Faşizm üzərində qələbə günü insanlığın tarixi yaddaşında ən dərin iz buraxan, bəşəriyyətin azadlıq və sülh uğrunda apardığı mübarizənin qələbə simvoluna çevrilən günlərdən biridir. İkinci Dünya müharibəsinin dəhşətləri, milyonlarla insanın həyatını dəyişdirən faciələr və qeyri-insani rejimlərə qarşı qlobal müqavimət bu günün mənasında toplanıb. Bu gün təkcə hərbi zəfərin deyil, həm də humanizmin, insan hüquqlarının, bəşəri dəyərlərin təntənəsidir. Faşizm üzərində qələbə günü XX əsrin ən qanlı və faciəli müharibəsinə son qoyan, azad dünya xalqlarının həmrəyliyini, sarsılmaz iradəsini, ədalət və bərabərlik ideallarını təsdiqləyən unikal hadisədir. Müharibənin qurtardığı, faşist ideologiyasının darmadağın edildiyi bu tarixi günün qeyd olunması təkcə keçmişə ehtiram deyil, həm də gələcək nəsillərə sülhün, tolerantlığın, birlik və azadlığın dəyərini öyrədən mühüm bir sosial və mədəni aktdır. Azərbaycanda, eləcə də keçmiş SSRİ məkanında hər il may ayının 9-u xüsusi ehtiramla yad edilir. Qələbənin rəmzi, cəmiyyətin kollektiv yaddaşı, tarix qarşısında vicdan borcu kimi qəbul olunan bu gün nəsillərarası dialoq və milli həmrəylik məqamıdır.
Faşizm anlayışı və onun tarixi kökləri
Faşizm XX əsrin birinci yarısında Avropada – ilk olaraq İtaliyada Benito Mussolininin rəhbərliyi ilə formalaşan, sonradan Almaniyada Adolf Hitlerin rəhbərliyi altında yeni, daha aqressiv və dağıdıcı səviyyəyə yüksələn totalitar, irqçi və avtoritar ideologiyadır. Faşizm dövlətin, liderin və ideologiyanın fövqəladə gücünü, şəxsiyyətin hüquq və azadlıqlarının məhdudlaşdırılmasını, fərdi azadlıqların total nəzarət altında saxlanmasını əsas prinsip elan edirdi. Faşist rejimlər militarizm, millətçilik, antisemitizm və siyasi zorakılıqla seçilirdi. Onların təsiri altında minlərlə şəhər, kənd dağıdıldı, milyonlarla insan ölümə, işgəncəyə və deportasiyaya məruz qaldı. Faşist Almaniyasının və onun müttəfiqlərinin təcavüzkar siyasəti 1939-cu ildə İkinci Dünya müharibəsinin başlanmasına səbəb oldu.
Faşizmin sosial-psixoloji və siyasi əsasları kütləvi propagandaya, qorxuya, totalitar dövlətə, fərdi fikrin əzilməsinə, milli və irqi düşmənçiliyə əsaslanırdı. Faşizm təkcə Avropanın deyil, dünyanın digər ölkələrinin də təhlükəsizliyini və azadlığını təhdid edirdi. Bu ideologiyaya qarşı yaranan beynəlxalq müqavimət axırı dünya tarixində ən böyük anti-faşist koalisiyanın qurulmasına, insanlığın öz dəyərləri uğrunda birləşməsinə səbəb oldu.
İkinci Dünya müharibəsi və faşizmə qarşı mübarizənin başlanması
1939-cu ilin sentyabrında Almaniyanın Polşaya hücumu ilə İkinci Dünya müharibəsi başladı. Faşist blokuna Almaniya, İtaliya, Yaponiyanın rəhbərlik etdiyi dövlətlər daxil idi. Müharibənin ilk illərində faşistlər Avropanın böyük hissəsini, Şimali Afrikanı, Asiyanın müəyyən bölgələrini işğal etdilər. Ancaq bu işğal və zorakılıq qlobal müqavimət hərəkatına, anti-faşist koalisiyanın yaranmasına səbəb oldu. Sovet İttifaqı, Böyük Britaniya, ABŞ və digər ölkələrin birləşdiyi anti-Hitler koalisiyası həm cəbhədə, həm arxada, həm də ideoloji sahədə faşizmə qarşı gərgin mübarizə apardı.
Müharibənin ən dramatik dövrlərində – Moskva, Stalinqrad, Kursk döyüşlərində, Avropanın müxtəlif şəhərlərində göstərilən qəhrəmanlıq və fədakarlıq, yalnız hərbi zəfərlə deyil, eyni zamanda insanlığın, ləyaqət və azadlıq ideyalarının qorunması ilə nəticələndi. Faşizmə qarşı mübarizə bütün bəşəriyyətin ortaq məsələsinə çevrildi və müharibənin qələbə ilə başa çatması dünya xalqlarının həmrəyliyinin, birlik və ədalət naminə səfərbərliyinin simvolu oldu.
Qələbə gününün tarixi və beynəlxalq səviyyədə qeyd olunması
1945-ci ilin may ayında Avropa cəbhəsində qəti dönüş baş verdi. Almaniya ordusunun tamamilə məğlubiyyətə uğraması, Berlinin işğalı və 1945-ci il mayın 8-dən 9-na keçən gecə nasist Almaniyasının qeyd-şərtsiz təslim aktını imzalaması İkinci Dünya müharibəsində Avropa üçün son nöqtə oldu. 9 may tarixindən etibarən Sovet İttifaqı və onun müttəfiqləri bu günü “Faşizm üzərində qələbə günü” kimi rəsmi şəkildə qeyd etməyə başladılar. Qərb ölkələrində isə qələbə günü 8 may kimi tanınır.
Qələbə gününün qeyd olunması yalnız keçmiş SSRİ ölkələrində deyil, bir çox Avropa dövlətlərində də milli yaddaşın, azadlıq və sülh ideallarının, faşizmə qarşı birlik və həmrəyliyin təcəssümüdür. Hər il mayın əvvəlində müxtəlif ölkələrdə veteranlarla görüşlər, anım mərasimləri, kütləvi yürüşlər, muzey sərgiləri, konfrans və mühazirələr keçirilir.
Azərbaycanda faşizm üzərində qələbə gününün mənası
Azərbaycan xalqı İkinci Dünya müharibəsində faşizmə qarşı mübarizədə misilsiz qəhrəmanlıq və fədakarlıq göstərib. Müharibə illərində yüz minlərlə azərbaycanlı cəbhəyə yollanıb, on minlərlə insan ön cəbhədə və arxa cəbhədə çalışıb. Azərbaycan nefti, sənaye məhsulları, kənd təsərrüfatı malları və insan resursları qələbənin qazanılmasında böyük rol oynayıb. Azərbaycanlı döyüşçülər Berlinin alınmasında, böyük strateji əməliyyatlarda fəal iştirak ediblər. Xalqımızın nümayəndələri Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülüb, on minlərlə insan orden və medallarla təltif olunub.
Azərbaycanda 9 May günü təkcə tarixi bir hadisənin deyil, həm də milli həmrəyliyin, xatirə və vəfa borcunun, nəsillərin qürur mənbəyinin simvoludur. Bu gün ailələr, məktəblər, kollektivlər, ictimai təşkilatlar cəbhə veteranlarına, müharibə iştirakçılarına, arxa cəbhədə əziyyət çəkən insanlara ehtiram göstərir, onların qəhrəmanlıq və fədakarlığını gələcək nəsillərə ötürür.
Ənənələr və mərasimlər
Faşizm üzərində qələbə günü Azərbaycan cəmiyyətində genişmiqyaslı tədbirlərlə, ictimai və dövlət səviyyəsində xüsusi ehtiramla yad edilir. Şəhid məzarlarının ziyarəti, memorial abidələrin önündə anım mərasimləri, təntənəli yürüşlər, məktəblərdə, universitetlərdə xüsusi dərslər və tədbirlər təşkil olunur. Veteranlara qayğı göstərilməsi, onlara xüsusi diqqət ayrılması cəmiyyətin mənəvi borcu kimi qəbul olunur.
Uşaqlar və gənclər üçün Vətənpərvərlik dərsləri, ədəbi-bədii kompozisiyalar, rəsm və inşa müsabiqələri, film nümayişləri və digər tədbirlər bu günün tarixinin və mənəvi dəyərinin gələcək nəsillərə ötürülməsi baxımından mühüm rol oynayır. Müasir texnologiya və sosial media vasitəsilə də Qələbə günü barədə maarifləndirici və xatirə paylaşımları aparılır.
Faşizm üzərində qələbənin insanlıq tarixində rolu və əhəmiyyəti
Faşizm üzərində qələbə bəşəriyyətin humanizm, azadlıq, bərabərlik və sülh ideallarına sadiqliyinin qələbəsidir. Bu hadisə təkcə hərbi və siyasi üstünlük deyil, həm də mənəvi və fəlsəfi zəfərdir. Faşist ideologiyanın məğlubiyyəti insan hüquqlarının, milli və dini tolerantlığın, demokratiyanın, hüquq və ədalətin təntənəsinə yol açdı.
Bu qələbə dünya xalqlarına faşizmin, zorakılığın, irqçiliyin və müstəbidliyin nə qədər təhlükəli və dağıdıcı olduğunu bir daha göstərdi. Qələbə gününün hər il qeyd olunması insanlığın bu dərsdən nəticə çıxarmasına, yeni müharibə və zorakılıqlara yol verməməsinə, sülhün və bəşəri dəyərlərin qorunmasına çağırışdır.
Faşizm üzərində qələbənin nəticələri və dünya tarixinə təsiri
Qələbə yalnız Avropanın azad edilməsi və faşist rejimlərin məhv edilməsi demək deyildi. O, dünya tarixində yeni beynəlxalq münasibətlərin yaranmasına, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qurulmasına, insan hüquqlarının qorunması mexanizmlərinin inkişafına səbəb oldu. Müharibədən sonra sülh və təhlükəsizlik uğrunda beynəlxalq əməkdaşlıq yeni mərhələyə qədəm qoydu.
İkinci Dünya müharibəsinin acı təcrübəsi göstərdi ki, sülh, əməkdaşlıq, qarşılıqlı hörmət və hüququn üstünlüyü insan cəmiyyətinin dayanıqlı inkişafının təməl şərtləridir. Qələbə günü dünyada faşizmin və hər cür zorakılığın yolverilməzliyi barədə ümumi razılığın və birliyin möhkəmlənməsinə xidmət etdi.
Qələbə gününün çağdaş dünyada aktual mesajları
Faşizm üzərində qələbə günü müasir dövrdə də aktuallığını itirməyib. Bu gün bəşəriyyət yenidən ayrı-seçkilik, terrorizm, radikalizm, insan hüquqlarının pozulması kimi problemlərlə qarşı-qarşıyadır. Qələbə günü keçmişdən gələn bir çağırışdır: cəmiyyətlər tolerantlıq, qarşılıqlı anlaşma, bərabərlik və sülh naminə birləşməli, irqçiliyə və ekstremizmə qarşı birgə mübarizə aparmalıdır.
Qələbə gününün çağdaş anlamı gənc nəsillərə müharibənin dəhşətlərini, insanlıq itkilərini, sülhün və dostluğun dəyərini izah etmək, sülhün qorunmasına və insan hüquqlarına hörmətin hər zaman prioritet olduğunu göstərməkdir.
Azərbaycan və bütövlükdə dünya cəmiyyətində qələbə gününün yad edilməsi tarixi həqiqətin, milli və bəşəri dəyərlərin, sülhə və tolerantlığa sədaqətin qorunması baxımından xüsusi önəm daşıyır. Bu gün yalnız veteranların, müharibə şahidlərinin deyil, bütün cəmiyyətin və gələcək nəsillərin yaddaşında daim yaşayacaq bir simvoldur. Qələbə gününün mənası gələcəyə ümid, sülhə çağırış və insanlıq üçün məsuliyyət hissidir.
Bu günün qeyd olunması həm kollektiv, həm fərdi məsuliyyət, həm də tarixi borc kimi cəmiyyətin vicdanında yaşamalıdır. Hər yeni nəsil qələbənin dəyərini anlamalı, onun qorunmasına və dəyərlərinə sahib çıxmalıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Faşizm üzərində qələbə günü İkinci Dünya müharibəsində nasist Almaniyasının və onun müttəfiqlərinin məğlubiyyətini, faşizmin darmadağın edilməsini simvolizə edən tarixi gündür. Azərbaycanda və bir çox postsovet ölkəsində hər il 9 mayda qeyd olunur.
Qələbə günü 1945-ci ilin mayında nasist Almaniyasının qeyd-şərtsiz təslim aktı imzalaması və İkinci Dünya müharibəsinin Avropada başa çatması ilə bağlıdır.
Faşizm XX əsrin birinci yarısında İtaliya və Almaniyada formalaşan, totalitar, irqçi, militarist və avtoritar ideologiya olub. Fərdi hüquqların məhdudlaşdırılması, dövlətin və liderin fövqəladə gücü faşizmin əsas xüsusiyyətləridir.
Azərbaycan xalqı yüz minlərlə döyüşçü ilə ön cəbhədə, həmçinin sənaye, neft, kənd təsərrüfatı və arxa cəbhədə fədakarlıq göstərib, qələbənin qazanılmasına böyük töhfə verib.
Hər il mayın 9-da anım mərasimləri, şəhidlərin xatirəsi, veteranlara diqqət və qayğı, məktəblərdə, universitetlərdə və ictimai təşkilatlarda xüsusi tədbirlər keçirilir.
Bu gün dünyada sülhün, azadlığın, insan hüquqlarının və tolerantlığın təntənəsi, faşizmə və zorakılığa qarşı birliyin simvolu kimi beynəlxalq əhəmiyyət daşıyır.
Qələbə günü insanlığa sülh, tolerantlıq, ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizə və tarixdən nəticə çıxarmağın vacibliyini xatırladır. Hər nəsil müharibənin fəsadlarını unutmamalıdır.
Faşizmin məğlubiyyəti humanizmin, insan hüquqlarının, milli və dini tolerantlığın, hüquq və ədalətin təntənəsinə yol açdı, yeni beynəlxalq münasibətlərə əsas oldu.
Qələbə gününün yad edilməsi tarixi həqiqətin, sülhün, tolerantlığın və humanizmin gələcək nəsillərə ötürülməsində, milli və bəşəri dəyərlərin qorunmasında xüsusi rol oynayır.
Şəhid məzarlarının ziyarəti, veteranlarla görüşlər, anım mərasimləri, yürüşlər, məktəblərdə və ictimai təşkilatlarda maarifləndirici tədbirlər, vətənpərvərlik dərsləri ənənəvi tədbirlər sırasındadır.
