Fələstin adının çəkilməsi ilə Yaxın Şərqin ən qədim və ən mürəkkəb coğrafiyalarından birini xatırlayırıq. Bu ərazi minilliklər boyu fərqli sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin, imperiyaların və dinlərin kəsişmə nöqtəsi olub. Fələstin qədim dövrlərdən bəri Yaxın Şərq üçün siyasi, dini və mədəni baxımdan strateji əhəmiyyətə malikdir. Burada bəşəriyyət tarixinin ən önəmli hadisələri baş verib, bir çox peyğəmbər və dini liderlər yaşamışdır.
Fələstin torpaqları tarix boyunca Misir fironlarından, Asur, Babil, Fars, Yunan, Roma, Bizans, Ərəb xilafətləri, Osmanlı və Britaniya imperiyaları daxil olmaqla müxtəlif dövlətlərin hakimiyyəti altında olub. Müasir dövrdə isə bu torpaq İsrail-Fələstin münaqişəsi və BMT-nin müxtəlif qətnamələri fonunda dünyanın diqqət mərkəzindədir. Fələstin xalqı milli kimliyini, dövlətçilik iddiasını və müstəqilliyini qorumaq uğrunda uzun illər mübarizə aparır.
Fələstinin Coğrafi Mövqeyi və Əhalisi
Fələstin Aralıq dənizi sahillərində, Şərqi Aralıq dənizi bölgəsində yerləşir. Coğrafi baxımdan qərbdə Aralıq dənizi, şimalda Livan, şərqdə İordaniya, cənubda Misir ilə həmsərhəddir. Fələstin torpaqları əsasən Qəzza zolağı və İordan çayının qərb sahili (Qərb Sahil) daxil olmaqla iki əsas regiona bölünür. BMT və beynəlxalq təşkilatlar bu əraziləri Fələstin Dövlətinin hüquqi ərazisi kimi tanıyır.
Əhalinin sayı müxtəlif mənbələrə görə 5 milyondan çoxdur. Əhalinin böyük hissəsini fələstinli ərəblər təşkil edir. Fələstin əhalisi etnik, dini və mədəni baxımdan bir qədər rəngarəngdir – burada müsəlmanlar, xristianlar və yəhudilər yaşayır. Sürətli artım, qaçqın axını və məcburi köçkünlük problemi burada sosial və demoqrafik vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir.
Fələstin Dövlətçiliyi və Siyasi Qurumlar
Fələstin dövlətçiliyinin bərpası uğrunda mübarizə 20-ci əsrin əvvəllərindən başlayır. 1948-ci ildə İsrail dövlətinin elan olunması və ardından baş verən “Nakba” (böyük fəlakət) nəticəsində yüz minlərlə fələstinli qaçqın vəziyyətinə düşdü. 1988-ci ildə Fələstin Azadlıq Təşkilatı (FAT) tərəfindən Fələstin Dövlətinin yaradıldığı elan olundu və bu, bir sıra ölkə və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən tanındı.
Fələstin Dövlətinin idarəetmə orqanı əsasən Qərb Sahildə yerləşən Fələstin Milli Administrasiyası və Qəzzada isə HƏMAS hərəkatının nəzarəti altındadır. Rəsmi paytaxtı Qüds elan olunsa da, faktiki olaraq Ramallah və Qəzzada idarəetmə mərkəzləri formalaşıb. Fələstin həm də BMT-nin üzvü olmayan müşahidəçi dövlət kimi beynəlxalq aləmdə tanınır.
Fələstin-İsrail Münaqişəsinin Mənşəyi və Xronologiyası
Fələstin-İsrail münaqişəsi müasir Yaxın Şərqin ən uzunmüddətli və mürəkkəb siyasi böhranıdır. Münaqişənin kökləri XIX əsrin sonlarında Avropadan Yaxın Şərqə köçən yəhudi immiqrantlar və onların torpaq iddialarına, regionun coğrafi-siyasi dəyişikliklərinə gedib çıxır. XX əsrin əvvəllərində Sionist hərəkatının güclənməsi və II Dünya Müharibəsi sonrası BMT-nin Fələstin torpaqlarını bölüşdürmə planı, regionda müharibələr və humanitar fəlakətlərə səbəb oldu.
1948, 1967, 1973-cü illərdəki müharibələr nəticəsində Fələstin ərazilərinin böyük hissəsi İsrailin nəzarətinə keçdi. Bugünkü reallıqda isə Qəzza və Qərb Sahil Fələstin Dövlətinin əsas coğrafi sahələridir, lakin onların siyasi və hərbi nəzarəti tam deyil. Qüdsün statusu, qaçqınların hüquqları və sərhədlər bu münaqişənin əsas həll olunmamış məsələləridir.
Fələstinin İqtisadiyyatı və Sosial Durumu
Fələstin iqtisadiyyatı ağır blokada, məhdud resurslar və daimi münaqişə şəraitində fəaliyyət göstərir. Əsas iqtisadi sahələr kənd təsərrüfatı, ticarət, xidmət və xarici yardım hesabına formalaşır. Fələstin iqtisadiyyatı İsrailə iqtisadi və gömrük baxımından asılıdır. Qəzza zolağında vəziyyət xüsusilə ağırdır – burada işsizlik və yoxsulluq səviyyəsi çox yüksəkdir.
Beynəlxalq təşkilatlar və yardım agentlikləri Fələstin əhalisinə humanitar yardım göstərir. Lakin sosial problemlər – işsizlik, evsizlik, təhsil və səhiyyə problemləri, məcburi köçkünlük və infrastrukturun zəifliyi burada həll olunmamış olaraq qalır. Buna baxmayaraq, fələstinlilər milli həmrəyliyini qoruyub saxlayır və mədəni kimliklərini inkişaf etdirirlər.
Fələstin Mədəniyyəti və Dini Mirası
Fələstin minilliklər boyu Yaxın Şərq mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, incəsənətinin formalaşmasında aparıcı rola malik olub. Fələstin ərəbləri musiqi, rəqs, poeziya, xalq ədəbiyyatı, tətbiqi sənət və folklor sahəsində zəngin irsə sahibdir. Xüsusilə “dabke” rəqsi, milli ornamentlər və əl işləri fələstinli kimliyinin əsas atributlarıdır.
Dini baxımdan Fələstin üç səmavi dinin – islam, xristianlıq və yəhudiliyin müqəddəs torpağıdır. Qüds şəhəri müsəlmanlar üçün Əl-Əqsa məscidi, xristianlar üçün Müqəddəs Qəbir kilsəsi, yəhudilər üçün isə Ağlama divarı kimi mühüm dini məkanlara ev sahibliyi edir. Fələstinli xalqın mənəvi həyatında dini dəyərlər önəmli yer tutur.
Fələstin Qaçqınları və Diasporası
Fələstin qaçqınları Yaxın Şərqin, eləcə də dünyanın müxtəlif ölkələrinə səpələnib. Qaçqınların əsas hissəsi İordaniya, Livan, Suriya, Misir və Qərb ölkələrində məskunlaşıb. BMT-nin Fələstin Qaçqınlarına Yardım və İşlər Agentliyi (UNRWA) onlara təhsil, səhiyyə və sosial yardım göstərir. Fələstin diasporası, milli kimliyi və mübarizə ənənələrini qoruya-qoruya, öz hüquqlarının müdafiəsi üçün müxtəlif beynəlxalq platformalarda fəallıq göstərir.
Fələstinli qaçqınlar üçün “qayıdış hüququ” onların milli ideologiyasının ayrılmaz hissəsidir. Bu prinsipə görə, 1948-ci ildən və sonrakı dövrlərdə doğma yurdlarını tərk etmiş fələstinlilər və onların nəsilləri, bir gün öz torpaqlarına qayıtmağı arzulayırlar.
Fələstin və Beynəlxalq Siyasi Müxtəliflik
Fələstin məsələsi dünyanın aparıcı dövlətləri, beynəlxalq təşkilatlar və regional bloklar üçün hər zaman aktual olub. Bir sıra ölkələr Fələstin Dövlətini rəsmən tanıyır, digərləri isə diplomatik və iqtisadi dəstəklə kifayətlənir. BMT Fələstin Dövlətini müşahidəçi statusunda qəbul etsə də, tam hüquqlu üzvlük hələlik reallaşmayıb.
Ərəb Dövlətləri Liqası, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və bir sıra qeyri-hökumət təşkilatları Fələstinin hüquqlarının müdafiəsi və müstəqilliyi uğrunda beynəlxalq diplomatik mübarizə aparır. ABŞ, Avropa Birliyi və Rusiya kimi böyük dövlətlər isə münaqişənin sülh yolu ilə həllinə çalışır.
Fələstinin Əsas Coğrafi, Demoqrafik və Siyasi Məlumatları
| Bölmə | Əsas Faktlar |
|---|---|
| Ərazi | Təxminən 6,220 km² (Qəzza və Qərb Sahil) |
| Əhali | 5 milyondan çox (fələstinli ərəblər əsas əhalidir) |
| Paytaxt | Qüds (rəsmi), Ramallah (faktiki) |
| Rəsmi Dil | Ərəb dili |
| Əsas Dinlər | İslam, xristianlıq, yəhudilik |
| Dövlətçilik | Fələstin Milli Administrasiyası (Qərb Sahil), HƏMAS (Qəzza) |
| Qaçqınlar | 6 milyondan çox (BMT-nin qeydiyyatına əsasən) |
| Valyuta | Yeni İsrail şekeli (Qəzza və Qərb Sahildə dövriyyədə) |
| Beynəlxalq Status | BMT-nin müşahidəçi dövləti, bir sıra ölkələr tərəfindən tanınır |
Fələstin xalqı və torpağı, minilliklər boyu Yaxın Şərq tarixinin, dinlərinin, mədəniyyətinin və siyasi hadisələrinin mərkəzində olub. Əsrlər boyunca burada yaranan dövlətlər, dini və ictimai qurumlar bəşər sivilizasiyasına mühüm töhfələr verib. Müasir dövrdə isə Fələstin bir tərəfdən böyük əzablar, məcburi köçkünlük və insanlıq faciələri yaşasa da, digər tərəfdən milli kimlik, mədəniyyət və dözümlülük simvoludur.
İsrail-Fələstin münaqişəsinin hələ də həll olunmamış qalması bölgənin, eləcə də beynəlxalq siyasətin ən aktual problemlərindən biri olaraq qalır. Fələstin xalqı öz dövlətçiliyini və sülh içində yaşamaq hüququnu qorumaq uğrunda mübarizəni davam etdirir. Dünyanın müxtəlif ölkələrindəki fələstinli diasporası da milli həmrəylik və tarixi ədalətin bərpası yolunda fəal mübarizə aparır. Fələstin mövzusu təkcə siyasi yox, həm də bəşəri, mənəvi və mədəni baxımdan insanlığın vicdan sınağıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Fələstin Aralıq dənizi sahillərində, Yaxın Şərqin qərbində yerləşir. Qəzza zolağı və Qərb Sahil əsas əraziləridir. Qonşuları İsrail, İordaniya, Livan və Misirdir.
Rəsmi olaraq Fələstinin paytaxtı Qüds elan olunub. Lakin siyasi və inzibati mərkəzlər Ramallah və Qəzza şəhərlərində yerləşir. Qüdsün statusu mübahisəlidir və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tam tanınmır.
Fələstin əhalisinin əsas hissəsini fələstinli ərəblər təşkil edir. Burada müsəlmanlar, xristianlar və az sayda yəhudilər də yaşayır. Fələstin diasporası dünyanın bir çox ölkələrinə yayılıb.
Fələstin BMT-nin müşahidəçi dövləti statusuna malikdir və yüzdən artıq ölkə tərəfindən tanınır. Lakin BMT-nin tam hüquqlu üzvü deyil. Bir çox beynəlxalq təşkilatlar Fələstinin hüquqlarını müdafiə edir.
Münaqişənin əsas səbəbi XIX əsrdə Avropadan Yaxın Şərqə köçən yəhudilərin torpaq iddiaları və sionist hərəkatı ilə bağlıdır. 1948-ci ildə İsrailin yaradılması və regionda gedən müharibələr fələstinlilərin qaçqın və məcburi köçkün olmasına səbəb olub. Sərhədlər, Qüdsün statusu və qaçqınların hüquqları münaqişənin əsas problemləridir.
Fələstin əhalisi iqtisadi blokada, işsizlik, yoxsulluq, səhiyyə və təhsil çatışmazlığı, məcburi köçkünlük və humanitar böhranlarla üz-üzədir. Qaçqın və məcburi köçkünlərin sayı çox yüksəkdir. Humanitar yardımlar burada böyük əhəmiyyət daşıyır.
Fələstin mədəniyyəti zəngin folklor, musiqi, poeziya, milli ornamentlər və dini adət-ənənələrlə formalaşıb. Dini baxımdan regionda üç səmavi dinin müqəddəs abidələri yerləşir. Fələstin xalqı milli kimliyini və mədəni irsini qorumağa çalışır.
Qaçqınların əsas problemi doğma yurdlarından didərgin düşmələri və qayıdış hüququnun tanınmamasıdır. Çoxu Yaxın Şərq və dünyanın digər ölkələrində yaşayır. UNRWA və digər qurumlar onlara humanitar dəstək göstərir.
Fələstin iqtisadiyyatı əsasən kənd təsərrüfatı, ticarət, xidmət və beynəlxalq yardımlara əsaslanır. İsrail blokadası, infrastrukturun zəifliyi və resurs çatışmazlığı burada iqtisadi inkişafı çətinləşdirir. Qəzza zolağında vəziyyət xüsusilə ağırdır.
Fələstin Dövlətini 130-dan çox ölkə rəsmi olaraq tanıyır. Ərəb və İslam ölkələri, bir sıra Asiya, Afrika və Latın Amerikası dövlətləri bu tanımaya qoşulub. Lakin bir çox Qərb ölkəsi, o cümlədən ABŞ və bəzi Avropa dövlətləri Fələstini tam şəkildə tanımır.
