Feodal dövlətlər tarixi baxımdan cəmiyyətin siyasi və sosial quruluşunun ən mühüm mərhələlərindən birini təşkil edir. Bu dövlətlər əsasən orta əsrlərdə formalaşıb və insan cəmiyyətinin təşkilatlanmasında köklü dəyişikliklərə səbəb olub. Feodalizmin əsasını torpaq mülkiyyəti, vassal münasibətləri və birbaşa asılılıq prinsipləri təşkil edirdi. Hakimiyyətin bölgüsü, siyasi parçalanma və yerli idarəçiliyin güclənməsi feodal dövlətlərin əsas xüsusiyyətləri sırasında yer alır. Şah və ya kral formal olaraq ölkənin başçısı olsa da, real hakimiyyət əksər hallarda iri feodalların, zadəganların və yerli bəylərin əlində cəmləşirdi.
Orta əsr Avropa, Yaxın Şərq və Qafqaz bölgəsində feodal dövlət quruluşunun təşəkkül tapması müxtəlif ictimai-iqtisadi və siyasi səbəblərlə əlaqədar idi. Feodal sistemdə torpaq əsas sərvət və hakimiyyət mənbəyi kimi çıxış edirdi. Torpağın sahibi olan feodal, öz vassallarına, yəni ona tabe olan zadəganlara torpaq sahələri verir və bunun əvəzində müxtəlif hərbi, iqtisadi və siyasi öhdəliklər tələb edirdi. Bu münasibətlər zənciri dövlətin bütün strukturlarında öz əksini tapırdı. Feodal dövlətlər, ictimai nizamın və əmin-amanlığın qorunması üçün müəyyən qanunlar və qaydalar sisteminə malik idi.
Feodalizm dövründə kəndlilər və şəhər əhalisi, əsasən, feodal asılılıq altında yaşayırdılar. Torpaqdan istifadə hüququna malik olsalar da, feodala müəyyən vergilər və rüsumlar ödəməli, bəzən isə pulsuz əmək (barşçina) yerinə yetirməli idilər. Bütün bunlar sosial təbəqələşmənin dərinləşməsinə və geniş kütlələrin hüquqi və iqtisadi asılılığının möhkəmlənməsinə gətirib çıxarırdı. Feodal dövlətlərdə mərkəzi hakimiyyət zəif olsa da, yerli idarəçiliyin və zadəgan təbəqəsinin rolu artmışdı.
Feodal dövlətlər yalnız siyasi quruluş deyil, həm də iqtisadi və mədəni həyatın təşkili baxımından dərin izlər qoyub. Bu dövrdə təhsilin, dini institutların və mədəniyyətin inkişafında feodal sinfinin maraqları və himayəsi böyük rol oynadı. Kilsə və dini qurumlar, eyni zamanda feodal dövlət aparatının ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdi. Bu münasibətlərin formalaşması, cəmiyyətin gələcək siyasi və iqtisadi inkişafına mühüm təsir göstərmişdir.
Feodal dövlətlərin dağılması və yeni siyasi münasibətlərin təşəkkülü isə tarix boyu cəmiyyətlərin inkişafında təbii bir mərhələ kimi çıxış edib. Ticarətin inkişafı, şəhərlərin böyüməsi və kapitalist münasibətlərin formalaşması feodal quruluşun zəifləməsinə və yeni dövrün başlanğıcına səbəb olmuşdur. Feodal dövlətlər, insan tarixinin ən maraqlı və mürəkkəb mərhələlərindən biri olaraq, bu gün də araşdırmalar üçün aktual mövzulardan sayılır.
Feodal Dövlətlərin Mənşəyi və Tarixi İnkişafı
Feodal dövlətlərin yaranması insan cəmiyyətinin uzun illər davam edən iqtisadi, sosial və siyasi dəyişikliklərinin nəticəsi idi. Qədim dövr imperiyalarının dağılması, köçəri tayfaların fəal hərəkətləri və əhalinin əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul olması yeni ictimai münasibətlərin formalaşmasına zəmin yaratdı. V əsrdən başlayaraq Qərbi Roma İmperiyasının süqutu və müxtəlif tayfa ittifaqlarının yaranması Avropada feodal dövlətlərinin təşəkkülünü sürətləndirdi.
Bununla yanaşı, Şərqdə və Qafqazda da feodal münasibətlər başqa sosial-iqtisadi şərtlərdə formalaşırdı. Azərbaycanda, Gürcüstanda və Ermənistan ərazilərində erkən feodal dövlətlər hələ orta əsrlərin əvvəllərində mövcud idi. Feodal dövlətlərin formalaşmasında torpaq mülkiyyəti və vassal münasibətləri əsas rol oynayırdı. Torpağa sahib olanlar siyasi və iqtisadi güc sahibi olur, digər təbəqələr isə asılı vəziyyətdə qalırdılar.
Feodal dövlətlərin inkişaf mərhələləri müxtəlif bölgələrdə fərqli templərlə keçmişdir. Avropada daha əvvəl və intensiv inkişaf edən feodalizm, Şərqdə və Qafqazda özünəməxsus xüsusiyyətlər qazanmışdır. Dövlətlərin güclənməsi, feodallar arasında torpaq münaqişələri və siyasi parçalanma prosesi bir neçə əsr davam etmişdir. Feodal dövlətlər müstəqil və ya imperiyanın tərkibində olsalar da, onların əsas siyasi strukturları oxşar idi.
Feodal dövrün sonlarına doğru mərkəzi hakimiyyətin güclənməsi, kral və şahların siyasi rolunun artması, habelə şəhərlərin və ticarətin inkişafı nəticəsində feodal münasibətlər tədricən zəifləmişdir. Kapitalist münasibətlərin təşəkkülü və müasir dövlətlərin yaranması feodalizmin sonunu gətirmişdir. Lakin, bu dövlətlərin yaratdığı sosial və siyasi institutlar uzun müddət cəmiyyətlərin həyatında öz rolunu qoruyub saxlamışdır.
Feodal Dövlətlərin Siyasi Quruluşu
Feodal dövlətlərdə siyasi quruluş fərqli pillələrdən ibarət olurdu. Ən yuxarıda kral, şah və ya digər ali hakimiyyət sahibi yer alırdı. Formal olaraq, bütün torpaqlar ona məxsus hesab edilirdi, lakin real hakimiyyət bölgüsü tamamilə fərqli şəkildə həyata keçirilirdi. Kralın, şahın və ya sultanın yanında böyük feodallar – knyazlar, bəylər, qraflar və s. öz xüsusi torpaq mülklərinə malik idilər.
Bu feodallar dövlətin müxtəlif hissələrini idarə edir və özlərinə tabe olan vassallara torpaq verirdilər. Hər vassal öz növbəsində aşağı səviyyədə yeni vassallara torpaq paylayır, bu zəncirvari sistem feodal piramidası adlanırdı. Mərkəzi hakimiyyət əksər hallarda zəif olurdu, çünki iri feodallar öz vilayətlərində müstəqil siyasi və hərbi qərarlar qəbul edə bilirdilər. Feodal dövlətlərdə siyasi birliyin əsasını vassal-lord münasibətləri təşkil edirdi.
Siyasi idarəetmədə yerli məhkəmələr, icraedici orqanlar və cəza sistemi də feodal strukturun tərkib hissəsi idi. Hakimiyyətin mərkəzləşməsi yalnız müəyyən dövrlərdə və güclü liderlərin idarəçiliyi zamanı müşahidə olunurdu. Feodal dövlətlərin parçalanması, daimə torpaq uğrunda gedən müharibələr və daxili qarşıdurmalar siyasi sabitliyin olmamasına səbəb olurdu.
Bu dövlətlərin siyasi sistemi azad vətəndaşların deyil, müəyyən təbəqələrin – zadəganların və feodalların maraqlarına xidmət edirdi. Zamanla, kral və şahlar güclənməyə başladıqda, feodalların səlahiyyətləri tədricən məhdudlaşdırıldı. Yekunda isə mərkəzləşdirilmiş dövlətlərin formalaşması nəticəsində feodal siyasi quruluş zəiflədi və yeni dövlət idarəetmə sistemləri yarandı.
Feodal Dövlətlərdə İqtisadi Quruluş
Feodal dövlətlərin iqtisadi strukturu torpaq mülkiyyəti və kənd təsərrüfatı istehsalına əsaslanırdı. Torpaq əsas istehsal vasitəsi və sərvət mənbəyi idi. Feodallar torpaq sahibi kimi öz torpaqlarında kəndliləri, icraçıları və bəzən şəhər əhalisini istismar edirdilər. İstehsalın əsas hissəsi kənd təsərrüfatı məhsulları – taxıl, tərəvəz, meyvə və heyvandarlıq məhsulları idi.
Aşağıdakı cədvəldə feodal dövlətlərdə iqtisadi və sosial təbəqələşmə göstərilmişdir:
| Təbəqə | Əsas Rolu | İqtisadi Statusu | Sosial Mövqeyi |
|---|---|---|---|
| Kral/Şah | Ali hakimiyyət sahibi | Torpaqların nominal sahibi | Ən yüksək |
| İri Feodallar | Bölgələrin idarəçisi | Geniş torpaq və gəlir sahibi | Yüksək |
| Kiçik Feodallar | Vassal vəzifələri | Torpaq sahibi, lakin asılı | Orta |
| Kəndlilər | Əməkçi, icraçı | Torpaqdan istifadə, asılı | Aşağı |
| Kölələr | Əməyə məcbur | Sərbəstliyi yoxdur | Ən aşağı |
Kəndlilər torpaqdan istifadə etsələr də, məhsulun əhəmiyyətli hissəsini feodala verirdilər. Vergilər, natura ödənişlər, rüsumlar və məcburi pulsuz əmək onların iqtisadi vəziyyətini çətinləşdirirdi. Şəhər əhalisi isə əsasən sənətkarlıq və ticarətlə məşğul olurdu, lakin onların sosial statusu kəndlilərdən fərqli deyildi.
Feodal dövlətlərdə ticarət zəif inkişaf etmişdi, bazar münasibətləri məhdud idi. Əsasən, mal mübadiləsi və kənd təsərrüfatı məhsullarının yerli bazarlarda satılması baş verirdi. Sənətkarlıq və ticarət inkişaf etdikcə, şəhərlərin və bazarların rolunda artım müşahidə olunurdu ki, bu da feodal quruluşun zəifləməsinə təkan verdi.
Feodal Dövlətlərdə Sosial Təbəqələşmə
Feodal dövlətlərdə cəmiyyətin sosial quruluşu çoxpilləli və sərt idi. Ən yuxarıda zadəganlar, yəni iri feodallar və onların ailələri, kral və şah sarayının üzvləri yer alırdı. Onların altında isə kiçik feodallar və vassallar dururdu. Orta və aşağı təbəqəni isə kəndlilər, sənətkarlar və şəhər əhalisi təşkil edirdi. Bəzi feodal dövlətlərdə köləlik və yarıköləlik də mövcud idi.
Sosial təbəqələşmə qanun və ənənələrlə tənzimlənirdi. Hər bir təbəqənin hüquq və vəzifələri dəqiq müəyyən edilmişdi. Zadəganlar dövlət idarəsində, hərbi işlərdə və məhkəmə proseslərində üstünlük hüququna malik idilər. Onların uşaqları təhsil və hərbi sahədə xüsusi imtiyazlara sahib olurdular. Kəndlilər isə torpaqda işləyərək feodala xidmət göstərir, ailə və icma daxilində asılı həyat yaşayırdılar.
Şəhər əhalisi əsasən sənətkarlar və ticarətlə məşğul olanlar idi. Onların hüquqları feodal və kəndli təbəqələrindən fərqli idi, lakin yenə də asılılıq elementləri mövcud idi. Zaman keçdikcə, şəhərlərin və bazarların inkişafı, sənətkarların və ticarətçilərin cəmiyyət içərisində rolunun artması sosial struktura təsir göstərdi. Feodal dövlətlərdə sosial pillələr arasında keçid nadir hallarda mümkün olurdu, əksər insanlar doğulduqları təbəqədə ömür boyu qalırdılar.
Feodal Dövlətlərdə Hüquq və İdarəçilik
Feodal dövlətlərdə hüquqi sistem və idarəçilik əsasən yazılı və şifahi qaydalara, adət-ənənələrə əsaslanırdı. Ənənəvi hüquq və adətlər dövlətin əsas idarəçilik prinsiplərini müəyyən edirdi. Hər feodal öz ərazisində məhkəmə və idarəetmə səlahiyyətinə malik idi. Bu, tez-tez ədalətsizliyin və hüquq bərabərsizliyinin yaranmasına səbəb olurdu.
Feodal dövlətlərdə məhkəmə orqanları, əsasən, feodallar və onların nümayəndələri tərəfindən idarə olunurdu. Cəzaların tətbiqində subyektivlik geniş yayılmışdı, çünki feodallar öz maraqlarını qorumağa çalışırdılar. Hüquq sistemində zadəganların imtiyazları və kəndlilərin hüquqsuzluğu əsas yer tuturdu. Kəndlilər çox vaxt feodala və ya yerli icra orqanına şikayət edə bilmirdilər.
Mərkəzi hakimiyyət güclü olanda, kral və ya şah tərəfindən yazılı qanunlar hazırlanır və bütün ölkəyə tətbiq olunurdu. Lakin feodal dövrdə bu proses nadir hallarda mümkün olurdu. Hüquq və idarəetmə çox zaman yerli maraqlara, ailə ənənələrinə və şəxsi əlaqələrə əsaslanırdı. Bu da cəmiyyətin bütövlükdə inkişafını və ədalətli idarəetməni çətinləşdirirdi.
Feodal Dövlətlərdə Hərbi Sistem
Feodal dövlətlərin hərbi sistemi vassal münasibətləri və zadəganların öhdəlikləri üzərində qurulmuşdu. Hər bir feodal öz torpağında xüsusi silahlı dəstə – vassal ordusu saxlayırdı. Onlar kral və ya şah tərəfindən çağırıldıqda hərbi xidmətə çıxmalı idilər. Hərbi xidmət əsasən, torpaq sahibi olmağın şərti kimi müəyyən edilirdi.
Feodal dövlətlərdə ordunun tərkibi əsasən ağır süvari və piyada döyüşçülərdən ibarət olurdu. Qala və müdafiə istehkamları hərbi-strateji baxımdan böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Hərbi xidmət və təlimlər zadəganların və onların oğullarının gündəlik həyatının bir hissəsi idi. Müharibə zamanı kəndlilər və şəhər əhalisi köməkçi qüvvə kimi istifadə olunurdu.
Daimi ordunun olmaması feodal dövlətlərin zəif tərəflərindən biri idi. Sülh dövrlərində hərbi qüvvə yalnız feodalın şəxsi ərazisində qalırdı, ümumi ordu isə yalnız müharibə zamanı yaradılırdı. Bu da dövlətin müdafiə qabiliyyətini zəiflədir, daxili və xarici təhlükələr qarşısında onu müdafiəsiz qoyurdu. Hərbi sistemin bu cür təşkilatlanması zamanla mərkəzi hakimiyyətin güclənməsinə və daimi ordu qurumlarının yaradılmasına gətirib çıxardı.
Feodal Dövlətlərdə Mədəniyyət və Din
Feodal dövlətlərdə mədəniyyətin inkişafında dini institutların rolu əvəzsiz idi. Kilsə və dini qurumlar təkcə mənəvi həyatın deyil, həm də siyasi və sosial münasibətlərin formalaşmasında mühüm rol oynayırdı. Feodal dövlətlərdə dini institutlar, xüsusilə kilsələr və monastırlar, təhsil, yazı-pozu və kitabxanaların əsas mərkəzləri kimi çıxış edirdi.
Mədəni həyat əsasən saraylarda, kilsələrdə və monastırlarda cəmlənirdi. Ədəbiyyat, incəsənət və memarlıq sahəsində böyük nailiyyətlər əldə olunurdu. Rəsm və heykəltəraşlıq, musiqi və poeziya əsasən dini motivlər və feodal ideologiyasına əsaslanırdı. Dini bayramlar, mərasimlər və adətlər cəmiyyətin gündəlik həyatının ayrılmaz hissəsi idi.
Feodal dövlətlərdə dini institutlar siyasi hakimiyyətin leqitimləşdirilməsində, hüquq sisteminin formalaşmasında və sosial qayda-qanunların qorunmasında mühüm rol oynayırdı. Dini təlim və qaydalar feodal idarəçiliyinin ideoloji əsasını təşkil edirdi. Cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında dini dəyərlər və ənənələr birləşdirici amil rolunu oynayırdı.
Feodal Dövlətlərin Dağılması və Tarixi Mirası
Feodal dövlətlərin dağılması əsasən iqtisadi, siyasi və sosial dəyişikliklər nəticəsində baş verdi. Ticarətin inkişafı, şəhərlərin böyüməsi və kapitalist münasibətlərin yaranması feodal sistemin zəifləməsinə təkan verdi. Sənaye inqilabı və yeni istehsal üsullarının meydana çıxması feodal münasibətlərin aradan qalxmasına səbəb oldu.
Mərkəzi hakimiyyətin güclənməsi, kral və şahların səlahiyyətlərinin artması, vahid qanunvericilik və daimi ordu qurumlarının yaradılması nəticəsində feodal dövlətlər zəiflədi. Şəhər əhalisinin və yeni təbəqələrin – burjuaziyanın meydana çıxması sosial və iqtisadi münasibətləri köklü şəkildə dəyişdi. Feodal torpaq mülkiyyəti və vassal münasibətləri getdikcə arxa plana keçdi.
Buna baxmayaraq, feodal dövlətlərin yaratdığı sosial və siyasi institutlar cəmiyyətlərin inkişafında mühüm izlər buraxdı. Feodalizm dövrünün mirası, hüquqi və idarəetmə ənənələri, sosial münasibətlər, torpaq bölüşdürülməsi və mədəni dəyərlər uzun müddət yeni dövlətlərin quruluşunda özünü göstərdi. Bir çox Avropa və Şərq ölkələrində müasir dövlət idarəçiliyinin əsasları məhz feodal dövründən qaynaqlanırdı.
Feodal dövlətlərin dağılması ilə birlikdə, yeni iqtisadi sistem – kapitalizm təşəkkül tapdı. Burada artıq torpaq deyil, kapital və istehsal vasitələri əsas rol oynamağa başladı. Şəhərlərin və bazar iqtisadiyyatının sürətli inkişafı nəticəsində cəmiyyətin sosial strukturu da dəyişdi. Yeni təbəqələr – sənayeçilər, ticarətçilər, kapital sahibləri yaranaraq siyasi və iqtisadi proseslərə təsir etməyə başladılar.
Feodalizmin son mərhələsində bir çox köhnə adət-ənənələr və sosial institutlar öz təsirini itirsə də, bəzi ərazilərdə bu münasibətlər XX əsrə qədər qorunub saxlanıldı. Xüsusilə kənd təsərrüfatı sahəsində və bəzi sosial təbəqələr arasında feodal münasibətləri, torpaqdan istifadə qaydaları və asılılıq elementləri uzun müddət davam etdi.
Feodal dövlətlərin dağılması eyni zamanda yeni hüquqi, sosial və iqtisadi prinsiplərin formalaşmasına səbəb oldu. İnsanların fərdi azadlıqları, hüquq bərabərliyi, sərbəst iqtisadi fəaliyyət hüququ yeni dövrün əsas dəyərlərinə çevrildi. Bu dəyişikliklər nəticəsində, cəmiyyətin inkişafı və siyasi sistemin təkmilləşməsi üçün əlverişli şərait yarandı.
Feodal dövlətlərin tarixi yalnız geridə qalmış bir mərhələ deyil, həm də bu günün ictimai və siyasi proseslərinin köklərini anlamaq üçün dəyərli bir mənbədir. Müasir dövrün bir çox hüquqi, siyasi və mədəni ənənələri məhz feodal dövründən miras qalmışdır. Bu baxımdan feodal dövlətlərin tədqiqi və öyrənilməsi tarix elminin aktual mövzularından biri olaraq qalır.
Ən Çox Verilən Suallar
Feodal dövlət əsas hakimiyyətin və torpaq mülkiyyətinin feodalların əlində cəmləşdiyi tarixi dövlət formasıdır. Burada kral və ya şah formal olaraq ən yüksək hakim sayılırdı, lakin real güc əsasən iri torpaq sahiblərinə məxsus idi. Cəmiyyət bir neçə sosial təbəqəyə – zadəganlar, vassallar, kəndlilər və kölələrə bölünürdü. Feodal dövlətlərdə torpaq əsas iqtisadi və siyasi resurs hesab olunurdu. Hər kəs öz statusunu və hüququnu torpağa sahib olmaq və ya ona bağlı olmaq yolu ilə müəyyən edirdi.
Feodal dövlətlərin əsas xüsusiyyətləri arasında torpaq mülkiyyətinin əsas hakimiyyət vasitəsi olması, vassal asılılıq sistemi, yerli idarəçiliyin güclənməsi və siyasi parçalanma dayanır. Hər feodal öz ərazisində müstəqil idarəetmə və məhkəmə hüququna sahib idi. Cəmiyyət sərt sosial təbəqələrə bölünmüşdü. Mərkəzi hakimiyyət çox vaxt zəif olurdu və real güc iri feodalların əlində cəmlənirdi.
Kəndlilər feodal dövlətlərdə əsas istehsalçı təbəqə hesab olunurdular və torpaqda işləyirdilər. Onlar feodala məhsulun bir hissəsini verməli, bəzən pulsuz əmək (barşçina) yerinə yetirməli idilər. Kəndlilərin hüquqları məhdud idi və onlar iqtisadi asılılıq şəraitində yaşayırdılar. Sosial statusları aşağı səviyyədə olurdu. Hüquqlarının zəifliyi onların istismar olunmasına səbəb olurdu.
Feodal dövlətlərdə hüquq əsasən adət və ənənələrə, həmçinin feodalların iradəsinə əsaslanırdı. Hər bir feodal öz torpağında məhkəmə və cəza hüququna sahib idi. Hüquqi bərabərlik prinsipi yox idi və əsas hüquqi imtiyazlar zadəganlara məxsus idi. Kəndlilərin və aşağı təbəqələrin hüquqları çox məhdud idi. Bu, cəmiyyətdə ədalətsizliyin yayılmasına gətirib çıxarırdı.
Feodal dövlətlərdə ordu əsasən feodalların şəxsi silahlı dəstələrindən ibarət olurdu. Hər feodal lazım gəldikdə öz vassallarını hərbi xidmətə səfərbər edirdi. Daimi ordu anlayışı yox idi və ordunun tərkibi dəyişkən olurdu. Hərbi qüvvənin miqdarı və keyfiyyəti feodalların imkanlarından asılı olurdu. Ordu əsasən süvarilər və piyada döyüşçülərdən ibarət idi.
Feodal dövlətlərdə cəmiyyət çoxpilləli sosial struktur əsasında qurulmuşdu. Ən yuxarıda kral və zadəganlar, sonra vassallar, ən aşağıda isə kəndlilər və kölələr dayanırdı. Hər təbəqənin hüquq və vəzifələri aydın şəkildə müəyyən olunmuşdu. Sosial pillələr arasında keçid demək olar ki, mümkünsüz idi. Doğulan insan ömrü boyu eyni sosial təbəqədə qalırdı.
Feodal dövlətlərin iqtisadiyyatı torpaq mülkiyyəti və kənd təsərrüfatına əsaslanırdı. Torpağa sahib olan feodallar əsas gəlir mənbəyinə nəzarət edirdilər. Kəndlilər məhsulun böyük hissəsini feodala verirdilər və əlavə olaraq vergi və natura ödənişləri edirdilər. Şəhər əhalisi isə sənətkarlıq və ticarətlə məşğul olurdu. İqtisadiyyat əsasən təbii mübadilə və kənd təsərrüfatı məhsullarına əsaslanırdı.
Feodal dövlətlərdə mədəniyyətin əsas daşıyıcıları dini institutlar – kilsələr və monastırlar idi. Onlar təhsil, yazı-pozu və incəsənətin inkişafında əsas rol oynayırdı. Dini bayramlar və mərasimlər cəmiyyətin gündəlik həyatında geniş yer tuturdu. Dini dəyərlər və ənənələr bütün təbəqələrin həyatında birləşdirici amil kimi çıxış edirdi. Feodal ideologiyası və mədəniyyəti əsasən dini motivlərə əsaslanırdı.
Feodal dövlətlərin zəifləməsinə əsas səbəb ticarət və şəhərlərin inkişafı, kapitalist münasibətlərin yaranması və mərkəzi hakimiyyətin güclənməsi idi. Yeni iqtisadi təbəqələr – burjuaziya meydana çıxmağa başladı və feodalların siyasi rolu azaldı. Şəhər əhalisinin artması və yeni istehsal üsullarının meydana çıxması feodalizmin aradan qalxmasına səbəb oldu. Sənaye inqilabı və kapitalist münasibətlər feodal dövlətlərin sonunu gətirdi. Feodal münasibətlər bəzi ərazilərdə uzun müddət qorunsa da, tədricən tarix səhnəsindən silindi.
Feodal dövlətlərin mirası hüquqi, sosial və siyasi institutlar, torpaq bölüşdürülməsi, idarəetmə prinsipləri və mədəni dəyərlərdir. Müasir dövlətlərin bir çox idarəetmə və hüquq ənənələri məhz feodal dövründən qaynaqlanır. Tarixdə feodalizmin araşdırılması cəmiyyətin inkişaf yollarını anlamaq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bir çox ölkələrdə bu dövrün adət və ənənələri hələ də müəyyən dərəcədə qorunub saxlanılır. Feodal dövlətlərin tədqiqi tarix və cəmiyyət elmi üçün vacib sahədir.
