İnsan bədəninin dayaq sistemi olan onurğa sütununun əsas strukturlarından biri fəqərələrdir. Hər bir insan bədəni təxminən 33–34 fəqərədən ibarət olan möhkəm və elastik bir onurğa sütunu ilə təchiz olunub. Fəqərələr bədənimizin düz durmasında, hərəkət etməsində və daxili orqanların qorunmasında mühüm rol oynayır. Onurğa sütunu yalnız dayaq rolunu oynamır, həm də baş, döş qəfəsi, çanaq və bədən çəkisinin paylanmasını təmin edir.
Fəqərələrin düzgün quruluşu və sağlamlığı insanın hərəkət qabiliyyətini, gündəlik aktivliyini və ümumi həyat keyfiyyətini birbaşa təsir edir. Uşaqlıq dövründən başlayaraq, bədənimizin böyüməsi və inkişafı fəqərələrin formalaşması və möhkəmlənməsi ilə sıx bağlıdır. Yaş artdıqca fəqərələrdə dəyişikliklər baş verir və bəzi hallarda onurğa problemləri yaranır. Buna görə də, fəqərələrin quruluşu və funksiyaları barədə məlumatlı olmaq hər kəs üçün vacibdir.
Fəqərə Quruluşu Və Onun Xüsusiyyətləri
Fəqərə, sümük toxumasından ibarət olan və bir-birinin üzərində düzülmüş hissələrdən ibarət skelet strukturudur. Hər fəqərə ön (cisimi), arxa (qövsü) və çıxıntılardan ibarət olur. Fəqərə cismi ən möhkəm hissədir və əsas yükü daşıyır. Arxa qövs fəqərə cisminin arxasında yerləşir və onurğa kanalını əmələ gətirir. Bu kanal onurğa beynini və sinirləri qoruyur.
Fəqərənin çıxıntıları isə əzələlərin və bağların yapışması üçün lazımlı yerlərdir. Hər fəqərənin özünəməxsus forması və funksional xüsusiyyətləri var. Boyun fəqərələri, döş fəqərələri, bel fəqərələri, oma (çanaq) və quyruqaltı fəqərələr bir-birindən forma və funksiya baxımından fərqlənir. Fəqərələr arasında yerləşən qığırdaq diskləri isə hərəkəti asanlaşdırır və zərbələri yumşaldır.
Fəqərə Növləri Və Sayı
İnsan orqanizmində ümumilikdə 33–34 fəqərə olur. Bu fəqərələr beş əsas qrupda birləşir: boyun, döş, bel, oma (sakral) və quyruqaltı fəqərələr. Hər qrupun sayı və funksiyası fərqlidir. Boyun fəqərələri yeddi ədəd olub başın hərəkətliliyini təmin edir. Döş fəqərələri on iki ədəddir və qabırğaların bədənə birləşməsində iştirak edir.
Bel fəqərələri beş ədəddir və bədən çəkisinin əsas yükünü daşıyır. Oma fəqərələri beş ədəd olub, bir-birinə birləşərək oma sümüyünü əmələ gətirir. Quyruqaltı fəqərələr isə üç-dörd ədəd olub, insan bədənində ən az inkişaf etmiş fəqərə qrupudur. Bu bölünmə fəqərələrin skeletdə necə sıralandığını və bədənin müxtəlif funksiyalarında necə iştirak etdiyini göstərir.
Fəqərənin Funksiyaları
Fəqərə yalnız bədənə dayaq vermir, həm də həyati əhəmiyyətli funksiyalar yerinə yetirir. Onurğa beyni və sinir köklərinin qorunması fəqərənin ən mühüm funksiyalarından biridir. Hər bir fəqərə arxasında yerləşən onurğa kanalı vasitəsilə sinir sistemini xarici təsirlərdən və zədələrdən qoruyur. Eyni zamanda fəqərələr bədənin hərəkətliliyini, elastikliyini və çevikliyini təmin edir.
Fəqərələr arasında yerləşən qığırdaq diskləri isə hərəkətlər zamanı yükü bərabər paylayır və zərbələri yumşaldır. Bu quruluş insanın sərbəst əyilməsinə, dönməsinə, oturub-durmasına imkan verir. Fəqərələr, həmçinin, bədənə mexaniki dayaq kimi xidmət edərək, bütün bədənin formalaşmasında və düz quruluşunun qorunmasında əsas rol oynayır.
Fəqərə Xəstəlikləri Və Onların Səbəbləri
Onurğa fəqərələrinin sağlamlığı insanın ümumi sağlamlığında mühüm rol oynayır. Fəqərələrin zədələnməsi, degenerativ dəyişiklikləri və ya anadangəlmə qüsurları müxtəlif xəstəliklərə səbəb ola bilər. Ən geniş yayılmış fəqərə problemlərinə osteoxondroz, fəqərə yırtığı, skolyoz, kifoz, lordoz və spondiloz aiddir. Bu xəstəliklər adətən ağrı, hərəkət məhdudluğu və bəzən də sinir sistemi problemləri ilə müşayiət olunur.
Fəqərə xəstəliklərinin yaranmasına yaşlanma, ağır fiziki iş, düzgün olmayan oturma və duruş, travmalar və irsi amillər təsir göstərir. Həmçinin, idman zamanı düzgün texnikadan istifadə etməmək və kifayət qədər hərəkət etməmək fəqərələrin zədələnməsinə səbəb ola bilər. Xəstəliklərin qarşısını almaq üçün fəqərə sağlamlığına diqqət yetirmək vacibdir.
Fəqərə Sağlamlığının Qorunması Yolları
Fəqərə sağlamlığını qorumaq üçün bir sıra sadə, lakin təsirli qaydalara riayət etmək lazımdır. Düzgün oturmaq, ağır əşyaları düzgün qaldırmaq, bədən çəkisini nəzarətdə saxlamaq və mütəmadi fiziki aktivlik fəqərə üçün əvəzolunmazdır. İdman hərəkətləri, xüsusilə də üzgüçülük və pilates, onurğa və fəqərə sağlamlığının qorunmasına kömək edir.
Qidalanmada kalsium və D vitamini kimi sümük sağlamlığı üçün vacib olan maddələrin istifadəsi də əhəmiyyətlidir. İş və istirahət zamanı düzgün yastıq və döşək seçimi fəqərələrin yüklənməsinin qarşısını alır. Eyni zamanda, mütəmadi tibbi müayinələr və lazım gəldikdə həkimə müraciət etmək vacibdir.
Fəqərə Zədələri Və Reabilitasiya
Fəqərə zədələri ən çox avtomobil qəzaları, idman və ya yüksəkdən yıxılma nəticəsində baş verir. Zədənin dərəcəsinə görə, fəqərədə çatlar, sınıqlar və ya yerdəyişmələr ola bilər. Ağır hallarda onurğa beyni də zədələnə və iflic hallarına səbəb ola bilər. Bu cür vəziyyətlərdə dərhal tibbi müdaxilə və reabilitasiya tədbirləri tələb olunur.
Reabilitasiya müddətində xəstəyə fizioterapiya, masaj, müalicəvi idman və bəzən cərrahi müdaxilə təklif olunur. Bərpa prosesi fərdi olaraq təyin edilir və xəstənin yaşından, ümumi sağlamlıq vəziyyətindən, zədənin dərəcəsindən asılıdır. Ertələnmiş və ya düzgün aparılmayan reabilitasiya fəqərə funksiyalarının tam bərpasına mane ola bilər.
İnsan Bədənində Fəqərə Növləri Və Sırası
| Fəqərə Növü | Sayı | Sıra | Əsas Funksiyası |
|---|---|---|---|
| Boyun fəqərələri | 7 | 1–7 | Başın hərəkəti və dəstəyi |
| Döş fəqərələri | 12 | 8–19 | Qabırğaların bədənə birləşməsi |
| Bel fəqərələri | 5 | 20–24 | Bədən çəkisinin daşınması |
| Oma fəqərələri | 5 | 25–29 | Çanağın formalaşması |
| Quyruqaltı fəqərələr | 4–5 | 30–33/34 | Kiçik quyruq qalığı |
Fəqərə İlə Bağlı Maraqlı Faktlar
Fəqərələrin quruluşu və funksiyası insan bədənində bir çox maraqlı xüsusiyyətlərə malikdir. Məsələn, yeni doğulmuş uşaqlarda fəqərə sayı bəzən böyüklərdən artıq olur, lakin böyümə zamanı bəzi fəqərələr birləşir. Fəqərə cisimlərinin forması yaşla dəyişir və bəzi hallarda artroz və digər degenerativ proseslər baş verir.
Bundan əlavə, onurğa sütununun esnekliyi insanın müxtəlif hərəkətləri yerinə yetirməsinə imkan verir. İdmançılar və gimnastlar fəqərə elastikliyini qorumaq üçün xüsusi məşqlər edirlər. Maraqlı faktlardan biri də odur ki, dünyanın ən uzun insanlarının fəqərələri digərlərinə nisbətən bir qədər uzun və fərqli formaya malik ola bilər.
Fəqərə insan bədənində həm anatomiya, həm də funksionallıq baxımından əvəzolunmaz rol oynayır. Onurğa sütununun əsasını təşkil edən fəqərələr gündəlik həyatımızda hərəkət, duruş, daxili orqanların qorunması kimi vacib vəzifələr daşıyır. Hər bir fəqərə hissəsi öz quruluşu və funksiyası ilə bütövlükdə bədənimizin sağlamlığı üçün zəruridir. Müasir tibbdə fəqərələrin quruluşu və xəstəlikləri ilə bağlı geniş elmi araşdırmalar aparılır və yeni müalicə üsulları tətbiq olunur.
Fəqərə xəstəlikləri, travmaları və degenerativ proseslər insan sağlamlığına ciddi təsir göstərir. Buna görə də fəqərə sağlamlığına diqqət yetirmək, düzgün həyat tərzi və fiziki aktivlik vərdişi formalaşdırmaq lazımdır. Uşaqlıq dövründən başlayan sağlam fəqərə vərdişləri ömür boyu bədənin düz və sağlam olmasına zəmanət verir. Əgər fəqərədə ağrı, hərəkət məhdudluğu və ya digər narahatlıqlar hiss edilirsə, vaxtında mütəxəssisə müraciət etmək məsləhətdir. Fəqərə ilə bağlı biliklərin artırılması hər bir insan üçün önəmlidir və bədənimizin ən mühüm dayağı olan fəqərəni qorumaq bizim əsas vəzifəmizdir.
Ən Çox Verilən Suallar
Fəqərə onurğa sütununun əsas sümük hissələrindən biridir. O, bədənə dayaq verir və onurğa beynini qoruyur. Fəqərələr bir-biri ilə qığırdaq diskləri vasitəsilə birləşir. Bu quruluş insanın hərəkət etməsinə və bədən çəkisinin paylanmasına imkan yaradır.
İnsan bədənində ümumilikdə 33–34 fəqərə olur. Bunlar beş əsas qrupa – boyun, döş, bel, oma və quyruqaltı fəqərələrə bölünür. Hər qrupun öz funksiyası və quruluş fərqliliyi var. Fəqərələrin sayı bəzi fərdi xüsusiyyətlərdən asılı olaraq dəyişə bilər.
Fəqərə bədənə dayaq verir, onurğa beynini və sinir köklərini xarici təsirlərdən qoruyur. Həmçinin, fəqərələr bədənin hərəkətliliyini və elastikliyini təmin edir. Qığırdaq diskləri zərbələri yumşaldır və yükü bərabər paylayır. Fəqərələr, həmçinin bədənin düzgün formasını qorumaqda əsas rol oynayır.
Fəqərə xəstəlikləri arasında osteoxondroz, fəqərə yırtığı, skolyoz, kifoz, lordoz və spondiloz kimi pozuntular var. Bu xəstəliklər adətən ağrı, hərəkət məhdudluğu və bəzi hallarda sinir sistemi problemləri ilə müşayiət olunur. Əksər hallarda düzgün həyat tərzi və vaxtında müalicə ilə bu problemlərin qarşısı alınır.
Fəqərə sağlamlığını qorumaq üçün düzgün oturmaq, ağır əşyaları ehtiyatla qaldırmaq və aktiv həyat tərzi saxlamaq vacibdir. Üzgüçülük və digər idman növləri fəqərənin möhkəmlənməsinə kömək edir. Eyni zamanda, kalsium və D vitamini ilə zəngin qidalarla qidalanmaq məsləhət görülür. Düzgün yastıq və döşək seçimi də fəqərə sağlamlığına müsbət təsir edir.
Fəqərə zədələri ən çox travma, avtomobil qəzası, idman hadisələri və ya yüksəkdən yıxılma nəticəsində yaranır. Bu zaman fəqərədə sınıq, çat və ya yerdəyişmə ola bilər. Ağır zədələrdə onurğa beyni də zədələnə bilər. Hər bir zədə xüsusi tibbi müdaxilə və reabilitasiya tələb edir.
Ən çox rast gəlinən simptomlar arasında bel, boyun və ya döş nahiyəsində ağrı, hərəkət məhdudluğu və bəzən ətraflarda keyimə və zəiflik olur. Sinir sisteminin zədələnməsi nəticəsində bəzi hallarda refleks azalır və əzələlərdə gücsüzlük yaranır. Ağrı uzun müddət davam edərsə, mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır.
Fəqərə cərrahiyyəsi yalnız konservativ müalicənin təsirsiz qaldığı hallarda, fəqərə yırtığı, ciddi zədə və ya onurğa beyni sıxıldığı zaman tələb oluna bilər. Əməliyyatın məqsədi sinir sistemini sıxılmadan azad etmək və fəqərə funksiyasını bərpa etməkdir. Hər bir əməliyyat fərdi yanaşma və təcrübəli həkim nəzarəti tələb edir.
Degenerativ dəyişikliklər yaşlandıqca fəqərə və qığırdaq toxumasında yaranan təbii proseslərdir. Bunlara osteoxondroz və artroz daxildir. Degenerasiya fəqərələrin elastikliyinin azalmasına və ağrıların yaranmasına səbəb ola bilər. Vaxtında tədbir görmək və aktiv həyat tərzi sürmək bu prosesi ləngidir.
Uşaqlarda fəqərə sağlamlığının qorunması üçün düzgün oturmaq, düzgün çanta seçimi və fiziki aktivlik vacibdir. Uşaqların inkişaf dövründə fəqərənin əyriliklərinin qarşısı alınmalıdır. Valideynlər və müəllimlər uşaqların duruşuna və həyat tərzinə nəzarət etməlidir. Vaxtında aparılan profilaktik tədbirlər gələcəkdə ciddi fəqərə problemlərinin qarşısını alır.
