Azərbaycan musiqisinin dünya səviyyəsində tanıdılmasında misilsiz xidmətləri olan, milli və klassik musiqi harmoniyasının unikal sintezini yaratmış bəstəkar Fikrət Əmirov, təkcə öz dövrünün deyil, bütün zamanların ən önəmli sənətkarlarından biri sayılır. O, Azərbaycan musiqi tarixində öz adını silinməz hərflərlə yazdırmış, zəngin yaradıcılığı ilə milli mədəniyyətimizin inkişafına təkan vermişdir. Bu məqalədə Fikrət Əmirovun həyatı, yaradıcılığı, musiqi fəlsəfəsi, janrlar üzrə töhfələri, milli irsimizə verdiyi töhfələr, beynəlxalq uğurları və irsi ətraflı şəkildə araşdırılır.
Fikrət Əmirovun uşaqlıq illəri və ailə mühiti
Fikrət Əmirov 1922-ci il noyabrın 22-də qədim mədəniyyət şəhəri olan Gəncədə dünyaya gəlmişdir. Onun atası Məşədi Cəmil Əmirov, dövrünün tanınmış tarzəni və muğam ustası idi. Məşədi Cəmil Azərbaycanın ilk nota ilə yazılmış muğam partituralarından birini tərtib etmişdi. Bu fakt, Fikrət Əmirovun musiqi dəyərlərinin genetik və ailəvi köklərə dayandığını sübut edir. Onun anası isə sənətə dərin hörmət bəsləyən, klassik ədəbiyyat və muğamla yaxından tanış bir xanım idi. Beləliklə, Fikrətin ailə mühiti ona zəngin musiqi və mədəniyyət dünyasına erkən yaşdan giriş imkanı verdi.
Fikrət Əmirovun musiqi istedadı uşaq yaşlarında özünü göstərdi. O, əvvəlcə Gəncə Musiqi Texnikumunda təhsil aldı. Burada o, xalq musiqisinə və klassik musiqi nəzəriyyəsinə dərindən yiyələndi. Hələ bu mərhələdə o, ilk bəstəçilik cəhdlərini edirdi və xalq melodiyalarını peşəkar fortepiano parçalarına çevirirdi. Gənc yaşlarında bəstələdiyi “Vals” və “Nocturne” əsərləri gələcək yaradıcılığının melodik və emosional istiqamətini göstərən erkən nümunələr idi.
Sonra o, Bakı Musiqi Akademiyasına (keçmiş Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası) daxil oldu. Burada o, Üzeyir Hacıbəyov və Boris Zeydman kimi müəllimlərdən dərs aldı. Bu dövr onun üçün həm texniki, həm də fəlsəfi baxımdan inkişaf mərhələsi oldu. Əmirov musiqiyə artıq bir sənət deyil, ideoloji və fəlsəfi dəyər kimi yanaşmağa başlamışdı.
1941-ci ildə Böyük Vətən Müharibəsi başlayanda Fikrət Əmirov da minlərlə azərbaycanlı kimi orduya çağırıldı. Voronej cəbhəsində ağır döyüşlərdə iştirak edən Əmirov yaralandı və Bakıya qayıtdı. Bu təcrübə onun musiqi yaradıcılığına ciddi təsir göstərdi. Müharibədən sonra yazdığı “Böyük Vətən Müharibəsi qəhrəmanlarının xatirəsinə” simfonik poeması bu faciəvi dövrün estetik təcəssümüdür. Bu əsər onun ilk böyük orkestr əsərlərindən biri oldu və təkcə musiqi baxımından deyil, həm də emosional təsiri ilə seçildi.
Fikrət Əmirovun dünya musiqisinə gətirdiyi ən böyük yenilik simfonik muğam janrıdır. Ənənəvi Azərbaycan muğamı improvizasiya üzərində qurulan, klassik formalara uyğun gəlməyən, lakin melodik və ritmik zənginliyə malik bir janrdır. Əmirov muğamı simfonik orkestr üçün adaptasiya etməklə bu janra həm yeni nəfəs, həm də yeni dinləyici auditoriyası qazandırdı.
Əsərləri:
- Şur (1946) – İlk simfonik muğam. Klassik şur ladı əsasında qurulmuş bu əsər, muğamın zəngin melodiyasını orkestrin geniş imkanları ilə ifadə etmişdir.
- Kürd Ovşarı (1949) – Daha ritmik və coşqun musiqidir. Qəhrəmanlıq və xalqın mətinliyini əks etdirir.
- Gülüstan-Bayatı-Şiraz (1968) – Ən poetik və fəlsəfi simfonik muğam. Şərq estetikası və dəruni lirikanı özündə birləşdirir.
Bu janr dünya musiqi tarixində bənzəri olmayan bir sintez yaratdı və Fikrət Əmirovu simfonik muğamın memarı kimi tanıtdı.
Fikrət Əmirovun opera sahəsindəki ən mühüm əsəri “Sevil” operasıdır. Cəfər Cabbarlının eyniadlı pyesi əsasında bəstələnən bu opera, qadının cəmiyyətdəki azadlıq və hüquq mübarizəsini səhnəyə daşıyır. Musiqisi milli melodiyalarla zəngin olan bu opera Azərbaycan musiqi teatrında yeni mərhələ açdı.
Əmirov bu operada klassik Avropa operasının strukturunu saxlayaraq, Azərbaycan xalq musiqisinin spesifikası ilə birləşdirə bildi. Beləliklə, o, musiqidə ideoloji və estetik vəhdət yaratdı.
“Min bir gecə” baleti Əmirovun zəngin təxəyyül və poetik düşüncəsinin məhsuludur. Bu balet məşhur “Ərəb nağılları” əsasında yazılmış və 1979-cu ildə səhnələşdirilmişdir. Əsər Şərq koloritini, mistik hadisələri və qadın obrazını incə musiqi ilə təqdim edir. Baletin musiqisi melodik zənginliyi və orkestrin rəngarəngliyi ilə seçilir.
Əmirovun kamera və fortepiano musiqisi həm professional musiqiçilər, həm də musiqisevərlər üçün xüsusi maraq doğurur. Onun fortepiano üçün yazdığı əsərlər:
- “Vals”
- “Layla”
- “Nocturne”
- “Ballada”
- “Toccata”
- “Humoreska”
- “Lirik rəqs”
Bu əsərlərdə milli melodiyaların klassik Avropa musiqi formaları ilə ustalıqla sintezi müşahidə olunur. O, fortepiano musiqisini yalnız solo çalğı vasitəsi kimi deyil, həm də xalqın emosional yaddaşını ifadə edən sənət növü kimi təqdim etmişdir.
Fikrət Əmirov həm də bir sıra teatr tamaşaları və bədii filmlər üçün musiqi bəstələmişdir. Onun musiqisi, səhnənin dramaturgiyasına uyğun olaraq emosional tonda yazılırdı və tamaşanın ruhunu tamamlayırdı. O, səhnə və ekran üçün yaratdığı musiqilərdə personajların daxili dünyasını melodik ifadələrlə təqdim etməyi bacarırdı.
Fikrət Əmirovun musiqiyə yanaşması sırf texniki və ya peşəkar deyildi. O, musiqini insan həyatının, cəmiyyətin ruhunun və mənəviyyatının güzgüsü kimi görürdü. O yazırdı: “Musiqi insan ruhunun səslə ifadəsidir. Xalq musiqisi isə bu ruhun yaddaşıdır.”
Onun yaradıcılığında millilik və universallıq bir-birini tamamlayan anlayışlardır. O, Azərbaycan musiqisini Avropa klassik musiqisinin dili ilə danışdıraraq dünya səhnəsinə çıxarırdı.
1952-ci ildə həkim Aidə Əmirova ilə ailə quran Fikrət Əmirov iki övlad – Cəmil və Sevilin atası idi. Onun ailəsində sənət, mədəniyyət və elm dəyərləri üstünlük təşkil edirdi. Əmirov həm yaradıcı şəxsiyyət, həm də humanist insan idi. Sadəliyi, təvazökarlığı və insanlara olan hörməti ilə seçilirdi.
Əmirovun əsərləri dünyanın müxtəlif səhnələrində səsləndirilmişdir. “Kürd Ovşarı” əsəri Leopold Stokovski kimi dünya şöhrətli dirijor tərəfindən idarə edilmişdir. Onun əsərləri ABŞ, Fransa, Almaniya, İtaliya, Türkiyə, Rusiya və digər ölkələrdə ifa olunmuşdur.
Aldığı əsas mükafatlar:
- Stalin Mükafatı (1949)
- SSRİ Xalq Artisti (1965)
- SSRİ Dövlət Mükafatı (1980)
- Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1982)
- Azərbaycan SSR Xalq Artisti
- Azərbaycan Dövlət Mükafatı
- Lenin ordeni
- Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni
Fikrət Əmirovun musiqisi Azərbaycan xalqının mədəniyyət yaddaşıdır. Onun əsərləri musiqi məktəblərində, konservatoriyalarda tədris olunur, dünya səhnələrində ifa olunur. O, musiqi vasitəsilə Azərbaycan xalqının tarixi, mənəviyyatı və ruhunu təqdim etmişdir.
Əsərləri bu gün də səslənir, yeni nəsil musiqiçilər tərəfindən ifa olunur və onun irsi yaşadılır.
Fikrət Əmirov – Azərbaycan musiqisinin simfonik muğamla dünyaya açılan qapısıdır. O, yalnız böyük bəstəkar deyil, həm də milli dəyərləri qoruyaraq onları beynəlxalq səviyyəyə qaldıran nadir sənətkarlardandır. Onun yaradıcılığı milli qürurumuzun, musiqi irsimizin və sənət fəlsəfəmizin simvoluna çevrilmişdir.
