Formula 1 – dünyada ən çox izlənilən və texnoloji baxımdan ən inkişaf etmiş avtomobil yarışı idmanıdır. Bu yarışlar həm yüksək sürət, həm strategiya, həm də mühəndislik zəkasının mübarizəsi ilə fərqlənir. Dünyanın müxtəlif ölkələrində təşkil olunan Grand Prix (Qran Pri) yarışları milyonlarla tamaşaçını ekran qarşısına toplayır və hər il milyonlarla insan yarış traslarında canlı olaraq iştirak edir.
Formula 1-in yaranması və tarixi – Avtomobil yarışları 20-ci əsrin əvvəllərində yaranmağa başladı. İlk qeydə alınan avtomobil yarışı 1894-cü ildə Paris-Rouen marşrutunda təşkil olunmuşdu. 1900-cü illərin əvvəllərində isə avtomobil şirkətləri texnologiyalarını nümayiş etdirmək üçün yarışlarda iştirak edirdilər.
Formula 1 yarışlarının rəsmi başlanğıcı 1950-ci ilə təsadüf edir. İlk Formula 1 Dünya Çempionatı 13 may 1950-ci ildə Böyük Britaniyanın Silverstone trasında keçirilib. Bu yarış Beynəlxalq Avtomobil Federasiyası (FIA) tərəfindən təşkil olunmuşdu. O dövrdəki yarış maşınları bu günkindən fərqli idi – təhlükəsizlik standartları zəif idi, sükan sistemləri və mühərrik texnologiyası sadə idi.
İnkişaf mərhələləri – 1950-1960: Əsasların qoyulduğu illər. Alfa Romeo, Ferrari və Maserati kimi komandalar üstünlük təşkil edirdi. Yarışlar əsasən Avropada keçirilirdi və az sayda tras mövcud idi.
1960–1970: Texniki yeniliklər və təhlükəsizlik böhranı. Bu illərdə mühərriklərin arxaya keçirilməsi ilə daha yaxşı balans və idarəetmə təmin olundu. Jim Clark, Lorenzo Bandini kimi pilotlar həyatını itirdi və təhlükəsizlik məsələləri gündəmə gəldi.
1980–1990: Texnologiyanın yüksəlişi. Elektron idarəetmə sistemləri, karbon lifli şassilər və turbo mühərriklər yarış maşınlarını sürətləndirdi. Ayrton Senna, Alain Prost, Nelson Piquet bu dövrün simalarıdır.
1990–2000: Kommersiyal uğur və Ferrari dövrü. Bernie Ecclestone-un rəhbərliyi altında yarışlar qlobal səviyyəyə çatdı. Michael Schumacher Ferrari ilə çoxsaylı çempionluqlar qazandı.
2000-lərdən bu günə: Hibrid dövr. 2014-cü ildən hibrid mühərriklər istifadəyə verildi. Mercedes komandası dominant oldu. 2021-dən isə Red Bull və Max Verstappen yeni dövrün simasına çevrildi.
Yarış strukturu Formula 1 yarış həftəsi üç mərhələdən ibarətdir:
- Cümə günü – İki sərbəst yürüş sessiyası
- Şənbə günü – Üçüncü sərbəst yürüş və sıralama turu
- Bazar günü – Əsas yarış (Qran Pri)
Hər yarış həftəsi bir ölkədə keçirilən Qran Pri adlanır. Hal-hazırda Formula 1 təqvimində 20-dən çox Qran Pri mövcuddur. Yarışın qalibi 25 xal qazanır. İlk 10-luq üzrə xal sistemi: 1 – 25 xal 2 – 18 xal 3 – 15 xal 4 – 12 xal 5 – 10 xal 6 – 8 xal 7 – 6 xal 8 – 4 xal 9 – 2 xal 10 – 1 xal Ən sürətli dövrəyə görə 1 əlavə xal verilir.
Ən məşhur komandalar
- Ferrari – Tarixin ən köklü və populyar komandası
- Mercedes – Son illərin dominant gücü
- Red Bull Racing – Max Verstappen ilə uğurlu nəticələr
- McLaren – Böyük tarixi və yenilənən texnologiyası ilə
- Alpine (əvvəlki Renault) – Fransanı təmsil edir
Əfsanəvi pilotlar
- Ayrton Senna
- Alain Prost
- Michael Schumacher
- Lewis Hamilton
- Sebastian Vettel
- Fernando Alonso
- Max Verstappen
Formula 1 maşınları 2024-cü ildən etibarən V6 Turbo Hibrid güc qurğuları istifadə olunur. Bu sistem həm daxili yanma mühərriki, həm də elektrik enerjisi ilə işləyir.
Aerodinamika: Maşınların qanadları və təkərləri sürəti artırmaq və hava müqavimətini azaltmaq üçün dizayn olunur.
Təkərlər: Pirelli şirkəti tərəfindən təmin olunur. Yumşaq (Soft), orta (Medium), sərt (Hard) təkərlərlə yanaşı yaş və yarım-yaş təkərlər də mövcuddur.
Strategiya Pit-stop: Təkər dəyişdirmə və texniki xidmət məqsədi ilə həyata keçirilir.
Təkər strategiyası: Komandalar tras və hava şəraitinə görə uyğun strategiya qurur.
Güc qurğusunun idarəsi: Mühərrik, yanacaq, ERS sistemi daima izlənilir.
Dünya çempionluğu Pilotlar üzrə Dünya Çempionu və Konstruktorlar Kuboku olmaqla iki əsas titul mövcuddur.
Ən çox çempionluq qazanan pilotlar:
- Lewis Hamilton – 7 dəfə
- Michael Schumacher – 7 dəfə
- Juan Manuel Fangio – 5 dəfə
- Alain Prost – 4 dəfə
- Sebastian Vettel – 4 dəfə
- Ayrton Senna – 3 dəfə
- Max Verstappen – 3 dəfə
Ən çox konstruktor titulu:
- Scuderia Ferrari – 16 dəfə
Azərbaycan Qran Prisi 2016-cı ildən etibarən Bakı Şəhər Halqasında Formula 1 yarışları keçirilir. Bakı Qran Prisi sürətli düz yolları və dar döngələri ilə seçilir.
FIA və Formula 1 rəhbərliyi 2030-cu ilə qədər karbon neytral olmaq məqsədi qoyub. Bioloji yanacaqlar, daha təmiz mühərriklər və ekoloji cəhətdən məsuliyyətli tədbirlər planlaşdırılır. Süni intellekt, məlumat analiz sistemləri və daha az enerji sərf edən güc qurğuları gələcəyin əsas mövzuları olacaq.
Yeni Pilot Nəsli
Yeni pilotlar – Lando Norris, George Russell, Charles Leclerc – Formula 1-in gələcəyini formalaşdırır.
Formula 1 – Mühəndislik, strategiya və texnologiyanın sintezidir. Bu idman növü sürətə maraq göstərənlərlə yanaşı texnoloji və yenilikçi düşünən insanlar üçün də cəlbedici bir aləmdir.
