Gəncə: Azərbaycanın qədim və müasir şəhəri

Azərbaycanın qərb bölgəsində yerləşən və ölkənin ikinci ən böyük şəhəri olan Gəncə, həm qədim tarixi, həm də müasir görünüşü ilə özündə bir neçə dövrü cəmləyən nadir şəhərlərdən biridir. Min illərlə yaşı olan bu şəhər tarix boyu müxtəlif dövlətlərin tərkibində olsa da, öz milli ruhunu, mədəni dəyərlərini və tarixi kimliyini qoruyub saxlamışdır. Gəncə həm klassik poeziyanın beşiyi, həm də müasir sənaye və təhsil mərkəzi kimi formalaşaraq Azərbaycan tarixində və bu günündə mühüm yer tutur.

Gəncənin tarixi və adının mənşəyi

Gəncə şəhərinin əsası təxminən IX əsrdə qoyulmuşdur. Rəvayətə görə, bir çoban bu ərazidə yerin altında xəzinə tapır və bu hadisə şəhərin salınmasına səbəb olur. Şəhərin adı da bu tapılmış xəzinə ilə əlaqələndirilir – “Gəncə” sözü qədim türk dillərində “xəzinə” mənasını verir. Bu ad, əslində, şəhərin tarix boyunca nə qədər dəyərli və strateji bir mövqedə yerləşdiyini də simvolizə edir.

Tarix boyunca Gəncə Şəddadilər, Atabəylər, Səfəvilər, Osmanlılar və Qacarlar kimi güclü dövlətlərin tərkibində olmuşdur. Orta əsrlərdə şəhər İpək Yolu üzərində yerləşməsi sayəsində mühüm ticarət və sənətkarlıq mərkəzinə çevrilmişdi. Burada toxuculuq, zərgərlik, dulusçuluq və ipəkçilik sənətləri yüksək səviyyədə inkişaf etmişdi. Qədim Gəncə yalnız iqtisadi yox, həm də dini və mədəni mərkəz kimi də tanınmışdır.

Gəncə xanlığı dövrü və Cavad xan

XVIII əsrdə Gəncə öz müstəqil xanlıq statusunu əldə etmişdi. Bu dövr Gəncə üçün həm dirçəliş, həm də mübarizə dövrü olmuşdur. 1804-cü ildə Gəncəyə hücum edən Çar Rusiyasına qarşı mübarizə aparan şəhərin sonuncu hakimi Cavad xan, vətənin müdafiəsində rəşadətlə döyüşmüş və qəhrəmancasına həlak olmuşdur. Cavad xan milli qəhrəman kimi bu gün də xalq arasında dərin hörmətlə yad edilir. Onun adını daşıyan türbə, Gəncə şəhərinin mərkəzində yerləşir və şəhərin tarixi irsinin bir simvoludur.

Sovet hakimiyyəti və ad dəyişikliyi

1935-ci ildə Sovetlər Birliyi dövründə Gəncə şəhərinin adı dəyişdirilərək Kirovabad adlandırılmışdır. Bu dəyişiklik şəhərin milli kimliyinə edilən ciddi bir müdaxilə kimi dəyərləndirilir. Lakin 1989-cu ildə Azərbaycan xalqının israrlı tələbləri nəticəsində şəhərin qədim adı bərpa olundu. Bu hadisə milli özünüdərkin və tarixə qayıdışın simvolu kimi yadda qaldı.

Mədəniyyət və ədəbiyyat mərkəzi

Gəncə yalnız siyasi və iqtisadi baxımdan önəmli bir şəhər deyil, eyni zamanda mədəniyyət və ədəbiyyatın qədim mərkəzlərindən biridir. Bu şəhərdə doğulmuş Nizami Gəncəvi, Azərbaycan və ümumiyyətlə, Şərq poeziyasının ən nəhəng simalarından biri hesab olunur. Onun “Xəmsə”si hələ də dünya ədəbiyyatında yüksək qiymətləndirilir. Şəhərdə Nizaminin adına məqbərə ucaldılıb və bu məkan həm yerli, həm də xarici turistlər üçün maraqlı ziyarət yeridir.

Bundan başqa, Gəncədə Şah Abbas məscidi, İmamzadə dini kompleksi, Çökək hamam, Gəncə Qalası, karvansaraylar, Cavad xan türbəsi və digər tarixi abidələr şəhərin mədəni irsini təmsil edir. Bu abidələr əsrlərdir ki, Gəncənin tarixini yaşadır.

Elm və təhsil şəhəri

Gəncə uzun müddətdir ki, elm və təhsilin aparıcı mərkəzlərindən biri kimi tanınmaqdadır. Burada fəaliyyət göstərən Gəncə Dövlət Universiteti, Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti, Azərbaycan Texnologiya Universiteti və digər təhsil ocaqları şəhəri qərb bölgəsinin əsas maarif mərkəzinə çevirib.Bu şəhərdə yüzlərlə müəllim fəaliyyət göstərir və minlərlə tələbə burada təhsil alır. Bundan əlavə, şəhərdə çoxlu sayda lisey, ümumtəhsil məktəbi, kollec və peşə təhsili müəssisələri fəaliyyət göstərməkdədir.

Sənaye və iqtisadi inkişaf

Gəncə müasir dövrdə sənaye baxımından da əhəmiyyətli yer tutur. Şəhərdə fəaliyyət göstərən Gəncə Avtomobil Zavodu, şərab və meyvə şirəsi istehsalı müəssisələri, tikinti materialları zavodları və aqrar məhsulların emalı sahələri şəhərin iqtisadi dinamizmini təmin edir. Gəncənin kənd təsərrüfatı məhsulları həm yerli bazarda, həm də ixracda önəmli rol oynayır.

Turizm və şəhərsalma

Gəncənin turizm potensialı son illərdə daha da artmışdır. Buraya gələn turistlər həm tarixi abidələri, həm də təbiət gözəlliklərini görmək imkanına malikdirlər. Heydər Əliyev Parkı Kompleksi, Zəfər Tağı, Xan Bağı, Nizami Parkı və müxtəlif muzeylər şəhərin gözəlliyini və müasirliyini əks etdirir. Şəhərdə geniş abadlıq işləri görülmüş, yollar yenilənmiş, ictimai nəqliyyat sistemi təkmilləşdirilmişdir.

Nəqliyyat və infrastruktur

Gəncə nəqliyyat baxımından da əlverişli bir şəhərdir. Burada dəmir yolu stansiyası, avtovağzal, beynəlxalq hava limanı fəaliyyət göstərir. Bakı-Gəncə sürətli qatarı, daxili və beynəlxalq uçuşlar, şəhərdaxili marşrutlar sakinlərə və turistlərə rahat hərəkət imkanı yaradır. Eyni zamanda, şəhərdə su, işıq, qaz və internet infrastrukturunun daimi təkmilləşdirilməsi aparılır.

Əhali və sosial həyat

Hazırda Gəncə şəhərinin əhalisi təxminən 350 min nəfərdir. Əhalinin əksəriyyəti gənclərdən ibarətdir və bu da şəhərin sosial həyatında dinamiklik yaradır. Burada mədəniyyət evləri, kitabxanalar, idman kompleksləri, gənclər evləri, konsert salonları və teatrlar fəaliyyət göstərir. Şəhərdə hər il müxtəlif mədəni festivallar, sərgilər və idman yarışları təşkil olunur.

Gəncə təkcə bir şəhər deyil – o, Azərbaycanın tarixinin canlı şahidi, mədəniyyətin daşıyıcısı və müasir inkişafın əsas nümunələrindən biridir. Qədim irsi, zəngin təbiəti və vətəndaşlarının çalışqanlığı ilə Gəncə bu gün də parlaq gələcəyə doğru inamla addımlayır. Bu şəhər keçmişin mirasını daşımaqla yanaşı, Azərbaycanın gələcəyini də formalaşdıran mühüm bir mərkəzdir.

Ən çox verilən suallar: