Fevralın ikinci günü Azərbaycan təqvimində rəngarəng tədbirlərlə, gənc istedadların forumları ilə, könüllülük aksiyalarının səs-küyü ilə xatırlanan mühüm bir tarixdir: Gənclər Günü. 1997-ci ildə elan olunan bu günün arxasında müasir dövlət quruculuğunda gənc nəsli fəal tərəfdaş kimi görmək ideyası dayanır. O vaxtdan bəri iki onillikdən artıq müddətdə 15–29 yaş arasında olanlar cəmiyyətin ən dinamik qrupu kimi elmi innovasiyadan sosial sahibkarlığa, idmandan rəqəmsal texnologiyaya qədər bütün sahələrdə mövqelərini möhkəmlədiblər. Statistikaya görə, ölkə əhalisinin təxminən 30 faizi məhz bu yaş kəsiyinə daxildir; yəni hər üç vətəndaşdan biri “gənc” anlayışının demoqrafik daşıyıcısıdır. Demək, bu qrupun potensialını qiymətləndirmək tək fərdi uğur məsələsi deyil, milli inkişaf strategiyasının özəyidir. Gənclər Gününün təsisindən sonra Azərbaycanda Dövlət Gənclər Proqramları, “Gənclərin İnkişaf Fondları”, “Bir” könüllülük platforması, “SABAH” təhsil klasteri kimi təşəbbüslər məhz bu təkanla reallaşdı. Hökumət və qeyri-hökumət institutlarının, ali məktəblərin, korporativ sektorun sinerjisi sayəsində gənc azərbaycanlı artıq yalnız mövcud strukturlara adaptasiya edən iştirakçı deyil, həm də yeni strukturlar yaradan təşəbbüskardır. Bununla belə, qlobal pandemiya, süni intellektin sürətli irəliləyişi, əmək bazarının dəyişən tələbləri gəncliyi daima yenidən öyrənməyə, çevik düşünməyə və sosial məsuliyyət daşımağa çağırır. Gənclər Günü məhz bu çağırışın xatırladıcı simvoludur: il ərzində yığılmış ideyaların vitrinə çıxarıldığı, yeni əməkdaşlıqların cücərdiyi, problemlərin isə açıq debata çəkildiyi platforma.
Gənclər Gününün yaranma tarixi
Azərbaycanın Gənclər Günü Prezident fərmanı ilə 1997-ci il fevralın 2-də təsdiq olunaraq tarixə düşdü. O zamankı qərarda əsas məqsəd gəncliyin problemlərini kompleks həll etmək, onlara sosial lift mexanizmləri yaratmaq, həmçinin beynəlxalq gənclər hərəkatına inteqrasiya üçün hüquqi baza formalaşdırmaq idi. Fərmandan cəmi bir il sonra Gənclər və İdman Nazirliyi təsis edildi, regionlarda gənclər və idman idarələri quruldu.
Bu addım postsovet məkanında ilk nümunələrdən biri sayıldı və digər ölkələrə presedent oldu. 1998-ci ildən başlayaraq hər il fevral ayında respublika Gənclər Forumları keçirildi, elmin, mədəniyyətin, sahibkarlığın müxtəlif sahələrində uğur qazanmış gənclər dövlət mükafatı ilə təltif olundu. Beləcə tarixi qərar sadəcə bayram təqviminə yeni gün əlavə etmədi, gənclərin institusional mövqeyini möhkəmləndirdi.
Hüquqi baza və dövlət siyasəti
Gənclər siyasətinin hüquqi çərçivəsi “Azərbaycan Respublikasında dövlət gənclər siyasəti haqqında” qanunla müəyyənləşir. Sənəd gənclərin sosial-siyasi hüquqlarını, təhsil, əmək, sağlamlıq, mədəni inkişaf imkanlarını dəstəkləməyi dövlətin prioritet borcu kimi təsbit edir. Qanuna uyğun olaraq yerli icra hakimiyyətləri xüsusi “Gənclər və İdman şöbələri” saxlayır, büdcədən illik vəsait ayrılır.
2017-2021 və 2021-2025-ci illəri əhatə edən iki ardıcıl Dövlət Gənclər Proqramı qəbul olunub. Birinci proqram gənclərin məşğulluq səviyyəsini 10 faiz artırmaq, könüllülük institutunu bütün regionlarda formalaşdırmaq, beynəlxalq tələbə mübadiləsi üçün kvotaları genişləndirmək kimi hədəflərə yönəlmişdi. İkinci proqram isə rəqəmsal bacarıqların təkmilləşdirilməsi, startap ekosisteminə giriş, yaşıl iqtisadiyyatda gənclərin rolunun gücləndirilməsi istiqamətlərini əhatə edir.
Təhsil və akademik inkişaf platformaları
“Gənclər Günü”nün təsiri ilə ali təhsildə innovativ layihələr genişlənib. “SABAH Qrupları” adı ilə tanınan klaster müasir müstəviyə uyğun ingilis bölməli fənn kurrikulumu, mentor sistemi və əmək bazarı partnyorları ilə tələbələri gələcək karyeraya hazırlayır. 2019-cu ildə “SABAH.lab” adlı inkubator açıldı və üç il ərzində 45 startap pre-seed investisiya aldı.
Magistratura səviyyəsində “ADA”, “UNEÇ”, “BDU” kimi universitetlər “dual diploma” formatı yaratdı; bu, yerli gənclərə xarici universitetlərlə birgə dərəcə imkanı təqdim edib qlobal akademik şəbəkəyə çıxış verdi. Eyni zamanda “İKT Akademiyası”, “STEP” kimi özəl təlim mərkəzləri gənclərə qısa müddətdə proqramlaşdırma, qrafik dizayn, rəqəmsal marketinq kimi bacarıqlar qazandırır ki, bu da təhsilin çevikliyinı artırır.
İqtisadi təşəbbüskarlıq və startap ekosistemi
2018-ci ildən fəaliyyət göstərən “İNNOLAND” İnkubasiya və Akselerasiya Mərkəzi gənclərin biznes ideyalarını prototip mərhələsindən investisiya raunduna qədər müşayiət edir. Burada yaradılan “pre-seed” fondu il ərzində 100 min manata qədər maliyyə dəstəyi təqdim edir. Bu strukturun himayəsində yaranan “WakeApp” və “Saf’N’Go” kimi məhsullar bazarda artıq yer tutub.
Qanunvericilik səviyyəsində gənclər və startaplar üçün vergi güzəşti, “patent haqqı” tətilləri tətbiq olunub. Sahibkarlığın İnkişafı Fondu 35 yaşadək beginerlər üçün faizsiz mikrokredit xətti təqdim edir. İqtisadi inkişafın qeyri-neft sektoru vektoruna uyğun olaraq gənclərin kənd təsərrüfatında aqrostartap layihələri də getdikcə populyarlaşır.
Sosial fəallıq və könüllülük hərəkatı
“Bir” Könüllülük Proqramı 2020-ci ildən ümummilli platforma rolunu oynayır; təkcə 2024-cü ildə 25 min gənc sosial xidmət, tədbir menecmenti, ekologiya, təhsil sektorlarında könüllü olaraq çalışdı. Könüllülük Qanunu gənclərə rəsmi “könüllü kartı” verərək onların xidmət saatlarını elektron gov.az portalında qeydiyyata alır və gələcək məşğulluqda üstünlük yaradır.
Pandemiya dövründə “Bir” platformasının qida çatdırılması, yaşlılara tibbi yardım aksiyaları cəmiyyətdə gənclərin xilasedici obrazını möhkəmləndirdi. Bunun ardınca “ASAN Könüllü Məktəbi”, “DOST Könüllüləri” kimi alt platformalar yarandı və sosial yönlü layihələrin coğrafiyası rayon səviyyəsində genişləndi.
Mədəniyyət, incəsənət və idmandakı nailiyyətlər
Gənclər Gününün təşviq etdiyi yaradıcılıq mühitində “İmagine” Euro-Tolerant Film Festivalı, “DokuBaku” Sənədli Film Festivalı, “YARAT!” rezident proqramı kimi beynəlxalq səviyyəli tədbirlərdə gənclər əsas iştirakçı və laureat kimi çıxış edir. 2023-cü ildə YARAT! rezidentləri sırasında 12 azərbaycanlı rəssam yeni media layihələri ilə diqqət çəkdi.
İdmanda isə 2015 Avropa Oyunlarından sonra dövlət investisiyası gənclərin olimpiya idman növlərinə çıxışını genişləndirdi: 2021 Tokio Olimpiadasında qazanılan dörd medalın hamısı 25 yaşdan kiçik atletlərin payına düşdü. “ASAN Gimnastika Arenası” və “Aquatic Centre” kimi infrastruktur gənclərin peşəkar hazırlığını yüksəldir.
Rəqəmsal transformasiya dövründə gəncliyin çağırışları
Süni intellekt, blokçeyn, kiberfiziki sistemlər kimi yeni texnologiyalar əmək bazarı strukturlarını dəyişir. Buna cavab olaraq “AzInTelecom” və “Innovation Agency” birgə “Digital Skills 2025” proqramı çərçivəsində 10 min gənci data analiz, kibertəhlükəsizlik və UI/UX dizayn sahələrində təlimdən keçirməyi hədəfləyib.
Digər tərəfdən, rəqəmsal asılılıq, informasiya mənbələrinin fərqləndirilməsi kimi problemlər də dərinləşir. “Media Məktəbi” layihəsi gənclərə fakt-çekinq, media savadlılığı üzrə praktiki modullar təqdim edir. Nəticədə gənc nəslin informasiya mühitində kritik təfəkkürü güclənir.
Gənclər Gününün cəmiyyətdə əhəmiyyəti və gələcək vizionu
Fevralın ikisi təkbayramlıq qırmızı gündən boyük ideoloji dəyər daşıyır: cəmiyyətin yenilənmə enerjisinin rəsmi tanınması. Hər il keçirilən “Gənc Liderlər Zirvəsi”ndə dövlət strukturları, biznes təmsilçiləri və QHT-lər bir masada oturur, təhsil, məşğulluq, sosial müdafiə kimi sahələrdə yeni hədəflər qoyur. Burada səslənən təkliflər gələcək strateji sənədlərin konturlarını formalaşdırır.
Gələcək vizionu “yaşıl iqtisadiyyat” və “4-cü Sənaye İnqilabı” kontekstində gəncləri aparıcı qüvvəyə çevirir. Bu baxımdan Gənclər Günü ailə, məktəb, universitet, biznes və dövlət arasında körpü rolunu oynayaraq potensialı milli inkişaf gündəminə yönəltməyə davam edəcək.
| İllər | Dövlət proqramlarının sayı | Könüllü platformaları | Gənclərə ayrılan büdcə (mln ₼) |
|---|---|---|---|
| 2006 | 1 | 2 | 4,1 |
| 2012 | 2 | 5 | 16,8 |
| 2018 | 3 | 8 | 28,4 |
| 2024 | 4 | 12 | 45,2 |
Gənclər Günü Azərbaycan cəmiyyətinin ən dinamik təbəqəsini – 15-29 yaş arasındakı gəncləri – görünən və dəyəri ölçülən aktora çevirib. Hüquqi baza, dövlət proqramları, ixtisaslaşmış təhsil klasterləri, startap akseleratorları, sosial könüllülük hərəkatı, idman və mədəniyyət infrastrukturu bir araya gələrək gəncin fərdi potensialını milli sərvətə transformasiya etməkdədir. Enerji keçidindən rəqəmsal transformasiyaya qədər bütün makroproseslər gənclərin ideya sinerjisi olmadan gerçəkləşə bilməz. Bu səbəbdən Gənclər Günü yalnız təqvim işarəsi yox, ilboyu davam edən siyasət və təşəbbüslərin görülən zirvəsi, eləcə də yeni çağırışların ünvana çatdırılması üçün tribuna rolunu oynayır. Beynəlxalq arenada Azərbaycan gəncliyi olimpiya podiumlarında, texnopark sərgilərində, musiqi festivallarında ölkəni təmsil edərkən həmin tribunanın qapısını daha da geniş açır. Sistemin təkmilləşdirilməsi üçün hələ görüləsi işlər – bölgələrdə gənclərin bərabər imkanlara çıxışı, rəqəmsal bacarıqların kütləviləşdirilməsi, yaşıl innovasiya mühitinin dərinləşdirilməsi – qalır. Lakin möhkəm hüquqi platforma, aktiv vətəndaşlıq ruhu və beynəlxalq əməkdaşlıq körpüləri bu hədəfləri real səviyyəyə endirir. Azərbaycan gənci öz cəmiyyəti üçün ideya generatoru, dünya üçün rəqabətədavamlı oyunçu olmaq yolunda irəliləyir; Gənclər Günü isə bu irəliləyişi daha geniş səslə elan edən, ruhlandıran və yeni suallar doğuran simvoldur.
Ən Çox Verilən Suallar
Azərbaycan Gənclər Günü hər il fevralın 2-də qeyd edilir. 1997-ci ildə təsis edilən bu tarix ölkədə ilk dəfə gənclər forumunun keçirildiyi günə təsadüf edir və rəsmi prezident fərmanı ilə bayram statusu alıb.
Bu tarix rəsmi bayramlar siyahısına daxildir, lakin qeyri-iş günləri kateqoriyasına daxil deyil. Yəni fevralın 2-si işlək gündür, lakin dövlət qurumları və ictimai təşkilatlar tədbirlər keçirir.
Forumlar, müsabiqələr, konsertlər, könüllülük aksiyaları bütün gənclərə açıqdır. Əksər tədbirlər öncədən onlayn qeydiyyat tələb edir ki, iştirakçı sayı və logistika düzgün planlaşdırılsın.
“Gənclərin İnkişaf Fondu” layihə qrantları, Sahibkarlığın İnkişaf Fondu faizsiz mikrokredit, ASAN İnnovasiya Mərkəzi pre-seed investisiya təqdim edir. Müraciət üçün yaş həddi adətən 18-35 arasıdır.
“Azərbaycan Respublikasında dövlət gənclər siyasəti haqqında” qanun gənclərin sosial, mədəni, iqtisadi hüquqlarını və dövlətin öhdəliklərini müəyyənləşdirir. Qanun 2002-ci ildən qüvvədədir və bir neçə dəfə yenilənib.
Könüllülük haqqında qanun könüllü müqaviləsi formasını nəzərdə tutur. Platformaya qoşulan gənc elektron imza ilə müqavilə bağlayır və “könüllü kartı” alır. Kart gələcəkdə staj təsdiqi kimi qəbul edilir.
“Startap fəaliyyəti haqqında” fərmanla innovativ ideyaya malik gənc sahibkar üç il müddətinə mənfəət vergisindən azaddır. Şərt odur ki, startap reyestrindən rəsmi şəhadətnamə alınsın.
Beynəlxalq səviyyədə 12 Avqust BMT tərəfindən “Beynəlxalq Gənclər Günü” elan olunub. Azərbaycanda isə milli Gənclər Günü fevralın 2-də ayrıca qeyd olunur.
Son illərdə regional gənclər mərkəzləri, “ASAN xidmət” və “DOST” filialları sayəsində bölgə gənclərinin təlim və dövlət xidmətlərinə çıxışı xeyli artıb. Lakin məşğulluq və startap ekosistemi hələ də Bakıda daha genişdir.
İdea sahibisinizsə, Gənclər və İdman Nazirliyinə məktub, “birgənc.az” portalında sorğu forması və ya sosial media kampaniyası vasitəsilə təklif verə bilərsiniz. Qəbul edilən ideyalar növbəti ilin proqram planına salınır.
