Göbək Düşməsi : Yaranma Səbəbləri, Əlamətləri

Azərbaycan xalq təbabətində və gündəlik danışıqda “göbək düşməsi” ifadəsi çox yayılıb. Tibbi cəhətdən isə bu termin daha çox qarın ön divarının və ya göbək nahiyəsinin zəifliyi və nəticədə göbək yırtığı (latınca “hernia umbilicalis”) ilə üst-üstə düşür. Xalq arasında bu termin bəzən orqanizmdə müəyyən disbalanslar, ağır fiziki işdən, travmadan və ya güc tətbiqindən sonra yaranan problemlər üçün də istifadə olunur. Amma tibbdə göbək düşməsi əsasən göbək yırtığı kimi qəbul edilir.

Göbək yırtığı – göbək ətrafında qarın əzələlərinin zəifləməsi və ya deformasiyası nəticəsində qarın boşluğunda olan orqan və ya toxumaların göbək halqasından bayıra çıxmasıdır. Xalq arasında “göbək düşdü”, “göbəyim yerindən oynadı” kimi ifadələr məhz bu prosesi və onun yaratdığı narahatlıqları əhatə edir. Həm körpələrdə, həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə rast gəlinən bu hal düzgün yanaşma, diaqnostika və müalicə tələb edir.

Göbək düşməsinin yaranma səbəbləri

Göbək düşməsi müxtəlif yaş qruplarında və fərqli səbəblərdən baş verə bilər. Ən geniş yayılmış səbəblər aşağıdakılardır:

• İrsi meyllik: Qarın ön divarının anatomik zəifliyi, bağ toxumasının genetik çatışmazlığı ailəvi ola bilər.
• Körpəlik dövrü: Doğuşdan sonra göbək halqasının tam bağlanmaması, vaxtından əvvəl doğulanlarda əzələlərin zəif inkişafı.
• Ağır fiziki iş və ya ani güc tətbiqi: Ağır əşyaların qaldırılması, intensiv idman və ya qəfil bədən hərəkətləri.
• Hamiləlik və doğuş: Qarın daxili təzyiqin artması, çoxlu hamiləliklər, doğuşdan sonra əzələlərin bərpasında ləngimə.
• Xroniki öskürək və ya qəbizlik: Daxili təzyiqin uzunmüddətli artması.
• Piylənmə və artıq çəki: Qarın əzələlərinin gərginliyinin və elastikliyinin azalması.
• Zədələr və qarın cərrahiyyəsi: Əvvəlki əməliyyatlardan sonra yaranan çapıq toxuması.

Körpə və uşaqlarda göbək düşməsi adətən anadangəlmə olur və çox zaman öz-özünə sağalır. Böyüklərdə isə həyat tərzi, iş rejimi, qidalanma və bədən quruluşu mühüm rol oynayır.

Göbək düşməsinin klinik əlamətləri

Göbək düşməsinin əsas əlaməti göbək nahiyəsində yumşaq, bəzən sərt, ölçüsü dəyişən şişkinlik və ya çıxıntıdır. Bu çıxıntı adətən ayaq üstdə və ya öskürək, gücənmə zamanı daha çox hiss olunur, uzananda və ya istirahətdə kiçilir və ya yox olur. Əlavə simptomlar:

• Göbək nahiyəsində ağrı, yanğı, ağırlıq və diskomfort.
• Böyüklərdə bəzən qəbizlik, qarnın şişməsi, həzm pozğunluğu.
• Körpə və uşaqlarda ağlama, narahatlıq, bəzi hallarda qusma.
• Nadir hallarda, yırtıq sıxılarsa (strangulyasiya), göbək ətrafında qızartı, dərinin gərilməsi, kəskin ağrı və ümumi vəziyyətin pisləşməsi müşahidə edilir.

Bu simptomlar fərqli xəstəliklərlə də qarışa bilər. Ona görə diaqnoz üçün mütləq həkim müayinəsi vacibdir.

Göbək düşməsinin diaqnozu və müasir müayinə üsulları

Göbək düşməsinin diaqnozu üçün ilk növbədə klinik baxış və palpasiya kifayət edir. Həkim göbək nahiyəsini müayinə edir, xəstədən öskürməyi, dərin nəfəs alıb verməyi, uzanmağı xahiş edir. Çıxıntının ölçüsü, sərtliyi, sağalmaya meylliyi müəyyən olunur.

Bəzi hallarda əlavə instrumental müayinələr aparılır:

• Ultrasəs müayinəsi (USM): Yırtığın ölçüsünü, tərkibini və vəziyyətini göstərir.
• Kompüter tomoqrafiya (KT) və ya maqnit-rezonans tomoqrafiya (MRT): Qeyri-adi və ağır hallarda, yırtığın tərkibi və komplikasiyalar aydınlaşdırılır.
• Qan analizləri: Xəstənin ümumi vəziyyətini və əməliyyata hazırlığını yoxlamaq üçün.

Körpə və uşaqlarda isə diaqnoz əksər hallarda vizual müayinə ilə dəqiq qoyulur.

Göbək düşməsinin təbii və konservativ müalicə üsulları

Xüsusilə körpə və azyaşlı uşaqlarda göbək düşməsi çox zaman cərrahi müdaxiləsiz, təbii və konservativ üsullarla sağalır. Bura aşağıdakılar daxildir:

• Göbək masajı və fizioterapiya: Dairəvi və yüngül masajlar, əzələlərin gücləndirilməsi məqsədilə xüsusi məşqlər.
• Qarın əzələlərinin möhkəmləndirilməsi: Yaşına uyğun idman və gimnastika.
• Bağlayıcı bandajlar və ya yapışqanlar: Xüsusi tənzimlənən bandaj və ya tibbi plastır (yapışqan) göbək üzərində saxlanılır.
• Qidalanma və ümumi qayğı: Körpələrin düzgün bəslənməsi, qəbizliyin və uzunmüddətli ağlamanın qarşısının alınması.

Əgər yırtıq diametri azdırsa (adətən 1,5 sm-dən kiçikdirsə), bu üsulların təsiri ilə 1-3 yaşadək öz-özünə sağalma müşahidə olunur.

Böyüklərdə göbək düşməsinin müalicə yolları

Böyüklərdə göbək yırtığı öz-özünə sağalmır və çox vaxt cərrahi müdaxilə tələb olunur. Amma ilkin mərhələdə aşağıdakı konservativ tədbirlər tövsiyə edilir:

• Bədən çəkisinin tənzimlənməsi: Piylənmənin qarşısının alınması və əzələlərin bərpası.
• Ağır fiziki işlərdən uzaq durmaq: Qarın daxili təzyiqi artıran hallardan qaçmaq.
• Daxili orqanların və bağ toxumasının vəziyyətinin müayinəsi: Yanaşı xəstəliklərin aradan qaldırılması.
• Bandajdan istifadə: Xüsusi bandaj və korsetlər qısa müddətli dəstək üçün istifadə edilir, amma bu, yalnız müvəqqəti tədbirdir.

Lakin bu tədbirlər əsasən əməliyyata hazırlıq mərhələsində və ya əməliyyat əks göstəriş olduqda tətbiq edilir.

Göbək yırtığının cərrahi müalicəsi və növləri

Böyüklərdə və bəzi hallarda uşaqlarda göbək yırtığının əsas müalicə yolu cərrahi əməliyyatdır. Ən çox tətbiq olunan üsullar aşağıdakılardır:

• Herniorafiya: Ənənəvi cərrahi üsulda yırtıq kisəsi çıxarılır, göbək halqası tikişlə bərkidilir.
• Herniyoplastika (tor implantasiyası): Sintetik torla göbək halqası möhkəmləndirilir, bu üsulun üstünlüyü təkrar yırtıq riskinin azalmasıdır.
• Laparoskopik cərrahiyyə: Kiçik kəsiklər və kameralar vasitəsilə, daha az invaziv və tez sağalan üsuldur.

Əməliyyatdan sonra bir neçə gün istirahət, fiziki məhdudiyyətlər, xüsusi pəhriz və bəzən bandaj təyin olunur. Müasir cərrahi metodlar yırtığın təkrar yaranma riskini və fəsadları xeyli azaldır.

Göbək düşməsinin ağırlaşmaları və riskləri

Göbək yırtığı nadir hallarda fəsadlaşa bilər, lakin sıxılma (strangulyasiya), boğulma, orqanların və qan damarlarının zədələnməsi baş verərsə, təcili cərrahi yardım tələb olunur. Belə hallarda ağrı, şişkinlik, qusma, qızartı, ümumi zəiflik və qızdırma müşahidə oluna bilər. Bu, həyat üçün təhlükəli vəziyyət sayılır və vaxtında həkimə müraciət vacibdir.

Profilaktika tədbirləri və vaxtında müalicə ağırlaşma riskini minimuma endirir.

Xalq arasında göbək düşməsi barədə yanlış təsəvvürlər

Xalq arasında “göbək düşməsi” ilə bağlı müxtəlif miflər və yanlış inanclar var. Bəzən bu, soyuqlama, qorxu, psixoloji travma və ya “göbək düşüb yerindən oynadı” kimi ifadələrlə əlaqələndirilir. Lakin tibbi cəhətdən göbək yırtığı yalnız anatomik və fizioloji faktorlarla əlaqəlidir, onun müalicəsi də tibb elminə əsaslanır.

Xalq təbabətində göbək üzərinə sikkə, çörək parçası, duz və ya başqa “xalq üsulları” qoymaq təcrübəsi var. Bu üsulların effektivliyi elmi sübut olunmayıb və bəzi hallarda infeksiya riskini artırır.

Göbək düşməsinin profilaktikası və sağlam həyat tərzi

Profilaktik tədbirlər göbək yırtığının yaranmasının qarşısını almaq üçün əsas şərtdir:

• Körpə və uşaqlarda düzgün bəslənmə, masaj və hərəkət.
• Böyüklərdə çəkini normada saxlamaq, ağır əşyalar qaldırmamaq, öskürək və qəbizliyin vaxtında müalicəsi.
• Qadınlarda hamiləlik dövründə və doğuşdan sonra qarın əzələlərinin möhkəmləndirilməsi.

Vaxtında həkimə müraciət, düzgün diaqnoz və müasir müalicə üsulları ilə göbək düşməsi fəsadsız və uğurla aradan qaldırıla bilər.

Göbək düşməsi – həm körpəlik, həm də böyüklük dövründə rast gəlinə bilən, əksər hallarda müalicəsi mümkün olan bir sağlamlıq problemidir. Müasir tibbi biliklər, düzgün diaqnoz və zamanında müalicə, sağlam həyat tərzi və profilaktik tədbirlər göbək yırtığının qarşısının alınmasında və ağırlaşmaların aradan qaldırılmasında əsas rol oynayır. Xalq arasında yayılan miflərdən uzaq durmaq, sağlamlığa laqeyd yanaşmamaq, hər zaman peşəkar məsləhətə etibar etmək vacibdir. Beləliklə, göbək düşməsi problemləri düzgün idarə olunduqda, sağlam və aktiv həyat tərzi tam mümkündür.

Ən Çox Verilən Suallar