Göbələk Xəstəliyi : Əsas Növləri, Diaqnozu,Müalicə Üsulları

Göbələk xəstəlikləri – tibb dilində “mikoza” adlandırılan, əsasən dəri, dırnaq və selikli qişaları zədələyən infeksiyalardır. Bu xəstəliklərin əsas törədiciləri müxtəlif göbələk mikroorqanizmləridir. Onların içərisində dermatofitlər, maya göbələkləri (Candida) və kif göbələkləri ən çox rast gəlinir. Bu mikroorqanizmlər ətraf mühitdə – torpaq, su, bitki və heyvanlar üzərində, insanın öz dəri və dırnaqlarında normal şəraitdə rast gəlinir. Lakin müəyyən risk faktorları yarananda onlar sürətlə çoxalıb xəstəlik törədir.

Risk faktorları sırasında yüksək rütubət, gigiyena qaydalarının pozulması, immun sistemin zəifləməsi, uzun müddət antibiotik və ya steroid istifadəsi, dəri və dırnaqlarda mikrotravmalar, sıx və sintetik ayaqqabı və paltarlar geyinmək, idman zalı və hovuz kimi ictimai yerlərdə çılpaq gəzmək və şəkərli diabet xüsusi qeyd olunur. Xəstəliyin yaranması üçün yalnız bir faktor bəzən kifayət edir, lakin risklər birləşdikdə mikoza daha sürətlə yayılır və ağırlaşır.

Göbələk Xəstəliklərinin Əsas Növləri

Göbələk infeksiyaları olduqca müxtəlif formalarda müşahidə olunur. Onların ən çox rast gəlinən növlərinə aşağıdakılar daxildir:

• Dəri mikozları (dermatofitozlar): Adətən ayaq, əl, bədənin müxtəlif hissələrinin dərisində, qasıq nahiyəsində, saçlı dəridə səpgi, qaşınma, qızartı, soyulma və çatlarla özünü göstərir.
• Dırnaq mikozları (onixomikoz): Dırnaqların rənginin dəyişməsi, qalınlaşma, qırılma və çatlarla özünü göstərir. Ən çox ayaq dırnaqlarında rast gəlinir.
• Kandidoz: Selikli qişalarda, ağız boşluğunda, qadınlarda cinsiyyət orqanlarında, bəzən də dəri və dırnaqlarda maya göbələyinin törətdiyi infeksiyadır.
• Kif mikozları: Nadir hallarda allergik reaksiyalara və dəridə müxtəlif dəri problemlərinə səbəb olur.

Hər bir növün öz klinik əlamətləri və fərqli müalicə yanaşmaları var. Düzgün diaqnoz üçün dəqiq müayinə və laborator analizlər zəruridir.

Göbələk Xəstəliyinin Klinik Əlamətləri

Göbələk infeksiyasının əsas əlamətləri xəstəliyin yerindən və törədici növündən asılı olaraq dəyişir. Dəri göbələkləri adətən qaşınma, yanma, quruluq, çatlar, qızartı, dairəvi səpgi, şişlik və bəzən irinli qovuqcuqlarla müşayiət olunur. Xüsusilə pəncə və əlin barmaqları arasında, qasıq nahiyəsində, bəzən isə bədənin istənilən hissəsində bu əlamətlər müşahidə edilə bilər.

Dırnaq göbələyində dırnaq plitəsi saralır, qalınlaşır, qopur və tez qırılır. Bəzən dırnağın altından kəskin qoxulu ifrazat gəlir. Ağız və cinsiyyət orqanlarının göbələk infeksiyasında ağ ərp, şişkinlik, qaşınma və suluq əlamətləri ortaya çıxır. Xəstəlik uzun müddət müalicə olunmadıqda ağır fəsadlara, bakterial infeksiyaların əlavə olunmasına səbəb olur.

Göbələk Xəstəliyinin Diaqnozu və Müasir Müayinə Üsulları

Göbələk xəstəliyinin diaqnozu üçün ilk növbədə dermatoloqun vizual müayinəsi, xəstənin şikayətləri və anamnezi əsas götürülür. Daha sonra dəri, dırnaq və ya selikli qişadan nümunələr götürülərək mikroskopik və mikrobioloji analizlər aparılır. Məlum olur ki, hansı göbələk növü xəstəliyə səbəb olub.

Diaqnostik prosesdə həmçinin xüsusi qida mühitində kultivasiya, molekulyar-genetik üsullar, allergik testlər də istifadə oluna bilər. Bəzən, xüsusilə xroniki və ya müalicəyə cavab verməyən hallarda, immunoloji testlər və əlavə qan analizləri də vacib olur. Dəqiq diaqnoz düzgün müalicənin başlanğıcıdır və hər zaman mütəxəssis rəyi ilə yanaşmaq lazımdır.

Göbələk Xəstəliyinin Təbii Yolla Müalicəsi

Təbii müalicə üsulları – ev şəraitində və ya əlavə vasitə kimi tətbiq olunan təbii məhsullar, fitoterapiya və xalq təbabəti metodu ilə xəstəliyin əlamətlərini azaltmağa kömək edə bilər. Burada əsas məqsəd göbələk mikroorqanizmlərinin çoxalmasının qarşısını almaq, dəri və dırnaqları bərpa etmək və immuniteti gücləndirməkdir. Lakin ağır və ya xroniki hallarda yalnız təbii üsullara etibar etmək düzgün deyil, mütləq həkimlə məsləhətləşmək lazımdır.

Ən çox istifadə olunan təbii vasitələr:

• Çay ağacı yağı: Antiseptik və göbələk əleyhinə təsiri güclüdür, birbaşa dəri və dırnaq üzərinə az miqdarda tətbiq edilir.
• Sirkə (alma və ya üzüm): Dərini və dırnaqları gündə 1-2 dəfə sirkəli su ilə silmək mikrobları və göbələyi zəiflədir.
• Sarımsaq: Təzə əzilmiş sarımsağın göbələk ocağına tətbiqi mikrobları məhv edə bilər.
• Yod: İstifadəsi ehtiyatla tövsiyə olunur, çünki dərini qıcıqlandıra bilər.
• Aloe vera, kokos yağı və soda: Həm dəriyə yumşaldıcı, həm də antiseptik təsir göstərir.

Bu üsullar yüngül hallarda və ilkin mərhələdə kömək edə bilər, lakin ağırlaşmış, yayılmış, dərin və ya uzun müddətli göbələk infeksiyasında peşəkar tibbi müalicə şərtdir.

Göbələk Əleyhinə Mazlar: Tərkibi, Təsir Mexanizmi və İstifadəsi

Göbələk əleyhinə mazlar – lokal təsirli dərman preparatlarıdır. Onlar dərinin, dırnaqların, bəzi hallarda isə selikli qişanın üzərinə çəkilərək birbaşa mikroorqanizmləri məhv edir. Bu preparatların tərkibində müxtəlif aktiv maddələr var: klotrimazol, terbinafin, ekonazol, mikonazol, ketokonazol, bifonazol, naftifin və s.

Mazların təsir mexanizmi göbələk hüceyrəsinin divar və membran strukturunun dağıdılması, onların çoxalmasının və metabolizminin bloklanması üzərində qurulub. Ən effektiv mazlar arasında aşağıdakı preparatlar xüsusilə geniş yayılıb:

• Klotrimazol: Dərinin, dırnaqların və selikli qişaların göbələk infeksiyasında istifadə edilir.
• Terbinafin: Dermatofit və maya göbələklərinə qarşı yüksək aktivlik göstərir.
• Mikonazol, ketokonazol: Geniş spektrli, müxtəlif göbələk növlərinə qarşı təsirlidir.
• Ekzoderil (naftifin): Xüsusilə dırnaq göbələyi və dəri infeksiyalarında effektivdir.

Mazlar gündə 1-2 dəfə, təmiz və quru dəri və dırnaq üzərinə nazik təbəqə şəklində çəkilir, kurs müddəti 2-4 həftə və daha uzun ola bilər. Hər zaman istifadə qaydalarına və həkim məsləhətinə riayət olunmalıdır.

Göbələk Əleyhinə Mazların Əsas Növləri və Fərqləndirici Xüsusiyyətləri

Hazırda apteklərdə müxtəlif məhlul, krem, gel, sprey və maz forması mövcuddur. Ən çox rast gəlinən göbələk əleyhinə mazlara aşağıdakılar daxildir:

• Klotrimazol (Canesten, Lotrimin): Həm maya, həm də dermatofit göbələklərə qarşı effektlidir.
• Terbinafin (Lamisil): Dəri, dırnaq və baş dərisində ən çox istifadə olunur.
• Ketokonazol: Xüsusilə baş dərisindəki göbələk infeksiyalarında üstünlük təşkil edir.
• Ekzoderil: Dırnaq və dəri göbələklərinin müalicəsində yüksək nəticə göstərir.
• Bifonazol: Geniş spektrli təsirə malikdir.

Bazarda həm yerli, həm də xarici istehsalçının məhsulları mövcuddur. Qiymət, tərkib, istifadə müddəti və əlavə təsirləri müqayisə edərkən həkim tövsiyəsi mütləq nəzərə alınmalıdır.

Göbələk Əleyhinə Mazların Tətbiqi və Dozalanması

Mazların istifadəsində əsas prinsip təmiz, quru və zədəsiz dəri və dırnaq üzərinə çəkilməsidir. Adətən, 1-2 dəfə gün ərzində, bəzən isə daha tez-tez həkim göstərişinə əsasən istifadə edilir. Müalicə kursu orta hesabla 2 həftədən 6 həftəyədək davam edir, dırnaq göbələyində isə bəzən 3-6 ay tələb olunur.

Mazı istifadə edərkən dərinin və dırnağın ətrafı da mütləq emal olunmalıdır ki, mikroblar yayılmasın. Əllə və ya xüsusi aplikatorla tətbiq edildikdən sonra əllər yuyulmalıdır. Müalicə kursunu özbaşına dayandırmaq olmaz, əlamətlər tam keçmədikdə belə, tövsiyə olunan müddət bitənə qədər davam etmək vacibdir.

Göbələk Xəstəliyinin Profilaktikası və Yenidən Yoluxmanın Qarşısı

Profilaktika göbələk xəstəliklərində əsas amildir. Çünki göbələk mikroorqanizmləri mühitdə və insan orqanizmində uzun müddət yaşaya bilir və tez-tez təkrarlana bilər. Xəstəliyin qarşısını almaq üçün:

• Gigiyenaya ciddi əməl olunmalı, ayaq və əllər daim quru saxlanmalı, ictimai yerlərdə şəxsi terlik və dəsmal istifadə edilməlidir.
• Sintetik və sıx ayaqqabı və geyimdən uzaq durmaq, təbii materiallara üstünlük vermək lazımdır.
• Dırnaqları daim qısa saxlamaq, manikür və pedikür alətlərini sterilizasiya etmək, başqasının şəxsi əşyalarını istifadə etməmək vacibdir.
• İmmuniteti gücləndirmək, düzgün qidalanmaq və lazımi vitaminləri qəbul etmək də vacib profilaktik tədbirlərdir.

Əgər evdə və ya yaxın ətrafda yoluxma halları varsa, ailə üzvləri də yoxlanmalı və gigiyenik tədbirlər artırılmalıdır.

Göbələk Xəstəliyində Kombinə Olunan Müalicə Yanaşmaları

Ağır, xroniki və ya yayılmış göbələk infeksiyalarında yalnız mazlarla kifayətlənmək olmaz. Həkim göstərişinə əsasən, yerli vasitələrlə yanaşı, sistemli göbələk əleyhinə tabletlər və kapsullar (flukonazol, itrakonazol, terbinafin və s.), immuniteti gücləndirən preparatlar, vitamin və minerallar təyin oluna bilər. Bəzən fizioterapiya, xüsusi lazer və ya UZ terapiya da effektiv nəticə verir.

Hər hansı dərmana və ya mazlara qarşı allergiya, yan təsirlər və ya təsirsizlik hiss edildikdə, dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır. Hamiləlik, südvermə, uşaqlıq və digər xüsusi hallar üçün isə dərman seçimi yalnız həkim tərəfindən edilməlidir.

Göbələk Əleyhinə Mazların Apteklərdə Seçimi və İstifadədə Vacib Qaydalar

Apteklərdə göbələk əleyhinə mazlar seçərkən bir neçə əsas meyara diqqət yetirmək lazımdır: təsir spektri, aktiv maddənin növü və konsentrasiyası, əlavə maddələrin varlığı, qiymət, istifadənin rahatlığı və yan təsirlərin riski. Yalnız rəsmi qeydiyyatdan keçmiş, keyfiyyətli məhsullara üstünlük vermək lazımdır.

Mümkün qədər özbaşına müalicədən qaçmaq, dərmanın etibarlılığını və uyğunluğunu yoxlamaq, lazım gələrsə, mütəxəssisə müraciət etmək daha məqsədəuyğundur. Xüsusilə uşaqlarda, yaşlılarda və xroniki xəstəliyi olan şəxslərdə mazlardan istifadə çox diqqətlə aparılmalıdır.

Göbələk xəstəlikləri geniş yayılmış, bəzən ciddi fəsadlara və sosial narahatlıqlara səbəb olan infeksiyalardır. Onların müalicəsində düzgün diaqnoz, effektiv və müasir göbələk əleyhinə dərman və mazların seçilməsi, təbii və farmakoloji üsulların uyğun tətbiqi, gigiyena və profilaktika tədbirləri əsas yer tutur. Təbii vasitələr ilkin mərhələdə kömək edə bilər, lakin ciddi, xroniki və geniş yayılmış hallarda yalnız həkim məsləhəti və dərman müalicəsinə arxalanmaq lazımdır. Öz sağlamlığınızı peşəkarlara etibar edin və göbələk xəstəliklərinin qarşısının alınmasında şəxsən aktiv olun.

Ən Çox Verilən Suallar