Dünyada hər gün təxminən trilyon cümlə Google-ın bulud serverlərində dillərarası körpü qurur və bu prosesin əksər hissəsi cəmi bir neçə saniyəyə başa çatır. On beş il əvvəl mətnləri söz-söz dəyişdirən sadə statistik alət bu gün real vaxtda səs, kamera, əl yazısı və brauzer genişlənmələrini eyni neyron şəbəkəyə bağlayan mürəkkəb ekosistemə çevrilib. İnkişafın əsas döngələrində Google Translate komandası yeni dil cütlərini əlavə etməklə yanaşı, tərcümə keyfiyyətini dərin təlim modellərinə etibar etdi; 2016-da tətbiq edilən GNMT mühərriki konteksti bütöv cümlə səviyyəsində oxumağı öyrədərək sintaksis və semantika arasında tarazlıq yaratdı. Sonrakı illərdə PaLM 2 və Gemini kimi böyük dil modelləri paralel korpusların məhdud olduğu dillərin də öyrədilməsinə şərait yaratdı və 2024-ün yayında bir dəfəyə 110 yeni dil əlavə olundu, bu da 614 milyon insanı əhatə edir. Rəqəmsal miqrasiya artdıqca mobil istifadə prioritetə yüksəldi; Google Translate tətbiqi Android və iOS cihazlarında bir milyarddan çox quraşdırma ilə səyahət planlarından distant dərslərə qədər geniş spektrdə funksionallıq təqdim edir. Son yeniləmələr canlı danışıq rejimində intonasiya və pauzaları ayırd edə bilən Gemini modelini tətbiq edərək aeroportun səs-küylü mühitində belə iki dilli dialoqu avtomatik şərh etməyə başlayıb. Dəyişən alqoritmlər təkcə tərcümə keyfiyyətini artırmır, həm də mobil oflayn paketlərinin həcmini azaltmaqla sürəti yüksəldir və kənar şəbəkə xərclərini azaldır. Insight-mərkəzli belə yanaşma sayəsində Google Translate həm qlobal kommunikasiya, həm də fərdi dil təcrübəsi üçün dəyərli alət statusunu qoruyur.
Əsas texnologiya prinsipi
Google Translate-in mərkəzində transformer arxitekturasına əsaslanan neyron maşın tərcüməsi dayanır. Modellər cümləni ardıcıl tokenlər deyil, bütöv semantik vahid kimi şərh edərək hədəf dildə ən ehtimal olunan nizamı proqnozlaşdırır. Bu yanaşma morfoloji baxımdan mürəkkəb dillərdə – məsələn, fincə və ya türk dillərində – söz sonluqlarının düzgün modelləşməsinə imkan verir. Mətnlərdən başqa səs, şəkil və hətta oflayn OCR siqnallarını eyni encoder-decoder skeletində birləşdirmək multimodal çeviklik yaradır.
Milyardlarla cütləşdirilmiş korpusdan öyrənən model eyni zamanda məlumatın gizli təbəqələrini – kollokasiyalar, terminoloji birliklər, mədəni istinadlar – ayırd edir. Səkkiz mərhələli post-editing boru xətti terminoloji tutarlılığı qorumaq üçün sözlük, gender morfologiyası və psevdo-ad siqnallarını əlavə filtrlərdən keçirir. Google-ın “contextual embeddings” mexanizmi son sürümdə bir cümləlik frazanı əvvəlki dialoqdan aldıqları ilə tutuşduraraq daha doğru zamir və fel forması təklif edir.
Dil dəstəyi və genişlənmə tarixçəsi
2006-cı ilin beta versiyası cəmi 40 dili əhatə edirdi və tərcümələrdə yuxarıdan aşağıya statistika üstünlük təşkil edirdi. 2016-da GNMT-nin tətbiqi ilə keyfiyyətdə orta hesabla 60 faiz artım qeydə alındı; bu mərhələ “Zero-Shot” prinsipi ilə əvvəllər heç öyrədilməmiş cütlükləri belə tərcümə etməyə şərait yaratdı. 2021-də 24 yeni dil, ardınca 2024-də 110 yeni dil dəstəyi təqdim olundu və bu, tarixən ən böyük genişlənmə kimi qeydə alındı.
Yeni dillərin öyrədilməsi üçün PaLM 2 modeli yaxın qohum dillərin qrammatikasını paylaşaraq az korpuslu dillərə transfer öyrənmə tətbiq edir. Yerli filoloqların, açıq mənbəli korpus layihələrinin və crowdsourcing platformalarının birgə əməkdaşlığı sayəsində manks, N’Ko, Tok Pisin kimi nadir dillər də interfeysə inteqrasiya olundu. Google rəsmi bloq qeydində genişlənməni “Planetin mədəni müxtəlifliyinə investisiya” kimi təqdim edir
Süni intellekt və Gemini inteqrasiyası
2025-in avqust yeniləməsində Translate-ə Gemini 1.5 Pro modeli gətirildi və real vaxt dialoq tərcüməsi zamanı səsdəki pauza, aksent və emosional ton kimi para-nitq elementləri tanınmağa başladı Modelin multimodal bacarığı istifadəçiyə kameranı əşyaya tutaraq dərhal mətn, səs və vizual təsvirlərlə izah almaq imkanı verdi.
Gemini eyni zamanda adaptiv yenidən öyrənmə mexanizmi təqdim edir: istifadəçi tərcüməni əl ilə düzəltdikdə, model bu düzəlişi lokal önbellekdə saxlayır və oxşar kontekstdə prioritetləşdirir. Şirkətin verdiyi məlumata görə, adaptiv siqnal mövcud dildə 30, az korpuslu dildə isə 60 gün içində tərcümə dəqiqliyinə 4-7 faizlik töhfə verir.
Mobil funksiyalar və oflayn rejim
Google Translate tətbiqinin oflayn paketləri 2019-da neyron modelə keçərək 59 dildə 12 faiz daha yüksək dəqiqlik təmin etdi.2024-dən bəri bu paketlər kompakt keskinləşdirmə ilə 45 faiz kiçildildi və 4G şəbəkəsi zəif olan regionlarda indi cəmi iki dəqiqəyə yüklənə bilir.
Mobil versiya kamera skrini üzərində ani tərcümə, klaviatura üstü “Tap to Translate” pop-apı və ekran oxuyucu ilə inteqrasiya sayəsində əlçatanlıq səviyyəsini yüksəldir. Wear OS saatlarında səsli sorğu funksiyası idman zamanı cib telefonuna ehtiyacı aradan qaldıraraq istifadə rahatlığı yaradır.
Canlı tərcümə və danışıq rejimi
Yeni canlı tərcümə rejimi eyni ekranı iki bərabər hissəyə bölür: üst paneldə orijinal, alt paneldə tərcümə həm mətni, həm səsini təqdim edir. Sistem dialoqdakı intonasiyadan anladığı pauzada cümləni tamamlayıb dərhal oxuyur ki, təbii fasilə qorunsun Hazırda 70 dil dəstəklənir və aeroport, restoran kimi səsli mühitlər üçün xüsusi şum filtri istifadə olunur.
Eyni modulda “practice” beta rejimi var: istifadəçi mövzu seçir, sistem ona rol-oyun sualları verir, tələffüzü yoxlayır və gündəlik söz hədəfi təyin edir. İlk mərhələdə ingilis-ispan-fransız cütləri aktivdir, amma 2026-da daha 15 dil üçün genişlənmə planlaşdırılır
Təhlükəsizlik və məxfilik
Translate bulud rejimində mətnləri şifrlənmiş kanal ilə serverə ötürür və loglar 24 saatdan sonra anonimləşdirilir. Şəxsi lüğət və qarşı tərəfi tanıdan üz elementləri kimi çərəzlər sərt icazə moduluna qoyulub; istifadəçi istəyərsə tarixçəni silmək və ya “Incognito mode”da tərcümə etmək imkanı var.
Google-ın daxili təhlükəsizlik auditi 2025-də ISO 27018 sertifikatının müddətini uzadaraq buludda fərdi məlumatların qorunmasına sadiqlik göstərdi. Tərcümələr avtomatik kontent analizindən keçsə də, şirkət reklam hədəflənməsində Translate trafikinə əsaslanmadığını təsdiq edir.
Təhsil və dil öyrənmə imkanları
Tətbiq universitet linqvistika laboratoriyalarında korpus yaratmaq üçün tez-tez istifadə olunur; Chrome uzantısı vasitəsilə seçilmiş frazanın orijinal və tərcümə nümunələrini yan-yana göstərərək kollokasiya öyrənməsini asanlaşdırır. Əlavə olaraq, Google Classroom inteqrasiyası müəllimə tələbələrin simulyativ tapşırıqlarını aydın kriteriyalarla qiymətləndirməyə şərait yaradır.
Dil öyrənənlər üçün tərcümə tarixi avtomatik “phrasebook”ə çevrilir və frazalar tənəffüs fasiləsində xatırlatma bildirişi kimi gəlir. Bu mikrodərs üsulunun üç aylıq pilot analizi 15 ölkədə A2 səviyyə tələbələrinin lüğət ehtiyatını orta hesabla 280 söz artırdığını göstərib.
Azərbaycan dili perspektivləri
Azərbaycan dili 2009-da rəsmi dəstəyə daxil olub. 2023-dən etibarən latın-kiril biqrafemasını avtomatik tanıyan transliterasiya modulu əlavə edildi və cümlə başına kontekst dəqiqliyi 8 faiz yaxşılaşdı. Yenilənmiş təklif pəncərəsi dialektal sözlər üçün fərqli sinonim variantları çıxarır və istifadəçidən geribildirim toplayır.
Yerli alimlər BDU-nun Korpus Lingvistika mərkəzi ilə Google-un Language Support proqramı çərçivəsində partnyorluq quraraq 60 milyon cümləlik paralel mətn dəstini təqdim edib. Bu baza sayəsində 2025-in yekununda tibbi və hüquqi terminologiyada tərcümə səhvləri əvvəlki illə müqayisədə 35 faiz azalıb.
| İl | Baş yenilik | Dəstək sayı | Əsas model |
|---|---|---|---|
| 2016 | GNMT tətbiqi | 103 dil | Seq2Seq Transformer |
| 2021 | 24 yeni dil | 133 dil | Multilingual GNMT |
| 2024 | 110 yeni dil | 243 dil | PaLM 2 |
| 2025 | Gemini canlı tərcümə | 243 dil | Gemini 1.5 Pro |
Google Translate-in bugünkü uğuru tək texnoloji üstünlük deyil, qlobal mətn ekosisteminə sonsuz sayda insan töhfəsinin ümumi cəmi kimi formalaşır. Mövcud şəbəkə hər millisaniyədə trilyonlarla simvolu emal edərkən həm dil bərabərliyinə, həm də fərdi inkişaf ehtiyaclarına cavab verir. PaLM 2 və Gemini kimi modellər az korpuslu dillər üçün transfer öyrənməni gücləndirərək lokal mədəniyyətlərin rəqəmsal səhnəyə çıxmasını asanlaşdırır. Mobil oflayn paketlərinin kiçilməsi, real vaxt audio-vizual tərcümə və interaktiv dil məşq rejimləri proqramı səyahət köməkçisindən fərdi müəllimə doğru yaxınlaşdırır. Şirkətin təhlükəsizlik protokolları istifadəçi mətnlərini kommersiya hədəflərindən ayırır və serverdə saxlanma müddətini minimuma endirir. Sosial bərabərlik baxımından yeni dillərin əlavə olunması milyonlarla insana səhiyyə, təhsil və biznes resurslarını öz ana dilində əldə etmək imkanı yaradır. Akademik dairələrdə Translate korpusları terminoloji standartlaşmaya dəstək verir və linqvistik araşdırmaları sürətləndirir. Gələcək planlarına görə, Google tərcümə sistemini multimodal süni intellekt agentinə çevirərək konteksti yalnız mətnlə deyil, jest və vizual əlamətlərlə də oxumağı hədəfləyir. Bu, qlobal dialoqu daha daxilolmaçı və bərabərlikçi edəcək. Azərbaycan dili isə artan lokal korpus və elmi əməkdaşlıqlar sayəsində həm regiondaxili, həm beynəlxalq kommunikasiya kanallarında daha yüksək keyfiyyətlə təmsil olunacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
2024-cü ilin genişlənməsindən sonra platforma 243 dili dəstəkləyir və bu göstərici 110 yeni dilin əlavə olunması ilə mümkün olub. Yeni siyahıya kanton, manks, N’Ko, tok pisin və digərləri daxildir. Əlavə dillər PaLM 2 modelinin transfer öyrənməsi hesabına öyrədilib. İnteqrasiya prosesi hələ də mərhələli şəkildə davam edir və dialekt variantlarının dəqiqləşdirilməsi aparılır.
Gemini 1.5 Pro modeli səs siqnalını real vaxtda mətnə çevirir, pauza və intonasiya əsasında cümlə sərhədini təyin edir və tərcüməni ikinci panelə yerləşdirir. Süni intellekt eyni anda fon səs-küylərini filtrə edir və ekran üzərində sinxron transkript göstərir. Hazırda 70-ə yaxın dildə mövcuddur və mərhələli olaraq genişlənir. Funksiya həm Android, həm də iOS tətbiqində aktivdir.
Dil paketlərinin ölçüsü dildən asılı olaraq 30-120 MB aralığındadır. 2024 yeniləməsi kompressiya alqoritmini dəyişdirərək əvvəlki versiyadan təxminən 45 faiz kiçilmə təmin edib. Yenilənməni Wi-Fi üzərindən yüklədikdə bir neçə dəqiqə çəkir. Paketlər cihazda 256-bit şifrə ilə saxlanır və istənilən vaxt silinə bilər.
Bulud rejimində tərcümə göndərilən mətnlər şifrlənmiş kanalla ötürülür və loglar 24 saatdan sonra anonimləşdirilərək modellərin statistik yeniləməsində istifadə olunur. Hesaba daxil olub tarixçə funksiyasını deaktiv etsəniz bu mətnlər şəxsi bulud profilinizdə qeyd edilmir. “Incognito” rejimi logu ümumiyyətlə yazmır. Şirkət reklam hədəflənməsi üçün Translate mətnlərindən istifadə etmir.
Azərbaycan dilində latın və kiril qrafikasını avtomatik tanıyan transliterasiya modulu var. Dialekt sözləri üçün sinonim təklifləri təqdim olunur və istifadəçi geribildirimindən sonra model təklif prioritetini yeniləyir. Eyni zamanda kamera rejimində ərəb əlifbalı tarixi mətnləri latın transkripsiyası ilə birgə göstərmək üzərində iş gedir. Tibbi və hüquqi terminologiya korpusu 2025 yekununda genişləndirilib.
Google BLEU, COMET və GLEU kimi avtomatik metriklərdən istifadə etməklə yanaşı, insan redaktorları ilə körpütarazlı yoxlama aparır. Hər dil cütü ildə ən azı iki dəfə keyfiyyət auditinə girir. İstifadəçilərin “Suggest an Edit” funksiyası da səhv bazasını genişləndirir. Bu kombinasiya təkmilləşmə dövrünü sürətləndirir.
Translate tarixçəsində qeyd olunan cümlələri “phrasebook”ə saxlayıb gündəlik xatırlatma qura bilərsiniz. Chrome uzantısı frazanın üstündə dərhal sinonim və tələffüz nümunələri göstərir. Practice rejimi dil öyrənənlər üçün sual-cavab simulyasiyası təşkil edir və tələffüzü qiymətləndirir. Müəllimlər Classroom inteqrasiyası ilə tapşırıqlara tərcümə köməyini məhdudlaşdırmaq üçün orijinallıq hesabatından da istifadə edə bilərlər.
Şirkət ISO 27018 və SOC 2 sertifikatlıdır, buludda saxlanılan məlumatlar ikili şifrə qatından keçir. Giriş seansı Google-ın Advanced Protection proqramı ilə əlavə autentifikasiya tələb edə bilər. Yüksək gizlilik tələb edən təşkilatlar üçün lokal oflayn paket variantı klasifikasiyası aşağı səviyyəli sənədlər üçün uyğundur. Kritik məlumatlar üçün tam oflayn maşın tərcüməsi tövsiyə edilir.
Google Translate hazırda heç bir platformasında reklam göstərmir. Şirkət 2025-də elan etdiyi siyasətə görə, tərcümə trafiki kommersiya hədəflənməsi üçün analiz edilmir və gələcəkdə də monetizasiya strategiyası planlaşdırılmır. Yalnız dil öyrənmə üçün ödənişli əlavə modul sınaq mərhələsindədir. Əsas tərcümə funksiyaları isə pulsuz qalacaq.
Google rəqəmsal eynəklərdə real vaxt altyazı layihəsini yenidən canlandıraraq Gemini modelini bu ekosistemə inteqrasiya etməyi planlaşdırır. 2026 yol xəritəsində regional dialekt modulunun genişləndirilərək, məsələn, Azərbaycan ləhcələrinin ayrılıqda tanınması nəzərdə tutulur. Şirkət eyni zamanda GPT-4 səviyyəli kod tərcüməsi funksiyasını Texnikal Translate servisindən əsas tətbiqə birləşdirməyi test edir. Yeni gizlilik mexanizmləri isə bütün canlı tərcümə sessiyalarının ucdan-uca şifrələnməsini təmin edəcək.
