Götür-Qoy Etmək : Mənası, İşlənmə Məqamları

“Götür-qoy etmək” Azərbaycan dilində gündəlik danışıqda, ədəbi əsərlərdə və publisistikada tez-tez işlədilən, xalq arasında geniş yayılmış ifadələrdən biridir. Bu frazeoloji birləşmə konkret mənaya malik olmaqla yanaşı, çox vaxt məcazi, dolayı və obrazlı mənada işlədilir. Leksik baxımdan, “götür” və “qoy” – iki sadə felin birləşməsindən yaranır, “etmək” isə onları bir tam ifadə kimi fel formasına salır.

Ən ümumi izahda “götür-qoy etmək” hər hansı bir məsələ, fikir, plan, problem və ya situasiya üzərində dərin-dərin düşünmək, tərəddüd etmək, götür-qoy etmək, tərəfləri və nəticələri götür-qoy edib ölçüb-biçmək deməkdir. Yəni insan hansısa qərara gəlməzdən əvvəl bir neçə variantı, nəticələri, mümkün riskləri və üstünlükləri analiz edir, mübahisə və ya daxili müzakirə aparır. Bu ifadə bir növ mentall proses, psixoloji tərəddüd və ya düşüncə labirinti kimi də qəbul edilir.

“Götür-qoy etmək” ifadəsinin etimologiyası və semantik inkişafı

“Götür-qoy etmək” ifadəsinin kökləri Azərbaycan türkcəsinin ümumtürk frazeoloji təfəkküründən qaynaqlanır. Hər iki fel – “götürmək” və “qoymaq” qədim türk dillərində işlənib, fiziki hərəkət bildirən, yəni “bir şeyi bir yerdən götürüb başqa yerə qoymaq” məntiqinə əsaslanır. Zamanla bu fiziki hərəkət məcazi və mənəvi sahəyə də keçib: yəni insan bir fikri, ideyanı və ya planı “götürür”, beynində “dolanır”, müxtəlif tərəflərini “qoyur”, yəni situasiyaya müxtəlif rakurslardan baxır.

Beləliklə, “götür-qoy etmək” söz birləşməsi metaforik və kontekstual olaraq “çək-çevir etmək”, “ölçüb-biçmək”, “daxili müzakirə aparmaq”, “fikirləşib qərara gəlmək” kimi mənaları özündə birləşdirir. Azərbaycan ədəbi dilində və xalq danışığında bu ifadə həm pozitiv, həm də mənfi emosional çalarda işlənə bilər.

Xalq danışıq dilində “götür-qoy etmək”in işlənmə məqamları

Gündəlik həyatda “götür-qoy etmək” insanın qarşısında seçim imkanı olan və qərar verməkdə çətinlik çəkdiyi hallarda istifadə olunur. Valideyn uşağa nəsə alanda tərəddüd edir, işçi iş dəyişmək barədə düşünəndə götür-qoy edir, bir gənc ailə qurmaq istəyini ölçüb-biçəndə daxili götür-qoy prosesindən keçir. İfadə daha çox bu tip daxili dialoq və “öz-özünlə danışıq” səciyyəsini daşıyır.

Çox vaxt “aylarca götür-qoy etdi”, “onun bu məsələdə götür-qoy etməsi uzun çəkdi”, “bir söz deyə bilmədi, götür-qoyda qaldı” kimi cümlələrdə işlədilir. Yəni bu, düşüncənin fasiləsiz fəaliyyəti, qərarsızlıq, bəzən isə qərara gəlmək üçün vaxt aparan prosesin göstəricisidir.

Frazeoloji birləşmə kimi “götür-qoy etmək” və sinonimləri

“Götür-qoy etmək” Azərbaycan dilinin frazeoloji birləşmələrindən hesab olunur. Frazeoloji birləşmə o deməkdir ki, bu söz birləşməsi bütöv bir anlamı ifadə edir və sözləri ayrılıqda analiz etmək mümkün deyil.

İfadənin sinonimləri çoxdur: “ölçüb-biçmək”, “çək-çevir etmək”, “düşünmək və tərəddüd etmək”, “fikirləşmək”, “daxili mübahisə aparmaq”, “gözləmək və qərara gəlmək”, “öz-özünlə danışmaq”, “qərar verməkdə çətinlik çəkmək”. Bütün bu sinonimlər həmin düşüncə və tərəddüd prosesini ifadə edir.

Bəzən “götür-qoy etmək” “məsləhətləşmək”, “konsultasiya etmək”, “ətraflı araşdırmaq” anlamlarında da işlədilir.

Ədəbiyyatda və publisistikada “götür-qoy etmək”in rolu

Azərbaycan ədəbiyyatında, xüsusilə nəsr və dram əsərlərində “götür-qoy etmək” çox işlədilən təsviri vasitələrdəndir. Yazıçılar obrazın daxili psixoloji aləmini, onun həyatla, insanlar və öz vicdanı ilə apardığı mübarizəni, tərəddüdlərini bu frazeoloji birləşmə ilə göstərirlər. Klassik və müasir Azərbaycan nəsrində qəhrəmanın uzun götür-qoydan sonra verdiyi qərar tez-tez süjetin dönüş nöqtəsi kimi təqdim olunur.

Publisistikada, sosial tədqiqatlarda, insan psixologiyasına dair araşdırmalarda da “götür-qoy etmək” ifadəsi insan davranışının və ictimai proseslərin izahında açar terminlərdəndir.

Psixoloji aspektdə “götür-qoy etmək”in mahiyyəti

Psixologiyada “götür-qoy etmək” qərar vermə prosesinin təbii mərhələsidir. Hər bir insan yeni bir işə başlayarkən, böyük addım atarkən, riskə gedəndə və ya şəxsi münasibətlərdə seçimini edəndə bu mexanizmdən istifadə edir. Bu prosesdə insan şüuraltı və şüurlu şəkildə müxtəlif variantları, onların müsbət və mənfi tərəflərini, risklərini və üstünlüklərini qarşılaşdırır.

Uzun müddətli və intensiv götür-qoy etmək bəzən insanın həyatda “qərarsızlıq sindromu” yaşamasına, stress və narahatlığa səbəb olur. Eyni zamanda, düzgün götür-qoy insanı impulsiv qərarlardan qoruyur, düşünülmüş addım atmağa şərait yaradır.

Sosial və məişət həyatında “götür-qoy etmək”in əhəmiyyəti

İnsan münasibətlərində, ailə və məişət həyatında götür-qoy etmək tez-tez qarşılaşılan haldır. Ailə qurmaq, iş yeri seçmək, dostluq münasibətləri qurmaq və ya pozmaq, alış-veriş, böyük maliyyə qərarları – bütün bunlar götür-qoy tələb edən sosial situasiyalardır. Azərbaycan xalqı arasında belə hallara xüsusi diqqət yetirilir, “tələsmə, yaxşı götür-qoy elə”, “min ölç, bir biç” kimi atalar sözləri də mövcuddur.

Götür-qoy etmək bəzən ailə böyükləri ilə məsləhətləşmə, dostlarla fikir bölüşmək, ətrafdakı insanların rəyini nəzərə almaq formasında da təzahür edir.

Götür-qoy etmək və qərar vermə prosesində onun təsiri

Qərarvermə nəzəriyyəsində götür-qoy etmək rasionallığın və düşünülmüş seçimin əsas mərhələsi hesab edilir. İnsan fərqli seçim variantlarını masaya qoyur, gözləntilərini, məqsədlərini və imkanlarını analiz edir, nəticələri proqnozlaşdırır və bu əsnada daxili götür-qoy prosesi yaşanır.

Bəzən bu prosesin uzanması “qərar verə bilməmək”, “vaxt itirmək”, “bədbəxt olmaqdan qorxmaq” sindromuna gətirib çıxarır. Digər hallarda isə, tam əksinə, uğurlu nəticələr, peşəkar və şəxsi həyatda doğru addımlar atmağa imkan verir.

“Götür-qoy etmək”in mənfi və müsbət tərəfləri

Götür-qoy etmək, prinsip etibarilə, həm pozitiv, həm də neqativ nəticələr doğura bilər. Pozitiv tərəfi ondan ibarətdir ki, insan impulsivlikdən qaçır, düzgün analiz edir, tez peşman olmur, uzunmüddətli perspektivləri nəzərə alır. Mənfi tərəfi isə qərarsızlıq, təşəbbüskarlığın və riskə getmək qabiliyyətinin zəifləməsi, fürsətlərin qaçırılması və bəzən həyatda vacib qərarları gecikdirmədir.

Burada balansı qorumaq – nə həddindən artıq götür-qoy, nə də düşüncəsiz hərəkət vacibdir.

Götür-qoy etmək ifadəsinin dilçilikdə, üslubda və folklorda yeri

Azərbaycan dilçiliyində “götür-qoy etmək”in frazeoloji statusu təsdiqlənmişdir. İfadə həm yazılı, həm şifahi üslubda işlədilir, həmçinin xalq nağılları, atalar sözləri, bayatılar və lətifələrdə özünəməxsus yeri var. “Götür-qoyun çox olsun, dərdin az olsun” və ya “götür-qoy etmədən danışma, sonra peşman olarsan” kimi deyimlərdə bu ifadənin hikmətli və dərin kökü bir daha üzə çıxır.

Ədəbi dildə bu ifadənin həm qəhrəmanın, həm də ümumi bədii mətnin dinamikasını yaratmaqda xüsusi rolu var.

“Götür-qoy etmək” Azərbaycan dilinin zəngin, funksional və dərin anlamlı frazeoloji ifadələrindəndir. Bu söz birləşməsi insan psixologiyasını, qərarvermə prosesini, milli mentaliteti və sosial davranışı ifadə edən mühüm dil vahididir. Götür-qoy etməyi bacarmaq – həm müdriklik, həm ehtiyatkarlıq, həm də düşüncəli yanaşmanın göstəricisidir. Eyni zamanda, impulsiv və tələsik qərarların qarşısını alan, uğurlu həyat və iş üçün zəruri olan bir düşüncə prosesidir. Hər bir Azərbaycanlı üçün bu ifadə gündəlik həyatın, ailənin, işin, dostluğun və ictimai münasibətlərin ayrılmaz hissəsidir.

Ən Çox Verilən Suallar