Gövhər Ağa Məscidi : Qarabağın İncisi

Gövhər Ağa məscidi Azərbaycanın memarlıq və dini-mədəni irsində bənzərsiz mövqeyə malik tarixi abidədir. Bu məscid təkcə İslam dininin ibadət məkanı deyil, eyni zamanda Qarabağ bölgəsinin tarixinin, incəsənətinin və milli kimliyinin canlı nümunəsidir. Şuşada yerləşən Gövhər Ağa məscidi, regionun ən möhtəşəm məscid komplekslərindən biri kimi qəbul edilir və təkcə Azərbaycan xalqı üçün deyil, ümumiyyətlə, İslam dünyasının memarlıq xəzinəsində özünəməxsus yer tutur. Tarixi, memarlıq xüsusiyyətləri, bədii dəyəri və keçdiyi mürəkkəb yol ilə bu məscid Azərbaycanın mədəni irsinin mühüm simvollarından birinə çevrilib.

Məscidin inşasında həm dini, həm də ictimai amillər bir-birinə qarışıb və bu tikili illər boyunca təkcə ibadət, yox, həm də ictimai həyatın mərkəzi kimi çıxış edib. Qarabağın füsunkar təbiəti və tarixi ab-havası ilə ahəngdar şəkildə birləşən bu məscid, minlərlə insan üçün müqəddəs məkan olmaqla yanaşı, Azərbaycanın zəngin tarixi yaddaşını gələcək nəsillərə çatdırır.

Gövhər Ağa Məscidinin Yaranma Tarixi və Tikinti Səbəbləri

Gövhər Ağa məscidinin inşası XIX əsrin əvvəllərinə, Şuşa xanlığının çiçəklənmə dövrünə təsadüf edir. Məscidin adı, onu inşa etdirən xeyriyyəçi qadın – Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın qızı Gövhər Ağa ilə bağlıdır. Gövhər Ağa, təkcə sarayda deyil, bütövlükdə Qarabağda maarifçilik və xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə məşhur idi. Məscidin inşa edilməsi onun dini dəyərlərə bağlılığının, xalqına və vətəninə olan sevgisinin təcəssümü kimi qiymətləndirilir.

Tikintinin dəqiq başlama tarixi 1815-ci illərə aid edilir və tamamlanması bir neçə il çəkmişdir. O dövr üçün bu cür möhtəşəm və zəngin bədii elementlərlə tikilmiş məscidlər az idi. Gövhər Ağa məscidinin tikintisi təkcə dini məqsədlə deyil, həm də şəhər əhalisinin birliyinin, milli-mənəvi birliyin güclənməsi üçün reallaşdırılmışdı. O, məscidin inşası üçün böyük miqdarda vəsait ayırmış, memarları və ustaları şəxsən seçmiş və tikintinin bütün mərhələlərini yaxından izləyib.

Memarlıq Üslubu və Bədii Xüsusiyyətləri

Gövhər Ağa məscidi Azərbaycan memarlıq ənənələrinin ən parlaq nümunələrindən sayılır. Məscidin layihəsinin müəllifi, Qarabağ memarlıq məktəbinin görkəmli nümayəndəsi olan məşhur memar Kərbəlayi Səfi xan Qarabaği olmuşdur. Memarlıqda Şuşa məktəbinin klassik elementləri ilə yanaşı, İslam memarlığının özünəməxsus üslubu da öz əksini tapıb.

Məscidin əsas binası düzbucaqlı planda inşa edilib və iki minarəsi vardır. Binanın fasadında və minarələrində istifadə olunan naxışlar, daş üzərində oyma bəzəklər, ornamentlər, həmçinin məscidin daxili bədii işləmələri Qarabağ ustalarının sənətkarlıq səviyyəsini göstərir. Məscidin həyətində geniş sahə, tağlı eyvan, monumental giriş qapısı və geniş ibadət zalı mövcuddur. Fasadda əsas diqqət mərkəzində olan böyük pəncərələr və oyma tağlar məscidin bədii dəyərini artırır.

Gövhər Ağa məscidində istifadə olunan tikinti materialları əsasən yerli daş və ağac olmuşdur. Minarələr xüsusi harmoniyaya malikdir, onların hündürlüyü və zəngin ornamentikası məscidə monumental bir gözəllik bəxş edir. Minarələrin bəzək elementləri həm Şərq, həm də Qafqaz memarlıq ənənələrinə söykənir və Şuşanın panoramasında xüsusi seçilir.

Dini və Mədəni Əhəmiyyəti

Gövhər Ağa məscidi illər boyu təkcə Şuşa şəhərinin deyil, bütün Qarabağın dini həyatının mərkəzi olmuşdur. Məscid burada yaşayan insanların dini etiqadının, İslam dəyərlərinə bağlılığının və mənəvi dünyasının təzahürüdür. Hər cümə və dini bayram günlərində burada minlərlə insan toplaşar, dua və ibadət edərdi. Məscid həm də maarifçilik mərkəzi kimi fəaliyyət göstərib, burada dini dərslər, elmi söhbətlər və maarifləndirici tədbirlər təşkil olunub.

Tarixi mənbələrdə qeyd olunur ki, məscid yalnız kişilər üçün deyil, qadınlar üçün də ibadət otağı ilə təmin edilmişdi ki, bu da dövrün ənənəvi cəmiyyətində innovativ addım hesab edilirdi. Məscid ətrafında dini ayinlərlə yanaşı, ictimai tədbirlər, xeyriyyə aksiyaları və xalq arasında birliyin möhkəmləndirilməsinə yönələn müxtəlif fəaliyyətlər baş tutub.

Məscidin Tarixi Taleyi və Qarabağ Münaqişəsindəki Aqibəti

Gövhər Ağa məscidi XIX və XX əsrlərdə bir çox tarixi hadisələrin şahidi olmuşdur. Şuşanın Azərbaycanın mədəni və siyasi həyatında mühüm rol oynadığı dövrlərdə məscid də öz əhəmiyyətini qoruyub. Lakin XX əsrin sonlarında Ermənistan-Azərbaycan, Qarabağ münaqişəsi nəticəsində Şuşanın işğalı məscidin də taleyinə ağır zərbə vurdu.

1992-ci ildə Şuşa şəhəri erməni silahlı birləşmələri tərəfindən işğal edildikdən sonra məscid ciddi zədələnmiş, onun bədii və dini ab-havası kobudcasına pozulmuşdur. Məscid illərlə baxımsız vəziyyətdə qalmış, orijinal interyer və eksteryer elementlərinin bir qismi məhv edilmiş, bəzi bədii əsərlər isə oğurlanmış və ya zərər görmüşdür. Məscidin minarələri və divarları müxtəlif vandalizm aktlarının qurbanı olmuşdur.

Gövhər Ağa Məscidinin Bərpası və Yenidənqurulması

Şuşa şəhəri 2020-ci ildə işğaldan azad edildikdən sonra Gövhər Ağa məscidinin bərpası dövlət və cəmiyyət üçün əsas prioritetlərdən birinə çevrildi. Azərbaycan dövləti tərəfindən məscidin bərpası üçün xüsusi proqram və layihələr hazırlandı, yerli və xarici mütəxəssislər, memarlar və restavratorlar cəlb edildi.

Bərpa prosesi zamanı ilkin mərhələdə məscidin struktur dayanıqlığı və bədii elementlərinin qorunması əsas məqsəd kimi müəyyənləşdirildi. Əsrlərin yadigarı olan daş işləri, minarələrin bəzəkləri və daxili memarlıq elementləri peşəkar ustalar tərəfindən yenidən işlənmiş, tarixi orijinallıq maksimum səviyyədə saxlanılmışdır. Məscidin bərpası təkcə maddi-mədəni irsin deyil, həm də xalqın mənəvi yaddaşının bərpası və Qarabağın dirçəlişi kimi qiymətləndirilir.

Gövhər Ağa Məscidinin Müasir Dövrdəki Statusu

Bərpadan sonra Gövhər Ağa məscidi yenidən Qarabağın dini, ictimai və mədəni həyatının mərkəzinə çevrilib. Hazırda məscid həm ibadət məkanı, həm də turistlər üçün ziyarətgaha çevrilib. Yerli və xarici qonaqlar, tədqiqatçılar, jurnalistlər və sənətşünaslar məscidi ziyarət edir, burada müxtəlif mədəni tədbirlər və dini mərasimlər keçirilir.

Azərbaycan dövləti məscidin qorunmasını və təbliğini dövlət səviyyəsində təşkil edir. Eyni zamanda, Şuşanın UNESCO-nun Dünya İrsi siyahısına daxil edilməsi üçün aparılan işlərdə Gövhər Ağa məscidi xüsusi yer tutur. Məscidin foto və videoları, tarixi sənədlər və arxiv materialları geniş ictimaiyyətə təqdim olunur və elmi tədqiqatlara cəlb edilir.

Gövhər Ağa Məscidinin Azərbaycan Mədəniyyətindəki Rolu

Gövhər Ağa məscidi Azərbaycan xalqının tarixi-mədəni kimliyinin formalaşmasında, milli irsinin qorunmasında və gələcək nəsillərə ötürülməsində böyük əhəmiyyətə malikdir. Məscid həm memarlıq abidəsi, həm də mənəvi dəyər kimi xalqın şüurunda əbədi yer alıb. Bu məscid təkcə Qarabağın deyil, ümumilikdə Azərbaycanın dini-mədəni xəritəsinin vacib elementi kimi tanınır.

Bir çox yazıçı, şair və rəssam Gövhər Ağa məscidinin möhtəşəmliyini, bədii gözəlliyini öz əsərlərində tərənnüm edib. Məscid həmçinin, Azərbaycan mədəni irsinin dünyada tanıdılmasında, milli-mənəvi dəyərlərin təbliğində, gənc nəsildə milli qürur hissinin formalaşmasında mühüm yer tutur.

Elmi-Tədqiqatlar və Ədəbiyyatda Gövhər Ağa Məscidi

Gövhər Ağa məscidi haqqında bir çox elmi-tədqiqat əsəri, monoqrafiya və sənədli filmlər yazılıb. Bu abidənin tarixinin, memarlıq xüsusiyyətlərinin və bədii dəyərinin öyrənilməsi tədqiqatçılar və tarixçilər üçün maraqlı mövzu olmuşdur. Azərbaycanın memarlıq tarixində Gövhər Ağa məscidinin yeri və rolu xüsusilə vurğulanır.

Dövrümüzdə məscid barədə yeni araşdırmalar aparılır, arxiv materialları və memarlıq planları təhlil olunur, beynəlxalq elmi simpoziumlarda məruzələr edilir. Gövhər Ağa məscidinin bədii və tarixi dəyəri həm yerli, həm də xarici tədqiqatçılar tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.

Qarabağda Dini-Mədəni İntibahın Simvolu

Gövhər Ağa məscidi Qarabağın dini və mədəni intibahının simvoludur. O, Qarabağın təkcə hərbi və siyasi yox, həm də mənəvi, bədii və memarlıq baxımından dirçəlişinin bariz nümunəsidir. Məscidin bərpası, yenidən dirçəldilməsi Azərbaycan xalqının iradəsinin, milli həmrəyliyinin və mədəniyyətə olan sonsuz sevgisinin təzahürüdür.

Məscidin yenidən ibadət və ziyarət məkanına çevrilməsi, Qarabağın mədəni xəritəsində yeni səhifə açıb. Bu abidə gələcəkdə də Azərbaycan xalqının milli kimliyinin və bədii zövqünün formalaşmasında əsas rol oynayacaq.

Gövhər Ağa məscidi Azərbaycan xalqının tarixi-mədəni irsinin nadir incilərindəndir. Onun əsrlər boyu qorunan və bu gün də xalqımıza məxsus olan bədii və dini dəyəri böyükdür. Bu məscid həm memarlıq abidəsi, həm də xalqın mənəvi dəyərlərinin simvolu kimi yaşayır və gələcək nəsillərə ötürülür.

Gövhər Ağa məscidinin bərpası, onun yenidən dini və mədəni həyatın mərkəzinə çevrilməsi Azərbaycanın tarixi ədalətinin, mədəni dirçəlişinin və xalqın milli qürurunun təntənəsidir. Bu müqəddəs abidə, Azərbaycan torpağının əzəli və əbədi varlığının, xalqın mədəniyyətə və tarixə olan ehtiramının sarsılmaz nişanəsidir. Məscidin gələcəkdə də qorunacağı, öyrəniləcəyi və xalqımızın mənəvi həyatında aparıcı rol oynayacağı şəksizdir.

Ən Çox Verilən Suallar