Gövhər Qazıyeva : Uşaqlıq İlləri, Səhnəyə İlk Addım, “Göyərçin” Ləqəbi

Azərbaycanın milli teatr tarixində qadınların səhnəyə çıxışı həmişə böyük ictimai-sosial, mədəni və ideoloji mübarizələr fonunda baş verib. Qadının səhnəyə çıxması yalnız sənət yox, həm də azadlıq, özünüifadə və milli oyanış simvolu sayılıb. Bu yolda öncül və cəsarətli qadınlardan biri, hətta birincisi, ilk peşəkar azərbaycanlı qadın aktrisa kimi tarixə düşən Gövhər Əhməd qızı Qazıyeva olub. O, cəmiyyətin ən qapalı, qadına qarşı stereotiplərin ən güclü olduğu dövrdə böyük risk və cəsarət göstərərək, qadın obrazlarının səhnədə milli ruh və qadın psixologiyası ilə təqdim edilməsinin təməlini qoyub.

Gövhər Qazıyevanın adı Azərbaycan teatrının və qadın azadlığının simvoluna çevrilib. Onun həyat və yaradıcılığı, cəmiyyətə və gələcək nəsillərə verdiyi mesajlar bu gün də aktualdır, öyrədicidir, nümunədir. Teatrda qazandığı uğurlar, dövrünün sosial və siyasi çətinliklərinə baxmayaraq göstərdiyi fədakarlıq və yenilikçi ruh, Qazıyevanı milli mədəniyyətimizin əbədi simalarından birinə çevirib.

Uşaqlıq İlləri və Tiflis Ab-havasında İlk Addımlar

Gövhər Qazıyeva 1887-ci ildə Qafqazın ən böyük mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Tiflisdə dünyaya gəlib. Tiflis o dövrdə Qafqazın müxtəlif millətlərinin, dillərinin, dinlərinin qovuşduğu, zəngin mədəni və bədii ab-havanın hökm sürdüyü bir şəhər idi. Qazıyevanın ailəsi azərbaycanlı ziyalılar içində hörmətli yer tuturdu, ona görə də uşaq yaşlarından maarif, incəsənət və bədii zövq ailədə önəmli sayılırdı.

O dövrün Tiflisi, xüsusən müsəlman ailələrində qızların açıq-aşkar sənət, teatr, musiqi ilə məşğul olmasını çox da qəbul etmirdi. Lakin Gövhər ailəsindən dəstək alıb, kiçik yaşlarından poeziyaya, musiqiyə, səhnə oyunlarına maraq göstərirdi. Onun incə ruhlu, zərif və bədii dünyası Tiflis ziyalı mühitinin təsiri altında formalaşırdı.

Səhnəyə İlk Addım və Tarixi Rolu

Gövhər Qazıyevanın peşəkar səhnə həyatı 1906-cı ildə başlayır. O, ilk dəfə Azərbaycan teatrının klassik əsərlərindən birində – “Hacı Qara” komediyasında Sevər xanım obrazını canlandırır. Həmin dövrdə qadın obrazlarını əsasən kişi aktyorlar ifa edirdi və bu ənənənin pozulması, real qadının səhnəyə çıxması əsl inqilab idi. Onun səhnəyə çıxışı böyük cəsarət, ailə və cəmiyyət qarşısında risk və yeni yolun başlanğıcı idi.

İlk ifasından sonra Gövhər Qazıyevanın istedadı, səhnədə qadın psixologiyasını, duyğusunu, lirikliyi və milli koloritini ustalıqla çatdırması sənətsevərlərin diqqətini çəkdi. Tezliklə o, həm Azərbaycan, həm də Qafqaz teatr mühitində ilk qadın səhnə ulduzu kimi qəbul edildi.

“Göyərçin” Ləqəbinin Səbəbi və Onun Simvolikası

Gövhər Qazıyeva səhnədə incə, lirik, həssas obrazlar yaratdığı, səs və plastikasında zəriflik, yüngüllük olduğu üçün “Göyərçin” ləqəbi ilə məşhurlaşıb. Bu ləqəb həm də onun sülhə, azadlığa, təmizliyə, qadın incəliyinə bağlılığının simvoluna çevrilib. Qazıyeva səhnədə qadınlara xas olan hissləri, məhəbbət, ümid, ağrı, etiraz və mətanəti ustalıqla canlandırırdı.

“Göyərçin” obrazı onun ifasında bəzən qadının ümidsizliyini, bəzən də yeni həyata inamını, bəzən isə azadlıq arzusunu əks etdirirdi. Azərbaycan teatr tarixində bu ləqəb sənətkarın bədii simasını və sənət dünyasını ən gözəl şəkildə xarakterizə edir.

Qadın Azadlığı və Milli Teatrda İslahatçılıq

Qazıyevanın səhnəyə çıxışı təkcə fərdi akt deyil, həm də milli mədəniyyətdə qadın azadlığının, qadın səsinin və kimliyinin ictimai qəbulunun başlanğıcı oldu. O, qadın rollarının kişi aktyorlar tərəfindən oynanmasına qarşı çıxaraq, qadınların səhnədə öz səslərini, duyğularını, düşüncələrini sərbəst ifadə etməsinə yol açdı.

Onun yaradıcılığı təkcə incəsənət yox, həm də qadın hüquqları və maarifçiliyi sahəsində böyük dönüş nöqtəsi idi. O, cəmiyyətdə qadınların rolunun artırılması üçün müxtəlif maarifçi tədbirlərdə iştirak edir, yeni yaradıcı nəsil qızların inkişafına töhfə verirdi. Bu baxımdan Gövhər Qazıyeva Azərbaycan qadınının azadlıq simvolu və milli intibahın avanqard fiquru kimi tarixə düşüb.

Səhnə Yaradıcılığı və Əsas Rolları

Gövhər Qazıyevanın yaradıcılığı dövrünün teatr repertuarında bir çox parlaq obrazlarla yadda qalıb. O, M.F.Axundzadənin, Ü.Hacıbəylinin, N.Vəzirovun, Ə.Haqverdiyevin və digər klassiklərin əsərlərində qadın rollarının ilk ifaçısı kimi çıxış edib. “Hacı Qara”, “Lənkəran xanı”, “Aydın”, “O olmasın, bu olsun”, “Arşın mal alan” və digər pyeslərdəki obrazlar Qazıyevanın ustalığı sayəsində öz tarixi və bədii dəyərini qazanıb.

Onun səhnədəki plastikası, bədii çıxışı, emosional zənginliyi, milli kolorit və incə psixoloji çalarlar yaradıcı tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Səhnədə bir qadının öz daxili dünyasını, hiss və arzusunu bu qədər aydın və təbii çatdırması ilk dəfə idi ki, milli teatr tariximizdə baş verirdi.

Cəmiyyətin Qəbul Etməsi və Stereotiplərə Qarşı Mübarizə

Gövhər Qazıyevanın fəaliyyət göstərdiyi dövr, qadınlara qarşı ictimai və ailə qadağalarının ən sərt olduğu illərə təsadüf edir. Onun səhnəyə çıxışı bəzi dairələrdə narazılıq, hətta təqiblərlə qarşılaşırdı. Lakin Qazıyevanın iradəsi, peşəkarlığı, incə xarakteri və sənətə olan sədaqəti nəticəsində o, təkcə sənət ictimaiyyətinin deyil, maarifçi ziyalıların və bir çox ailələrin də rəğbətini qazandı.

O, təkcə öz taleyinin deyil, bütövlükdə qadınların cəmiyyətə inteqrasiyasının və hüquqlarının genişlənməsi uğrunda mübarizənin avanqard fiqurlarından biri oldu. Gövhər Qazıyeva, həm də səhnə arxasında gənc aktrisaların yolunu açan, onları qoruyan və dəstəkləyən böyük müəllimə çevrildi.

Mühacirət Həyatı və Son İllər

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan və Cənubi Qafqazda siyasi vəziyyətin mürəkkəbləşməsi, yeni müstəmləkəçilik dalğası, qadın azadlığının yenidən təzyiq altına düşməsi Gövhər Qazıyevanın həyatında yeni sınaqlara səbəb oldu. O, bir müddət İrana mühacirət etdi. İran dövründə də teatr və incəsənət sahəsində fəaliyyətini davam etdirir, orada yaşayan azərbaycanlı icmasında milli-mədəni işlərə dəstək verir, qadınların maarifləndirilməsi istiqamətində çalışırdı.

1960-cı ildə İranın bir şəhərində vəfat edən Gövhər Qazıyeva, həyatının son illərində də sənətdən, milli kimlikdən və azadlıq ideyalarından uzaqlaşmayıb. Onun adı bu gün Azərbaycan və ümumən türk dünyasında ilk qadın səhnəçi, milli maarifçi və mədəniyyət xadimi kimi ehtiramla yad olunur.

Sənət İrsinin Azərbaycan Teatrına və Qadın Hərəkatına Təsiri

Gövhər Qazıyevanın adı, milli teatr tarixində “ilk qadın” kimi təkcə bir fakt yox, həm də milli iradə, bədii və mənəvi yenilik, cəsarət və mübarizə simvoludur. O, Azərbaycanın ilk peşəkar qadın aktrisası olmaqla, yeni teatr məktəbinin, qadın hərəkatının və mədəni maarifçiliyin formalaşmasına böyük töhfə verib. Onun irsi bu gün də qadınların incəsənətdə, cəmiyyətdə bərabər və bədii səs sahibi olmasının rəmzi sayılır.

Azərbaycan teatrında qadın rollarının təbii, canlı və milli koloritlə təqdim edilməsi ənənəsinin əsasını məhz Gövhər Qazıyeva qoyub. O, öz taleyi ilə həm sənət, həm də həyat məktəbi yaradıb.

Yaddaşlarda və Mədəni İrsdə Qazıyeva Fenomeni

Bu gün Gövhər Qazıyevanın adı müasir teatr tədqiqatlarında, elmi məqalələrdə, sənədli filmlərdə, bədii əsərlərdə ehtiramla xatırlanır. Onun obrazı bir çox aktrisalar üçün peşəkar ideal, Azərbaycan qadınları üçün isə azadlıq və iradə simvoludur. Qazıyevanın irsi və yolunun yeni nəsillərə ötürülməsi üçün maarifçi layihələr, teatr gecələri, anım tədbirləri və seminarlar təşkil olunur.

Bütün bunlar onu göstərir ki, Gövhər Qazıyeva Azərbaycan xalqının yaddaşında və sənət dünyasında hər zaman yaşayacaq, onun əməyi və fədakarlığı gələcək nəsillər üçün örnək olacaq.

Gövhər Qazıyeva Azərbaycanın ilk peşəkar qadın aktrisası, mədəniyyətimizin, azadlıq ideyalarının və milli teatr məktəbinin avanqard simasıdır. Onun həyat və yaradıcılığı, cəmiyyətin ən çətin və həssas dövrlərində göstərdiyi cəsarət, milli sənətə, qadın hüquqlarına, azad düşüncəyə sadiqliyi bu gün də aktuallığını saxlayır. Qazıyevanın adı Azərbaycan qadınının mədəni, ictimai və bədii intibahının simvoludur və bu simvol hər zaman yaşayacaqdır.

Ən Çox Verilən Suallar