Göy Məscid : Regionlarda Göy Məscid, Tarixi Abidə

Göy Məscid Azərbaycanın, xüsusilə Gəncə, Təbriz, Naxçıvan və Bakı kimi tarixi şəhərlərində İslam memarlığının ən nadir və zərif nümunələrindən biri kimi seçilir. Bu ad altında bir neçə məscid tanınsa da, ən məşhurları Təbriz və Gəncə şəhərlərindəki Göy Məscidlərdir. Bu məscidlər əsrlər boyu həm dini, həm də memarlıq baxımından regionun simvolu olub, yüzilliklər boyunca müsəlman cəmiyyətinin mədəni, dini və sosial həyatında mühüm rol oynayıb.

Azərbaycan memarlıq məktəbinin ən bariz nümunələrindən olan Göy Məscid, yalnız daş və kərpicdən ibarət tikili deyil, həm də milli və dini kimliyin, İslam estetik zövqünün, memarlıq yaradıcılığının, insan və Tanrı arasında rabitənin bədii təcəssümüdür. Əsrlərin sınağından çıxan Göy Məscid bu gün də həm alimlər, həm də sadə ziyarətçilər üçün bənzərsiz ruhani və estetik məkan olaraq qalır.

Göy Məscid: Adının və Rənginin Simvolikası

Göy Məscid adının kökü tikilinin divarlarında, günbəzlərində və daxili interyerində işlədilən zəngin göy çini, kaşı və mozaika naxışlarından gəlir. İslam memarlığında göy rəng Tanrıya yaxınlıq, səmavi əzəmət, ruhi təmizlik, əbədiyyət və sədaqət simvoludur. Əksər Göy Məscidlərdə günbəz və divarlar göy rəngli kaşılarla örtülür, bu isə tikilini uzaqdan baxışda sanki səmanın bir parçası kimi göstərir.

Göy rəngin memarlıqda istifadəsi, həm də Şərq memarlığının əsas üslub cizgilərindən biri kimi çıxış edir. Bu xüsusiyyət ona həm dini, həm də bədii-fəlsəfi yük verir. Göy Məscid həm görünüşü, həm də məna dərinliyi ilə təkcə məscid deyil, milli ruhun, səmanın ucalığının rəmzi sayılır.

Təbriz Göy Məscidi: Səfəvi və Qaraqoyunlu İrsi

Təbrizdə yerləşən Göy Məscid (Masjid-e Kabud) Azərbaycan İslam memarlığının şah əsərlərindən biri hesab edilir. Bu möhtəşəm tikili 1465-ci ildə Qaraqoyunlu hökmdarı Cahan Şahın sifarişi ilə inşa olunub. Təbriz Göy Məscidi möhtəşəm çini və mozaika bəzəkləri, unikal günbəzi, rəmzi dekorativ elementləri və qeyri-adi memarlıq quruluşu ilə Yaxın Şərqdə analoqu olmayan abidələrdəndir.

Məscidin divarları, sütunları, tavanı və günbəzi əsasən göy və tünd rəngli kaşılarla, firuzəyi və kobalt çalarlarında mozaikalarla bəzədilib. Qapı və pəncərələrin üst hissələrində Qurandan ayələr, bədii ornamentlər və Şərq kalliqrafiyası ən yüksək memarlıq və sənətkarlıq səviyyəsində təqdim olunur. Təəssüf ki, 1780-ci ildə baş verən zəlzələ nəticəsində məscidin bir hissəsi dağılsa da, onun əsas günbəzi və bədii ornamentləri bu günə qədər qorunub saxlanılır və müasir dövrdə bərpa işləri aparılır.

Gəncə Göy Məscidi: XIX Əsr Azərbaycan Memarlığının İncisi

Gəncə şəhərində yerləşən Göy Məscid isə XIX əsrin sonlarında (1895–1896-cı illərdə) tikilib və memar Karbalayi Səfi xan Qarabaği tərəfindən layihələndirilib. Bu məscid öz memarlıq üslubu, bədii kompozisiyası və genişliyi ilə Şərqdə nadir nümunələrdəndir. Məscidin inşasında əsas material kimi Gəncə kərpici, daş və xüsusi hazırlanmış kaşılar istifadə olunub.

Gəncə Göy Məscidinin günbəzi firuzəyi və göy rəngli kaşılarla örtülüb, minarələri və portal hissəsi isə zəngin həndəsi və floral ornamentlərlə bəzədilib. İçəridə Quran ayələri, milli naxışlar və taxta oyma işləri məscidin bədii dəyərini artırır. Məscidin ətrafı geniş həyət, müxtəlif xidmət binaları və mədrəsə ilə əhatə olunub, burada illərlə dini və maarifçi fəaliyyətlər təşkil edilib.

Göy Məscidlərin Memarlıq və Bədii Xüsusiyyətləri

Göy Məscidlərin başlıca xüsusiyyətlərindən biri — onların tikintisində, daxili və xarici bəzəyində göy, firuzəyi və ultramarin rəngli kaşıların geniş istifadə olunmasıdır. Günbəzin, divarların və sütunların mozaika və çini naxışlarla işlənməsi Şərq memarlığında bənzərsiz estetik zövq yaradır.

Məscidlərin memarlıq planı əsasən geniş zal, mərkəzi və yan günbəzdən, minarələrdən və portal hissədən ibarətdir. Daxili məkanlarda Qurandan ayələrin bədii kalliqrafiya ilə işlənməsi, pəncərə vitrajlarında və taxta oyma işlərində zəngin milli motivlər ön plandadır. Tavan və günbəzlərin konstruktiv həlli, işıqlandırma və akustika məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilir. Bütün bunlar Göy Məscidə həm dini, həm də estetik baxımdan harmoniya verir.

Tarixi Hadisələrdə və Mədəni İrsdə Göy Məscid

Göy Məscidlər əsrlər boyu təkcə dini ibadətgah yox, həm də sosial, mədəni və maarifçi fəaliyyətlərin, ictimai toplantıların, mədrəsə və xeyriyyə tədbirlərinin mərkəzi olub. Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərindəki Göy Məscidlər milli oyanış və mədəniyyətin inkişafında, klassik poeziya və musiqinin, dini maarifçiliyin yayılmasında mühüm rol oynayıb.

Göy Məscidlər həm də ictimai-siyasi hadisələrin şahidi, bəzən isə müqavimət və azadlıq ruhunun simvoluna çevrilib. Təbriz, Gəncə, Naxçıvan və Bakı Göy Məscidlərinin hər biri öz dövrünün sosial-mədəni tarixində iz qoyub, Azərbaycanın milli-mədəni yaddaşında əbədi yer tutub.

Göy Məscidlərin Bərpası və Mühafizəsi

Tarixin çətin sınaqlarına baxmayaraq, Göy Məscidlərin bir çoxu bu gün də bərpa edilir və qorunur. Xüsusilə Təbriz Göy Məscidinin bərpası üçün Azərbaycan və İran mütəxəssisləri uzun illər səylə çalışıblar. Gəncə və Bakı Göy Məscidlərində isə həm dövlət, həm də ictimai təşəbbüslər nəticəsində abadlıq, yenidənqurma və konservasiya işləri aparılır.

Bərpa işlərində əsas məqsəd tikilinin tarixi və orijinal üslubunu qorumaq, orijinal kaşıları, ornamentləri və memarlıq həllini saxlamaqdır. Bununla yanaşı, müasir dövrdə Göy Məscidlər həm dini ibadət, həm də mədəni-turist məkan kimi fəaliyyət göstərir.

Göy Məscidlərin İctimai və Ruhani Rolu

Göy Məscidlər Azərbaycan cəmiyyətində dini mərasimlərin, namaz, məscid dərslərinin, xeyriyyə aksiyalarının keçirildiyi əsas mərkəzlərdən biri olub. Burada dini ayinlərlə yanaşı, ictimai yardımlar, ailə və nikah mərasimləri, dini bayramlar, uşaqlar üçün maarifçi dərslər və dini musiqi gecələri təşkil edilib.

Məscidlər həm də insanları birliyə, sülhə, mənəvi saflaşmaya, mərhəmətə çağıran məkanlardır. Azərbaycanlılar üçün Göy Məscidlər dini identiklik, milli-mənəvi bütövlük və tarixi kimliyin ayrılmaz hissəsidir.

Göy Məscidlərin Turizm və Mədəniyyət Sektorunda Yeri

Son illərdə Göy Məscidlər, xüsusilə Təbriz və Gəncə məscidləri daxili və xarici turistlərin ən çox ziyarət etdiyi abidələrdən birinə çevrilib. Bu abidələr UNESCO və digər beynəlxalq təşkilatların mədəni irs siyahısına salınmaq üçün təklif olunub. Turistlər burada qədim Şərq memarlığı, rəngarəng çini və mozaika sənəti, Azərbaycan və İslam tarixinin canlı təcəssümünü görürlər.

Göy Məscidlərin tanıdılması üçün beynəlxalq konfranslar, sənədli filmlər, foto sərgilər və elmi seminarlar təşkil olunur. Bu tədbirlər nəticəsində Göy Məscidlər Azərbaycanın mədəni və dini irsinin qlobal miqyasda təbliğinə xidmət edir.

Göy Məscidlərin Bədii və Ruhani İlham Mənbəyi

Göy Məscidlər əsrlər boyu şairlərin, rəssamların, musiqiçilərin və sənətkarların ilham mənbəyi olub. Azərbaycan poeziya və ədəbiyyatında, miniatür, xalça və təsviri sənətdə, muğam və dini musiqidə Göy Məscidlərin motivləri, rəngləri və rəmzləri öz əksini tapıb. Göy günbəzin, kaşı ornamentlərinin, səma rənginin insan ruhunda yaratdığı yüksək əhval-ruhiyyə, paklıq və ilahi hisslər Azərbaycan mədəniyyətində silinməz iz qoyub.

Göy Məscidlər Azərbaycan memarlığının, dini və mədəni irsinin nadir inciləridir. Onlar təkcə ibadətgah deyil, xalqın ruhunun, milli və dini kimliyinin, tarixi yaddaşının, estetik zövqünün canlı ifadəsidir. Göy rəngli günbəzi, zərif ornamentləri, əzəmətli və bədii kompozisiyası ilə Göy Məscidlər həmişə Azərbaycan xalqının fəxarət yeri olub və gələcək nəsillərə bənzərsiz bir miras kimi ötürüləcəkdir.

Ən Çox Verilən Suallar