Azərbaycan mətbəxində mürəbbələrin özəl yeri var.Hər bölgənin, hər evin öz dadı, öz resepti olur. Bu dadlar içərisində xüsusi bir yeri olan, həm rəngi, həm qoxusu, həm də müalicəvi xüsusiyyətləri ilə seçilən göyəm mürəbbəsi var.Qara-bənövşəyi rəngi, turşməzə dadı və bənzərsiz aroması ilə həm süfrələrin bəzəyi, həm də sağlamlığın dayağı sayılır.
Göyəm nədir?
Göyəm, əsasən yaz və yay aylarında meyvə verən, vəhşi şəkildə bitən və bəzən “yabanı gavalı” adlandırılan bir meyvədir. Elmi adı Prunus spinosa olan bu meyvə əsasən dağətəyi və meşə kənarı ərazilərdə bitir. Kiçik, tünd bənövşəyi və ya qara rəngli bu meyvənin dadı çox zaman turş olur. Göyəm, təkcə çiy halda yeyilmir, həm də kompot, turşu, spirtli içki, quru meyvə və əlbəttə ki, mürəbbə kimi istifadə olunur.
Göyəm Mürəbbəsinin Hazırlanması
Əsas Tərkibi:
- Göyəm meyvəsi – 1 kq
- Şəkər tozu – 1.2 kq
- Su – 1 stəkan
- Limon duzu və ya təbii limon suyu – 1 çay qaşığı
Hazırlanma Prosesi:
- Yuyulma və təmizləmə: Göyəm meyvələri axar su ilə yaxşıca yuyulur, saplaqları və zədələnmiş hissələri ayrılır.
- Dəlmə prosesi: Meyvələrin qabıqları bərk olduğundan, şirənin içəri keçməsi və dadın daha bərabər yayılması üçün hər meyvənin qabığı iynə və ya çəngəllə deşilir.
- Şəkərlə qarışdırılma: Göyəmlər dərin qazana yerləşdirilir və üzərinə şəkər tozu səpilir. Bu qarışım 6-8 saat və ya bir gecə saxlanılır ki, meyvə su buraxsın.
- Qaynama mərhələsi: Üzərinə 1 stəkan su əlavə edilərək, orta odda qaynadılır. 15-20 dəqiqədən sonra oddan götürülür və soyudulur.
- İkinci və üçüncü qaynama: Bu proses 2-3 dəfə təkrarlanır ki, mürəbbə həm rəngini tutsun, həm də qalınlaşsın. Ən son mərhələdə limon duzu əlavə olunur.
- Bankalara yerləşdirilmə: Hazır mürəbbə sterilizasiya olunmuş şüşə bankalara tökülür və qapaqları möhkəm bağlanır.
Vacib Qeyd:
Göyəm mürəbbəsi bişirilərkən alüminium qablardan istifadə edilməməlidir. Çünki göyəm turşuluğa malikdir və bu, metal reaksiyasına səbəb ola bilər.
Göyəm Mürəbbəsinin Mədəni və Ənənəvi Əhəmiyyəti
Azərbaycan mətbəxi təkcə ləzzətlər toplusu deyil, həm də ailə dəyərlərinin daşıyıcısıdır. Mürəbbə bişirmək isə bu mədəniyyətin ən gözəl nümunələrindən biridir. Nənələrimizin bişirdiyi mürəbbələr, yalnız bir qida deyil, həm də bir ailə rituali, nəsildən-nəslə keçən təcrübə və evin özünəməxsus qoxusudur.
Göyəm mürəbbəsi də bu ənənənin vacib bir hissəsidir. Xüsusilə kənd yerlərində, yay mövsümündə bütün ailə birlikdə göyəm yığmağa çıxar, sonra meyvə yuyular, seçilər və bir neçə gün ərzində mürəbbə bişirilərdi. Bu proses ailə üzvləri arasında ünsiyyəti, birlik və paylaşma ruhunu artırardı.
Həmçinin, qonaq getdiyin evdə göyəm mürəbbəsi ilə qarşılanmaq, ev sahibinin zəhmətkeşliyi və qonaqpərvərliyinin bir göstəricisi kimi qəbul edilərdi. Bəzi bölgələrdə isə bu mürəbbə nişan və toy süfrələrinin olmazsa-olmazı sayılırdı.
Beləliklə, göyəm mürəbbəsi təkcə bir ləzzət deyil, həm də xalqımızın adət-ənənələrini, ailə dəyərlərini və mətbəx mirasını yaşadan bir simvoldur. Onu yaşatmaq yalnız bir resepti qorumaq deyil, həm də mədəni kimliyimizi gələcək nəsillərə ötürməkdir.
Göyəm Mürəbbəsinin Tərkibi
Göyəm mürəbbəsinin tərkibi sadə görünə bilər, lakin bu tərkibdə olan vitamin və minerallar bədəni gücləndirir:
| Komponent | Miqdarı (təqribi) |
|---|---|
| Vitamin C | Yüksək miqdarda |
| Vitamin A | Orta miqdarda |
| Dəmir | Orta |
| Kalium | Çoxdur |
| Flavonoidlər | Var |
| Pektin | Təbii olaraq mövcuddur |
Bu maddələr immunitet sistemini gücləndirir, mədə-bağırsaq sisteminə müsbət təsir edir və bədəni toksinlərdən təmizləyir.
Göyəm Mürəbbəsinin Dadı və İstifadə Forması
Göyəm mürəbbəsi özünəməxsus turşməzə dada malikdir. Klassik mürəbbələrdən fərqli olaraq çox şirin deyil, bu da onu daha təbii və balanslı edir. Onu səhər yeməyində çörəklə, plovun yanında və ya soyuq qış günlərində çayla birlikdə ləzzətlə istifadə etmək olar.
Göyəm Mürəbbəsi Qiyməti
Bazarlarda və evdə hazırlanmış məhsulların qiyməti dəyişkəndir. 2025-ci ilə olan təxmini qiymətlər:
| Məhsul | Qiymət (AZN) |
|---|---|
| Ev üsulu ilə hazırlanmış 1 kq göyəm mürəbbəsi | 10 – 15 AZN |
| Fabrik istehsalı, qablaşdırılmış | 8 – 12 AZN |
| Orqanik (əlavəsiz, limonsuz) versiya | 15 – 20 AZN |
Qiymətlər meyvənin mövsümü, bölgəsi və satış yerindən asılı olaraq dəyişə bilər.
Göyəm Mürəbbəsinin Faydaları
- İmmunitet sistemini gücləndirir – C vitamini tərkibi sayəsində.
- Həzm sistemini tənzimləyir – Pektinlər və təbii turşular bağırsaq fəaliyyətini yaxşılaşdırır.
- Qan təzyiqini balanslayır – Kaliumun təsiri ilə.
- Antiseptik xüsusiyyətlərə malikdir – Göyəm qədim zamanlarda təbii dezinfeksiya vasitəsi kimi də istifadə olunub.
Göyəm Mürəbbəsinin Saxlanması
Ən yaxşısı, mürəbbəni sərin, qaranlıq yerdə, məsələn zirzəmidə və ya soyuducuda saxlamaqdır. Qapağı açıldıqdan sonra isə maksimum 15 gün ərzində istifadə olunmalıdır.
Tez-tez verilən suallar (FAQ)
1. Göyəm mürəbbəsi nə qədər müddət saxlanıla bilər?
Steril şəraitdə hazırlanıb bağlanmışsa, 1 ilə qədər saxlamaq mümkündür.
2. Göyəm mürəbbəsini şəkərsiz hazırlamaq olar?
Bəli, lakin konservləşmə effekti azaldığı üçün tez istifadə edilməlidir.
3. Uşaqlara göyəm mürəbbəsi vermək olarmı?
3 yaşdan yuxarı uşaqlara az miqdarda, diş sağlamlığını qorumaq şərti ilə vermək olar.
4. Göyəm mürəbbəsinin diabetik versiyası varmı?
Bəli, fruktoza və ya steviya ilə hazırlanmış variantlar mövcuddur.
5. Göyəm mürəbbəsini dondurmaq mümkündürmü?
Bəli, lakin dad və tekstura müəyyən qədər dəyişə bilər.
Göyəm mürəbbəsi sadəcə bir qida deyil bu, Azərbaycan mətbəxinin, analarımızın, nənələrimizin evlərdə yaratdığı ləzzət mirasının bir hissəsidir. İstər soyuq qış günlərində süfrəyə dad qatan, istərsə də sağlamlıq baxımından faydalı olan bu mürəbbə, öz sadəliyində böyük dəyərlər daşıyır.
