Azərbaycan mətbəxi, zəngin təamları və dadlı məhsulları ilə dünya mətbəxləri arasında özünəməxsus yer tutur. Bu zənginliyin içində isə təbii məhsullardan hazırlanan turşular xüsusi yer tutur. Bu turşular həm qış aylarında vitamin ehtiyacımızı ödəyir, həm də yeməklərə fərqli ləzzət qatır.
Göyəm nədir?
Göyəm gavalıya bənzəyən, lakin daha kiçik ölçülü və turşməzə dada malik olan meyvədir. O, əsasən dağətəyi və dağlıq zonalarda, həmçinin meşə kənarlarında yetişir. Göyəmin qabığı bənövşəyi rəngdə, bəzən isə tünd mavi və ya qara rəngli olur. Meyvəsinin içi sərt və çəyirdəklidir. Azərbaycanda göyəm həm təzə halda, həm də müxtəlif formalarda mürəbbə, kompot, turşu və ya qurudulmuş halda istifadə olunur.
Göyəm Turşusu Nədir?
Göyəm turşusu göyəm meyvəsindən hazırlanan, duz, sirkə, sarımsaq, müxtəlif ədviyyatlar və bəzən də nanə ilə dadlandırılan bir turşu növüdür. Bu turşu Azərbaycanda xüsusilə payız və qış aylarında süfrələrin sevilən tamamlayıcısıdır. O, həm müstəqil şəkildə, həm də plov, dolma, ət yeməkləri və digər milli təamlarla birlikdə verilir.
Göyəm Turşusu Necə Hazırlanır?
Göyəm turşusunun hazırlanması sadə görünsə də, bəzi vacib məqamlara diqqət yetirilməlidir. Aşağıda klassik və ən çox istifadə olunan resepti təqdim edirik.
Göyəm Turşusu Resepti
Tərkibi:
- 2 kq təzə, bərk göyəm
- 2 xörək qaşığı iri duz (iodyumsuz)
- 1 stəkan təbii alma və ya üzüm sirkəsi
- 1 baş iri sarımsaq (təmizlənmiş)
- 1 çay qaşığı qara istiot dənəsi
- 1 dəstə təzə nanə və ya reyhan
- İsti su (qaynar və soyudulmuş)
- 1 çay qaşığı şəkər tozu (isteğe bağlı)
Hazırlanma Qaydası:
- Əvvəlcə göyəmlər təmiz yuyulur və yaxşıca süzülür.
- Meyvələr dişlə rahat deşilə biləcək qədər bərk olmalıdır – yumşaq meyvələr tez xarab olur.
- Sterilizə olunmuş bankaların dibinə bir az sarımsaq və nanə əlavə edilir.
- Üzərinə göyəmlər doldurulur, hər qata sarımsaq və istiot dənələri əlavə edilir.
- Duz və sirkə əlavə olunaraq, üzərinə qaynadılmış və soyudulmuş su tökülür.
- Bankalar sıx şəkildə bağlanır və sərin, qaranlıq yerdə 10-14 gün saxlanılır.
Qeyd: Turşu daha dadlı və aromatik olsun deyə bankaları gün işığından uzaq və havadar məkanda saxlamaq tövsiyə olunur.
Göyəm Turşusunun Faydaları
Göyəm turşusu təkcə ləzzətli olmaqla qalmır, həm də sağlamlığa bir sıra faydalar təqdim edir:
- Həzm Sistemini Dəstəkləyir: Turşu və fermentləşdirilmiş göyəm mədə və bağırsaq fəaliyyətini yaxşılaşdırır.
- Antioksidant Tərkibi: Göyəm güclü antioksidantlarla zəngindir. Bu maddələr orqanizmi sərbəst radikallardan qoruyur.
- Vitamin və Minerallarla Zəngin: Göyəmdə C vitamini, dəmir, kalium və lif çoxdur.
- İştahartırıcıdır: Xüsusilə iştahı zəif olanlar üçün göyəm turşusu mükəmməl bir əlavə ola bilər.
- Detoks Təsiri: Turşunun maye tərkibi və göyəmin tərkibindəki təmizləyici maddələr orqanizmdə toksinlərin atılmasına yardımçı olur.
Göyəm Turşusu Harada İstifadə Olunur?
Göyəm turşusu milli mətbəximizin bir çox yeməkləri ilə uyğunlaşır. Xüsusilə:
- Plovlarla: Şəki, Şuşa və Gəncə plovlarında.
- Ət Yeməkləri: Qoyun və mal ətindən hazırlanan yeməklərlə.
- Düyü və paxlalı yeməklər: Məsələn, mərci plovu.
- Soyuq qış aylarında iştahı artırmaq üçün iştahaaçıcı kimi təqdim olunur.
Göyəm Turşusunun Saxlanması və Ömrü
- Bankalar düzgün sterilizasiya olunarsa və hava keçirməyən şəkildə bağlanarsa, göyəm turşusu 1 ilə qədər keyfiyyətini qoruyur.
- Soyuq və quru yerdə saxlanması tövsiyə olunur.
- Açıldıqdan sonra isə soyuducuda 7-10 gün ərzində istifadə olunmalıdır.
Göyəm Turşusu ilə Bağlı Maraqlı Faktlar
- Azərbaycan kəndlərində payız yarmarkalarının vazkeçilməzi olan göyəm turşusu, həm də ailəvi bir ənənə kimi nəsildən-nəslə ötürülür.
- Bəzi bölgələrdə turşuya qara üzüm və ya yaşıl pomidor da əlavə olunur.
- Göyəm turşusu təkcə ləzzət yox, həm də vizual olaraq süfrəyə rəng qatır.
Ən Çox Verilən Suallar (FAQ)
1. Göyəm turşusu neçə günə hazır olur?
10-14 gün ərzində hazır olur. Daha uzun müddət saxlandıqda ləzzəti daha da dərinləşir.
2. Göyəm turşusunun xarab olub-olmadığını necə bilmək olar?
Əgər qapaq şişmişsə, xoşagəlməz qoxu gəlirsə və ya turşuda kif yaranıbsa, onu istifadə etmək olmaz.
3. Turşuda şəkər istifadə etmək vacibdirmi?
Xeyr, bu istəyə bağlıdır. Şəkər daha yumşaq və balanslı ləzzət üçün əlavə oluna bilər.
4. Hər göyəm növü turşu üçün uyğundurmu?
Ən uyğunu bərk və turşməzə göyəmdir. Yumşaq növlər tez xarab ola bilər.
5. Göyəm turşusunu uşaq və yaşlılar üçün tövsiyə etmək olarmı?
Əgər duz miqdarı az və turşu yaxşı fermentasiya olunubsa, az miqdarda istifadə edilə bilər. Ancaq mədə xəstəliyi olanlar üçün məsləhət görülmür.
Göyəm turşusu həm ənənəvi Azərbaycan mətbəxinin mirası, həm də sağlamlıq üçün faydalı təbii məhsuldur. Onun hazırlanması nə qədər sadə görünsə də, əslində diqqət və dəqiqlik tələb edir. Əgər siz də süfrənizə həm ləzzət, həm sağlamlıq, həm də nostalji qatmaq istəyirsinizsə, ev şəraitində göyəm turşusu hazırlamaq ən yaxşı seçimlərdən biri ola bilər. Həm dadı, həm rəngi, həm də faydaları ilə bu təbii möcüzə, qış aylarında süfrələrin əvəzolunmaz hissəsinə çevriləcək.
