Gümüş Yer qabığında nadir sayılsa da, insan mədəniyyətində tez-tez rast gəlinən metaldır: ticarət pullarından zərgərliyin incə detallarına, fotoemulsiya filmlərindən kosmik peyk panellərinə qədər çoxsaylı sahələrdə qarşımıza çıxır. Son on ildə yaşıl texnologiya dalğası, sürətli elektronika istehsalı və investisiya axını gümüşü həm sənaye, həm də maliyyə aktivinə çevirdi. Sentyabrın 2-də spot qiymətin 1 unsiya üçün 40,61 dollara yüksəlməsi buna sübutdur Noyabr 2024-dən bəri dəyər artımı 40 faizdən çoxdur, çünki fotovoltaik panellərdə istifadə edilən gümüş pastasına tələbat tək başına illik 680,5 milyon unsiyaya çatıb . Sektorlar üzrə bu trendin kök səbəblərini anlamaq üçün metalın növlərinə, istehsal coğrafiyasına, qiymət formalaşma mexanizminə, həmçinin yerli bazardakı vəziyyətə nəzər yetirmək vacibdir.
Qlobal qiymət dinamikası və cari göstəricilər
Gümüş digər birja metallarından fərqli olaraq həm “sənaye malı”, həm də “qiymətli sərvət” statusu daşıyır. 2025-ci ilin avqustunda Federal Ehtiyat Sisteminin faiz endirimi gözləntisi dollar indeksini zəiflədərək həlledici təsir göstərdi; nəticədə gümüş bir ayda 8,3 faiz bahalaşdı . Spot qiymət hazırda 40,61 USD/oz civarındadır; APMEX platformasında eyni saniyədə 1 kilo külçə 1 305 USD-dan təklif edilir
İnvestorlar gümüşü qızıldan daha volatill hesab edir, çünki sənaye tələbi qiyməti dolayısı ilə dəstəkləyir. Fotovoltaik, 5G anten sistemləri, antibakterial tekstil kimi seqmentlər qiyməti həm qısamüddətli körpülərlə yüksəldir, həm də uzunmüddətli gradiyent yaradır.
Gümüşün növləri və saflaşma dərəcələri
Gəmilərdə, laboratoriyalarda və zərgərlik stüdyolarında eyni metalın fərqli marka və rəqəmlərlə ifadə olunması qarışıqlıq yarada bilər. Ən geniş yayılmış növlər bunlardır:
| Növ | Saflıq (‰) | Əlavə metal | Əsas istifadə |
|---|---|---|---|
| Fine (999) | 999 | – | İnvestisiya külçə, nano-gümüş tozu |
| Sterling (925) | 925 | Mis | Zərgərlik, məişət bəzəkləri |
| Argentium | ≥935 | Mis+germanium | Tündlənməyə davamlı zinət əşyası |
| Coin (900) | 900 | Mis | Tarixi pul, kolleksiya sikkəsi |
| “Junk” (800–835) | 800–835 | Mis | Antik məişət əşyası, rəqəmsal təkrarərimə |
Sterling 925 gümüşü beynəlxalq standart olaraq qəbul edilib; 92,5 faiz saf gümüş, 7,5 faiz misdən ibarət ərinti daha sərt və cızığa davamlıdır. Argentium isə germanium qatqısı vasitəsilə öz-özünü passivləşdirir, oksidləşmədən doğan qaralmaya gec reaksiya verir.
Qlobal hasilat xəritəsi
2024-cü ildə dünya miqyasında 819,7 milyon unsiya gümüş hasil edilib; bu rəqəmin 25 faizi Meksikanın payına düşür . Meksika ilə yanaşı Peru, Çin, Rusiya və Polşa beşlikdədir; ABŞ isə 1 000 ton göstərici ilə ilk onluğa daxil olur
Əksər filizlər polimetallıdır—qızıl, mis, qurğuşun yataqları gümüşü “yan məhsul” kimi verir. Bu səbəbdən mis mədənlərindəki iqtisadi durğunluq gümüş tədarükünü də azaldır, qiymətdə sıçrayış yaradır.
Ərintilər və sənaye tətbiqləri
Sterling zərgərliyin klassik materialı olsa da, sənayenin əsas həcm payı 999 və 960 markalı pastalara, tozlara düşür. Fotovoltaik hüceyrədə gümüş şinləri 2024-də 175 milyon unsiya tələb edib; 5G anten modullarında isə aşağı itgili keçiricilik üçün 50 milyon unsiyadan çox gümüş nanopastası işlədilib.
Elektronika lövhələrində lehim ərintisinə zərərli qurğuşun əvəzi olaraq “Sn-Ag-Cu” kompozisiyası seçilir, burada gümüş faizi 3–4 aralığındadır. Sağlamlıq sektorunda nano-gümüş ipliklər bakteriyaları 99,9 faiz məhv etdiyi üçün tibb ləvazimatlarında standartdır.
Filizdən inqota: istehsal zəncirinin mərhələləri
Gümüş filizi öncə zənginləşdirilir, mis-qurğuşun konsentratı içində çökmə yolu ilə ayırd edilir. Piro-metallurgiya fazasında “doré” tərkibli xam metal alınır; bunun tərkibində 5–20 faiz gümüş olur. Sonrakı mərhələ elektrolitik təmizləmədir: anodda impurlar qalır, katodda 999,9 saflıq yaranır.
Son saflaşdırma Mint müəssisələrində vakuum induksiya sobasında həyata keçirilir və 15–30 kq külçə qəlibinə tökülür. Külçələr LBMA (London Bullion Market Association) standartına uyğun stəmp yeyir, onlayn sertifikat blokçeyn sisteminə yazılır.
Qlobal tələbat: sənaye, investisiya, zərgərlik
2024 statistikasına görə, tələbat strukturunda 54 faiz sənaye, 27 faiz zərgərlik, 19 faiz isə investisiya külçə və sikkələr təşkil edir . Sənaye seqmentində ən iri pay fotovoltaikdir, ikinci yeri elektronika, üçüncü yeri isə tibbi texnika tutur.
İnvestisiya tərəfi mərkəzi bank alışlarından çox məişət investoru və ETF fondları ilə formalaşır. “iShares Silver Trust (SLV)” kimi fondlar anbarlarında 16 000 ton gümüş saxlayaraq bazar qiymətinə təsir edir.
Azərbaycan bazarında gümüş istehsalı və ticarəti
Azərbaycanın filiz potensialı gümüş baxımından böyük olmasa da, Daşkəsən və Gədəbəy yataqlarında mis-qızıl mədənlərinin by-product cərəyanda orta hesabla ildə 3,5 ton gümüş çıxarılır. Qiymətli metallar alım-satımına nəzarət edən Dövlət Xəzinədarlıq Agentliyi külçə satışını banklar vasitəsilə həyata keçirir; 100 qramlıq 999 külçənin nağd qiyməti (ƏDV daxil) ~7 800 AZN-dir.
Zərgərlik bazarında ən populyar ərinti 925 sterlingdir; Bakıda topdansatış qiyməti unsiya başına 44–45 dollar ekvivalentində dəyişir. Əlavə olaraq, “Azərsuvenir” şirkəti 900 prob sikkələr buraxaraq kolleksionerlərə üz tutur.
Gümüşə investisiya strategiyaları
Maliyyə analitikləri gümüşü “spekulyativ, lakin istehsalla qorunan” aktiv kimi xarakterizə edir. Qısamüddətli treyd üçün qiymət 30–45 USD kanalında volatillik təklif edir. Uzunmüddətli investor üçün 10–15 faiz portfel payı diversifikasiya rolunda faydalı ola bilər.
Fiziki külçənin alternativi kimi ETF alışları, fyuçers kontraktları və ya sənaye şirkətlərinin səhmləri mövcuddur. Risklər isə əsasən dollara indeksli faiz qərarları, mis bazarının daralması və texnoloji substitutların (alüminium-gümüş qatqıları) yayılmasıdır.
Gümüş mindən artıq tətbiq sahəsinə malik, eyni anda həm sənaye üçün strateji xammal, həm də investor üçün risk-qarşılıq nisbəti balanslaşdıran metaldır. Cari 40,61 USD/oz qiymət səviyyəsi sənaye tələbatı, enerji keçidi ambisiyaları və makroiqtisadi amil hesabına formalaşır. Növlər və saflıq dərəcələri arasındakı fərq zərgərlik istehsalçısına möhkəmlik, elektrotexnik sənayesinə yüksək keçiricilik, investor-koleksiyaçıya isə likvidlik təmin edir. Dünyada hər il artan hasilat Meksika, Peru və Çin kimi mədən liderlərindən asılıdır; buna görə kommunal sabitlik və ekoloji tələblər gümüş bazarı üçün həlledici olacaq. Azərbaycan şəraitində by-product çıxışı az olsa da, daxili zərgərlik və külçə tələbi artmaqda davam edir. Gümüşə maraq göstərənlər üçün əsas tövsiyə: tədarük zəncirini izləyin, saflıq sertifikatına fikir verin, qlobal makrotrendlərə uyğun investisiya üfüqü müəyyən edin
Ən Çox Verilən Suallar
2 sentyabr 2025 tarixinə spot qiymət 1 unsiya üçün 40,61 ABŞ dolları səviyyəsindədir :contentReference[oaicite:8]{index=8}.
Sterling gümüş 92,5 % saf gümüş, 7,5 % mis qarışığından ibarətdir və zərgərlikdə möhkəmliyi üçün seçilir. Fine gümüş 99,9 % safdır, daha yumşaqdır və investisiya külçələrində istifadə olunur :contentReference[oaicite:9]{index=9}.
Meksika, Peru, Çin, Rusiya və Polşa ilk beşlikdədir. Meksika təkbaşına illik 6,4 milyard unsiyadan çox hasilatla liderdir :contentReference[oaicite:10]{index=10}.
Fiziki külçə və sikkə, ETF fondları (məsələn SLV), fyuçers kontraktları və ya gümüş hasilatçısı şirkətlərin səhmləri vasitəsilə. Hər üsulun likvidlik, saxlama və vergi aspektləri fərqlənir.
Mobil provayderlərin paketlərində 1 unsiyalı fərqi yoxdur – sual yanlış kontekstdir. Gümüş bazarında MB yoxdur; qiymət unsiya (troy ounce) ilə ölçülür.
Çünki bazar həcmi kiçikdir və sənaye tələbi toplam istehlakın 50 %-dən çoxunu təşkil edir. Elektronika və fotovoltaik sektorundakı dalğalanmalar qiyməti tez dəyişir.
Əsasən 935 və ya 940 prob damğası vurulur. Argentium həm də mehrum parıltısı və gec qaralması ilə seçilir; kupel testi isə qəti nəticə verir.
Daşkəsən və Gədəbəy mədənlərindən by-product kimi illik təxminən 3,5 ton saf gümüş çıxarılır; əsas həcmi mis-qızıl filizinin emalı zamanı ayrılır.
LBMA sertifikatlı istehsalçıların logo, nömrə və qramajı külçə üzərində aydın olmalıdır. Maqnit testi, elektron spektrometr və “ping” səsi üsulu əlavə dəqiqlik verir.
Azərbaycan qanunvericiliyinə görə fiziki şəxsin külçə alışı ƏDV-dən azaddır, lakin satarkən əldə olunan gəlir fərdi gəlir vergisinin hədəfi ola bilər. Hüquqi şəxslər üçün əlavə vergi öhdəlikləri mövcuddur.
