Ğurərul-Hikəm : Əsərin Yaranması, Dini Əhəmiyyəti

İslam dünyasının zəngin elmi və fəlsəfi irsində xüsusi yeri olan “Ğurərul-Hikəm” əsəri yüzilliklərdir alimlərin, düşüncə adamlarının və adi oxucuların diqqət mərkəzindədir. Bu əsər əsasən imam Əli ibn Əbu Talibin (ə) hikmətli kəlamlarının, qısa nəsihət və aforizmlərinin geniş toplusudur. “Ğurərul-Hikəm” ifadəsi ərəbcə “hikmət inciləri”, “hikmətin zirvələri” kimi tərcümə olunur və dini-əxlaqi, fəlsəfi, sosial və bəşəri mövzularda yol göstərən bənzərsiz nümunələri özündə birləşdirir. Hər bir cəmiyyətin mənəvi inkişafı, ədalət və hikmət prinsiplərinə söykənən əxlaqı üçün belə irs böyük əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan və İslam dünyası üçün də “Ğurərul-Hikəm” mühüm mənəvi sərvət, hikmət qaynağı kimi qəbul olunur.

“Ğurərul-Hikəm” əsərinin yaranması və müəllifi

“Ğurərul-Hikəm və Dürərul-Kəlim” əsərinin müəllifi görkəmli islam alimi Əməd ibn Məhəmməd əl-Amidi (vəfatı hicri 510/1116-cı il) olmuşdur. Əl-Amidi öz dövrünün tanınmış alimlərindən biri sayılırdı. O, İraq ərazisində yaşamış, fəlsəfə, fiqh, hədis, ədəbiyyat və əxlaq elmləri sahəsində geniş elmi fəaliyyət göstərmişdir. Əl-Amidinin topladığı bu əsər, imam Əli (ə)-nin müxtəlif məclislərdə, rəsmi və qeyri-rəsmi söhbətlərdə səsləndirdiyi müdrik fikirlərin və aforizmlərin toplandığı ən mötəbər mənbələrdən biri sayılır. Əsərin əsas məqsədi, İmam Əlinin dərin düşüncə və hikmətini, sosial və dini prinsiplərini nəsillərə çatdırmaqdır.

Əsərin struktur və məzmun xüsusiyyətləri

“Ğurərul-Hikəm” əsəri on minlərlə qısa və məzmunlu hikmətdən ibarət böyük bir toplusudur. Buradakı kəlamlar müxtəlif mövzularda – iman, təqva, elm, səbir, ədalət, dostluq, xeyirxahlıq, dünya və axirət, insan münasibətləri, mənəvi tərbiyə, ailə və cəmiyyət, liderlik və s. – qısa cümlələr şəklində tərtib olunub. Hikmətlərin böyük əksəriyyəti bir, iki və ya üç cümləlik aforizmlərdir və hər biri ayrı bir həyat həqiqətini, əxlaqi və insani dərsi özündə əks etdirir. Əsərdə 10.000-dən çox kəlam və nəsihət toplanmışdır ki, bunlar həm islam hüququ, həm də fəlsəfi, psixoloji və ictimai baxımdan dərin məna daşıyır.

Əsərin əsas mövzuları və ideya xətti

“Ğurərul-Hikəm”in əsas ideyası insanı kamilliyə, doğru yol seçiminə, mənəvi təmizliyə və hikmətə sövq etməkdir. Əsərdə insanın öz daxili aləmi, iradə və əxlaqı, ibadət və təqvası, ailə və ictimai münasibətləri, dostluq və düşmənçilik, elm və nadanlıq, var-dövlət və yoxsulluq, səbir və dözümlülük, ədalət və zalımlıq kimi universal mövzulara toxunulur. Bu hikmətlər təkcə dini deyil, həm də bəşəri, fəlsəfi və psixoloji baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır.

Filoloji və dini əhəmiyyəti

“Ğurərul-Hikəm”in ərəbcə bədii dili, dərin mənası və sintaktik sadəliyi onun filoloji baxımdan da misilsiz nümunə olduğunu göstərir. Əsərdə işlədilən ifadələr qısa, lakin olduqca təsirlidir. Hikmətlərin ədəbi üslubu və məntiqi ardıcıllığı dilin gözəlliyini, İmam Əli (ə)-nin bədii və fəlsəfi düşüncə tərzini nümayiş etdirir. Dini baxımdan isə, “Ğurərul-Hikəm” şiə və ümumi İslam irsində İmam Əlinin elmi və hikmətli şəxsiyyətini, Quran və Sünnə əsasında inkişaf etmiş etik ideallarını təcəssüm etdirir.

İctimai və əxlaqi təsiri

Əsər yüzillər boyu təkcə dini və elmi çevrələrdə deyil, həm də geniş ictimai təbəqələrdə, ailələrdə, məktəblərdə, təhsil ocaqlarında, dövlət və idarəetmə strukturlarında oxunub və öyrənilib. Onun kəlamları həyatın müxtəlif məqamlarında insanlara doğru qərar vermək, ədalətli olmaq, fəzilətləri qorumaq, dürüstlük, insanpərvərlik, dözümlülük, səbir və təvazökarlıq nümayiş etdirmək üçün yol göstərir. “Ğurərul-Hikəm” müasir etik düşüncənin, sosial münasibətlərin və insani dəyərlərin formalaşmasında da mühüm rol oynayır.

Əsərin mənbə və tədqiqi

“Ğurərul-Hikəm” əsərinin əsas mənbəyi imam Əlinin həyat və fəaliyyətinə dair ən qədim hədis və tarix kitablarıdır. Əsərin müxtəlif əlyazma nüsxələri, tərcümələri və şərhləri dünyanın bir çox kitabxana və elmi mərkəzlərində saxlanılır. Fars, türk, urdu, ingilis, rus və bir çox başqa dillərə tərcümə edilmişdir. Müasir dövrdə də əsər üzərində yeni filoloji və dini tədqiqatlar aparılır, tərcümə və şərhləri çap edilir, internet platformalarında yayımlanır.

Tərcümə və Azərbaycan dilində yayılması

“Ğurərul-Hikəm”in Azərbaycan dilinə tərcümə və şərhi XX əsrin sonlarından etibarən geniş yayılıb. Müxtəlif dini maarif təşkilatları, universitetlər və islam araşdırma mərkəzləri bu əsərin tərcüməsi və təbliği istiqamətində fəaliyyət göstərmişdir. Bu, həm dini maarifçiliyin, həm də əxlaqi və fəlsəfi fikirlərin cəmiyyətə çatdırılmasında önəmli addım sayılır.

“Ğurərul-Hikəm”in bəşəriyyətə mesajı

Bu əsər müasir insan üçün də həyat, mənəviyyat və cəmiyyət qarşısında dayanan ən mühüm suallara hikmətli cavablar təqdim edir. Ədalət, dürüstlük, insan sevgisi, elmə və əxlaqa bağlılıq kimi ali dəyərlər “Ğurərul-Hikəm”in hər bir səhifəsində aydın görünür. İctimai münasibətlərdə və şəxsi həyatda kamilliyə doğru yol axtaran hər kəs üçün bu irs əvəzolunmaz yol xəritəsi hesab olunur.

Müasir dövrdə “Ğurərul-Hikəm”in aktuallığı

Bütün dövrlərdə olduğu kimi, bu gün də “Ğurərul-Hikəm” hikmət axtaran insanlara, gənclərə, liderlərə və cəmiyyətin bütün təbəqələrinə doğru yolu, ədalət və mənəviyyat meyarlarını öyrədir. Əsərin prinsipləri müasir cəmiyyətlərdə sosial münasibətlərin, liderliyin, maarifçiliyin və insaniyyətin əsas dayaqlarından biri kimi aktualdır. O, zamanlar dəyişsə də, insan üçün əbədi olan dəyərləri qorumağın və ötürməyin bənzərsiz vasitəsidir.

“Ğurərul-Hikəm” – imam Əli ibn Əbu Talibin (ə) müdrikliyi və bəşəriyyətə ünvanladığı əxlaqi, dini və sosial hikmətlərin toplusu kimi, İslam dünyasının və bəşəriyyətin mənəvi xəzinəsinin parlaq nümunəsidir. Əsər həm dini, həm də ictimai-mədəni baxımdan insanlara yol göstərir, kamil cəmiyyət və fəzilətli insan modeli formalaşdırır. Onun kəlamları həyatın müxtəlif anlarında insanın özünü tapmasına, mənəvi və əxlaqi dəyərlərlə zənginləşməsinə, cəmiyyətin inkişafına misilsiz təsir göstərir. “Ğurərul-Hikəm” klassik dini-fəlsəfi irs kimi təkcə keçmişə deyil, gələcəyə də ünvanlanan universal və əbədi hikmət mənbəyidir.

Ən Çox Verilən Suallar