Həzrət Ömər : Həyatı , İslama Təsiri

İslam tarixində adı ən çox çəkilən, ədaləti, cəsarəti və uzaqgörənliyi ilə tanınan şəxsiyyətlərdən biri də Həzrət Ömər ibn Xəttabdır. O, müsəlmanların ikinci xəlifəsi, Peyğəmbər Mühəmmədin (s.ə.s) səhabələrindən və İslamın ən möhtəşəm dövlət qurucularından biri kimi tarixə düşüb. Həzrət Ömər, cəhalətdən maarifə, zülmdən ədalətə doğru bir cəmiyyətin qurulmasında aparıcı rol oynamış, səmimi imanı və qeyri-adi idarəçilik bacarığı ilə müsəlman dünyasının formalaşmasında misilsiz xidmətlər göstərmişdir.

Həzrət Ömərin Doğumu və Gənclik Dövrü

Ömər ibn Xəttab təqribən miladi 584-cü ildə Məkkədə, Qüreyş qəbiləsinin Bəni Adi qolunda anadan olub. Atası Xəttab ibn Nufeyl, anası isə Hantəmə binti Həşim idi. Qüreyş qəbiləsi, o dövrün Məkkə ictimai həyatında böyük nüfuza malik idi. Həzrət Ömərin ailəsi varlı və nüfuzlu idi, bu səbəbdən Ömər yaxşı tərbiyə almış, oxumaq və yazmaq bacarığına sahib olmuşdu. Gəncliyində at minmək, güləşmək və şeir söyləməkdə məşhur idi.

Ömər gənc yaşlarından sərt və qərarlı bir xarakterə sahib idi. Ticarət və diplomatiya sahəsində də özünü göstərmiş, Qüreyşin mühüm toplantılarında iştirak etmişdi. Müsəlman olmamışdan əvvəl bütpərəstlik adət-ənənələrinə bağlı bir şəxs idi.

İslamı Qəbul Edənə Qədərki Həyatı

İslamın ilk illərində Ömər dini inancına görə müsəlmanlara qarşı kəskin mövqedə idi. O, yeni dinin yayılmasının qarşısını almaq üçün mübarizə aparır, hətta Mühəmməd peyğəmbəri öldürmək niyyəti ilə yola çıxır. Lakin bacısı Fatimənin və qardaşı Əmr ibn Xəttabın müsəlman olması, sonra isə Qurani-Kərimin ayələrini dinləməsi, onun qəlbində böyük bir dəyişiklik yaradır.

Ənənəvi rəvayətə görə, Taha surəsinin ayələrini eşidəndən sonra Həzrət Ömər dərin düşüncəyə dalır və sonunda Peyğəmbərin (s.ə.s) yanına gedərək müsəlman olur. O, İslamı qəbul etdikdə müsəlmanların sayı 39 idi və Ömərin imanı İslam icmasına böyük güc və cəsarət gətirdi. Onun müsəlman olması İslamın gizlindən açıq şəkildə təbliğ edilməsində dönüş nöqtəsi oldu.

Həzrət Ömərin Xilafətə Gəlişi

Peyğəmbərin vəfatından sonra xilafətə əvvəlcə Əbu Bəkr əs-Sıddiq seçildi. Onun vəfatından sonra 634-cü ildə Həzrət Ömər ümumi rəyə əsasən müsəlmanların ikinci xəlifəsi oldu. Xilafətini qəbul edərkən etdiyi çıxışda, Allahdan və müsəlmanlardan ona kömək olmalarını istədi və səmimiyyət, ədalət, şəffaflıq prinsiplərini ön plana çəkdi.

Həzrət Ömərin xilafətə gəlişi İslam ümməti üçün yeni bir inkişaf mərhələsinin başlanğıcı oldu. O, dövlətin idarə edilməsində tamamilə yeni bir model qurdu və sülhün, ədalətin hökm sürdüyü bir cəmiyyətin əsasını qoydu.

Xilafəti Dövründə Ən Böyük İslahatlar və Nailiyyətlər

İdarəçilik və İslahatlar

Həzrət Ömər xilafət dövründə dövlət idarəçiliyində sistemli islahatlara başladı. Aşağıdakı əsas nailiyyətləri onun idarəçilik qabiliyyətini göstərir:

a) Ədliyyə Sistemi

Həzrət Ömər ədalət prinsipini əsas götürürdü. O, müstəqil qazi (hakim) institutunu təsis etdi və qazilərə müstəqil qərar vermə səlahiyyəti verdi. Hakimlərə heç bir halda xəlifənin və ya başqa bir vəzifəlinin təzyiqi altında qalmamağı tapşırırdı.

b) İdarəçilik Strukturu

İslam tarixində ilk dəfə olaraq inzibati bölgülər – vilayətlər, qubernatorluqlar yaradıldı və hər bölgəyə valilər təyin olundu. Bütün valilərdən hesabat tələb olunurdu və onların fəaliyyəti daimi nəzarətdə idi.

c) Bəytül-mal (Dövlət Xəzinəsi)

Dövlətin gəlir və xərclərinin hesablanması üçün xüsusi xəzinə (Bəytül-mal) yaradıldı. Zəkat, xərac, cizyə və s. vergilər toplanır, ehtiyacı olanlara paylanırdı. Maliyyə şəffaflığı və ehtiyac sahiblərinə kömək prinsipi Həzrət Ömərin idarəçiliyində əsas yer tuturdu.

d) Təqvim İslahatı

Hicri təqvimi də məhz onun zamanında tətbiq olunmağa başladı. İslamın yeni təqvimi, müsəlman dövlətinin öz kimliyini, tarixini və rəsmi sənədlərini bir qayda üzrə aparmasını təmin etdi.

e) Ordu İslahatları

Daimi ordu və qeydiyyat sistemləri yaradıldı. Əsgərlərin maaşları, təqaüdləri və hüquqları müəyyənləşdirildi. Hər bölgədə sərhəd qoşunları yerləşdirildi və əhalinin təhlükəsizliyi qorundu.

İslam Ərazilərinin Genişlənməsi

Həzrət Ömər dövründə İslam dövlətinin sərhədləri sürətlə genişləndi. Onun rəhbərliyi altında Suriya, İraq, İran, Misir və Fələstin torpaqları müsəlmanların hakimiyyətinə keçdi. Bu dövrdə böyük döyüşlər, ənənəvi imperiyaların süqutu və İslam mədəniyyətinin yeni torpaqlarda yayılması baş verdi.

a) Qədisiyyə və Yermük Döyüşləri

Qədisiyyə döyüşündə Sasanilər, Yermük döyüşündə isə Bizans imperiyası ağır məğlubiyyətə uğradı. Bu döyüşlər müsəlmanların Yaxın Şərqdə dominant güc olmasına şərait yaratdı.

b) Fələstinin Fəthi və Qüdsün Alınması

Həzrət Ömər Qüds şəhərinin müsəlmansız qılınc gücünə deyil, razılaşma və müqavilə ilə alınmasını təmin etdi. O, Qüdsə şəxsən getdi və şəhərin açarını xristian ruhani Patriarx Sophroniusdan aldı. Bu hadisə tolerantlığın, ədalətin və dini müxtəlifliyə hörmətin simvolu oldu.

c) Misirin Fəthi

Əmr ibn Asın rəhbərliyi altında Misir fəth edildi və İslam mədəniyyəti Nil sahillərinə yayıldı. Qahirə şəhərinin təməli də məhz bu dövrdə qoyuldu.

Həzrət Ömərin Şəxsiyyəti və Xüsusiyyətləri

Ədalət Simvolu

Həzrət Ömərin ən məşhur xüsusiyyəti onun ədalətli olmasıdır. Ədalət naminə ən yaxın qohumunu belə cəzalandırmaqdan çəkinməzdi. O, bir dəfə oğlunun cəmiyyət qaydalarını pozduğunu öyrəndikdə, onun da hamı kimi cəzalanmasını əmr etmişdi.

Məşhur “Ədalət olmasa, dövlət mövcud ola bilməz” fikri məhz onun idarəçilik fəlsəfəsinin əsasıdır.

Sadəlik və Təvazökarlıq

Xəlifə olduğu dövrdə belə, sadə həyat tərzi sürürdü. İctimai məkanlarda insanlarla birgə işləyər, məscid və bazarda yoxsulların, yetimlərin və ehtiyac sahiblərinin qayğısına qalardı.

Cəsarət və Qətiyyət

Cəmiyyətin rifahı və sabitliyi naminə çətin qərarlar qəbul etməkdən çəkinməzdi. Böyük döyüşlər zamanı ordunun önündə gedər, təhlükə qarşısında soyuqqanlı davranardı.

Din və Dəyərlərə Bağlılıq

Həzrət Ömər dini prinsiplərə, Qurani-Kərimə və Peyğəmbərin sünnəsinə dərin ehtiram bəsləyirdi. Bütün qərarlarında məhz dini və əxlaqi meyarlara əsaslanırdı.

Həzrət Ömər Dönəmində Sosial və İctimai Siyasət

Sosial Ədalət və Xalqla Əlaqə

O, yoxsulların, yetimlərin və zəiflərin hüquqlarını müdafiə edirdi. Onun dövründə dövlətin gəlirləri ədalətlə bölgələrə paylanırdı. Dövlət məmurlarının fəaliyyəti daimi nəzarət altında idi və hər bir məmur öz işindən hesabat verməli idi.

Qadın və Ailə Hüquqları

Qadınların cəmiyyətdəki yerini və hüquqlarını müdafiə etmiş, ailə münasibətlərinin tənzimlənməsində ədalətə xüsusi önəm vermişdir. Qadınların hüquqlarını pozanlara qarşı sərt tədbirlər görərdi.

Dini və Mədəni Müxtəliflik

Fəth etdiyi ərazilərdə yerli xalqların dinlərinə və adət-ənənələrinə hörmətlə yanaşırdı. Qüdsün fəthi zamanı xristian və yəhudi məbədlərinin qorunmasını təmin etdi və dini azadlığı dəstəklədi.

Həzrət Ömərin İslam Mədəniyyətinə Təsiri

İslami Elmlərin İnkişafı

Həzrət Ömər dövründə elmə və təhsilə xüsusi önəm verilirdi. Qiraət mərkəzləri, elm ocaqları və mədrəsələr açıldı, Quranın qorunması və nəsillərə ötürülməsi üçün tədbirlər görüldü.

Hüquqi Qanunvericilik və Fətvalar

Qurani-Kərimin və Peyğəmbər sünnəsinin daha sistemli şəkildə tətbiqi üçün qanunvericilik bazası yaradıldı. Həzrət Ömərin verdiyi fətvalar və qərarlar sonrakı əsrlərdə İslam hüquq elminin əsas sütunlarından birinə çevrildi.

Memarlıq və İctimai İnfrastruktur

Onun xilafəti dövründə yollar, su kanalları, körpülər, məscidlər və digər ictimai obyektlər inşa olundu. Kənd təsərrüfatı və ticarətin inkişafına şərait yaradıldı.

Həzrət Ömərin Ölümü və İrsi

Ölümü

Həzrət Ömər miladi 644-cü ildə bir namaz zamanı sui-qəsd nəticəsində ağır yaralandı və bir neçə gün sonra vəfat etdi. Onun vəfatı müsəlmanlar üçün böyük itki oldu. Mədinədə, Peyğəmbər Məhəmməd və Əbu Bəkrin yanında dəfn olundu.

İrsi və Sonrakı Nəsillərə Təsiri

Həzrət Ömərin adı bu gün də müsəlmanlar üçün ədalət, cəsarət və dövlətçilik nümunəsidir. Onun idarəçilik prinsipləri, hüquqi qərarları və sosial ədalət fəlsəfəsi minillər boyu təkcə müsəlman dünyasına deyil, bəşəriyyətə nümunə olub.

Onun qurduğu inzibati model, qanunvericilik və ictimai islahatlar İslam sivilizasiyasının inkişafında və dünya tarixində böyük rol oynamışdır.

Həzrət Ömərin Haqqında Maraqlı Faktlar

• Həzrət Ömər, “Faruq” (haqqı batildən ayıran) ləqəbi ilə tanınırdı.
• Ən sadə və təvazökar xəlifələrdən biri idi, xalqa daim yaxın olmağa çalışırdı.
• Onun dövründə müsəlmanlar yeni elmlər, texnika və mədəniyyətlərlə tanış oldular.
• Bəzi qərarlarında şəxsi fikrini bildirərkən Allahın dərhal ona uyğun ayə nazil etdiyini qeyd edirdi.

Həzrət Ömər ibn Xəttab, İslam tarixinə ədalət, cəsarət, idarəçilik və bəşəri dəyərlərin təcəssümü kimi həkk olunub. Onun həyatı və fəaliyyəti yalnız müsəlmanlar üçün deyil, bütün bəşəriyyət üçün örnəkdir. O, İslam dövlətinin zəminini möhkəmləndirdi, sosial ədalətə əsaslanan idarəetmə nümunəsi yaratdı və bütün fəaliyyəti boyu xalqın rifahını düşünən rəhbər oldu.

Müasir dövrdə də Həzrət Ömərin adı dövlətçilik, hüquq, sülh, ədalət və insan haqları dəyərlərinin qorunmasında simvol olaraq qalır. Onun həyatı, qərarları və mirası gələcək nəsillərə həmişə bir yol göstərici olacaq.