Bakı şəhərinin şərq qapısında, Xəzər dənizinin mavi səthindən azca aralı yüksələn Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanı 2004-cü ildə keçmiş Binə aerovağzalının yerində tamamilə yenilənmiş strategiya ilə fəaliyyətə başladı və on illiklər ərzində Cənubi Qafqazın aparıcı aviasiya qovşağına çevrildi. Möhtəşəm hava dəhlizi yalnız ölkənin turizm axınını stimullaşdırmadı, eyni zamanda beynəlxalq yük və sərnişin tranzitinin Şərq-Qərb kəsişməsində etibarlı platforması oldu. 2014-cü ildə istifadəyə verilən, qanad formalı yeni terminal binası 65 min kvadratmetrlik sahədə illik 6 milyon sərnişin ötürmə gücünə sahibdir və yüksək enerji səmərəliliyi ilə seçilir Pandemiya sonrası bərpa mərhələsini rekord göstəricilərlə ötən aeroport 2024-cü ildə 7,537 milyon sərnişin qarşılayaraq əvvəlki illə müqayisədə 31 faiz artım nümayiş etdirdi Aircraft hərəkatlarının sayı 59 238-ə, marşrut portfeli isə 80 istiqamətə qədər genişləndi, 40 aviaşirkət – o cümlədən 18 aşağı-büdcə operatoru – Avropa, Asiya və Yaxın Şərqi paytaxtla birləşdirdi . Təməlində “açıq səma” ideologiyası dayanan bu kompleks, hər gün 15 000-dən artıq sərnişinə xidmət göstərməklə regional nəqliyyat xəritəsini yenidən dizayn edir . Təkcə memarlıq estetikasına görə “Red Dot Design Award” mükafatına layiq görülən interyer ağac, təbii daş və yumşaq işıqdan ibarət “kokon” konsepti ilə qlobal mediada geniş rezonans doğurdu . İstər “hub-and-spoke” logistikası, istər rəqəmsal xidmət ekosistemi, istərsə də ekoloji strategiyası baxımından meydan artıq Asiya ilə Avropanı bağlayan ipək yolu hava magistralının strateji düyünüdür.
Tarixi inkişaf və transformasiya
Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanının kökləri 1933-cü ildə Bakıda açılan kiçik Binə aerovağzalına gedib çıxır; o dövrdə gündə cəmi bir neçə Po-2 təyyarəsi regionlararası poçt və sərnişin daşımalarını həyata keçirirdi. Sovet modernizmi illərində genişlənən uçuş zolağı Tu-154 və Jak-42 kimi orta məsafəli laynerlərə uyğunlaşdırıldı, lakin 1990-cı illərin ticarət liberalizasiyası bu meydanın beynəlxalq ambisiyalarına cavab verə bilmədi.
2004-cü ildə dövlət investisiya proqramı çərçivəsində hava limanının adı ümummilli lider Heydər Əliyevin xatirəsinə ucaldılaraq yeni master-plan təsdiqləndi. Böyük rekonstruksiya mərhələsi beton-bitum örtüklü ikinci 16R/34L zolağın salınması, korpusların təmir-təchizatı və ICAO IV kateqoriyasına uyğun radionaviqasiya sisteminin quraşdırılması ilə yekunlaşdı.
Memarlıq dizaynı və terminalların infrastrukturu
Terminal 1-in biomorfik “qanad” silueti dinamik aviasiya hərəkətini simvolizə edir; interyerin 58 min kvadratmetrlik iki səviyyəsi ayrılıqda gəliş və gediş axınlarını istiqamətləndirir və sərnişin psixologiyasında “tək istiqamətli” axın stresini minimuma endirir. Cocoon-kimi taxta kapsullar biznes-loungelara səs izolyasiyası, estetik rahatlıq və özəl zonalaşdırma təqdim edir .
Terminal 2 regional və aşağı-büdcə uçuşları qəbul edir; burada səfər təhlükəsizliyini artırmaq üçün 12 inteqrə edilmiş i-smart təhlükəsizlik tuneli, 30 ədəd pasport nəzarət kabinəsi və 8 lentli baqaj karuseli fəaliyyət göstərir. Ümumi sahə 20 min kvadratmetr təşkil edir və ən pik saatda 1 600 sərnişin emal potensialı var.
Texniki göstəricilər və əməliyyat statistikasına baxış
Hava limanında biri 3 995 m, digəri 3 200 m uzunluğunda, 60 m enində iki asfalt-beton zolaq yerləşir; hər iki zolaq CAT III-b sertifikatlıdır və 50 m görmə məsafəsində belə əməliyyata imkan verir. ATC sistemi “Indra NAVIA” istehsalı olan GAREX-300 radar-naviqasiya kompleksi ilə təchiz edilib, buna görə də saatda orta 24 hərəkət qəbuletmə dərəcəsinə çatılır.
2024-cü ildə 59 238 uçuş-enmə əməliyyatı qeydə alınıb, bunların 35 faizi tranzit, 40 faizi beynəlxalq, 25 faizi daxili reyslər idi . Eyni dövrdə yük daşımaları 470 min ton səviyyəsinə yüksəldi; bu göstəricinin 60 faizi İpək Yolu yük koridoru çərçivəsində Asiya-Avropa multimodal transferlərindən əldə edilib.
Rəqəmsal xidmətlər və sərnişin təcrübəsi
2023-cü ildən tətbiq olunan “Smart Airport” platforması biometrik pasport oxuyucuları, ənənəvi QR-boarding sistemini və bulud əsaslı baqaj izləmə modulunu birləşdirərək orta qeydiyyat müddətini 19 dəqiqədən 8 dəqiqəyə endirib. İnteraktiv “AZAL ChatBot” 6 dil seçimində real vaxt uçuş informasiya dəstəyi verir.
Terminallarda 5G əsaslı Wi-Fi şəbəkəsi və 350-dən çox USB-C enerji nöqtəsi quraşdırılıb. “Digital Duty-Free” tətbiqi sərnişinə alış-verişi uçuş kartına bağlamaqla ön sifariş imkanı yaradır; məhsul boarding qapısında təhvil verilir. Bu həlqəsiz proses sərnişin anketlərində 92 faizlik məmnuniyyət reytinqi qazandırıb.
Marşrut şəbəkəsi və aviaşirkətlər portfeli
Hazırda hava limanının portfelində 80 birbaşa istiqamət mövcuddur; Bakı-İstanbul, Bakı-Moskva və Bakı-Dubay marşrutları “yükdaşıyıcı” statusu ilə liderlik edir. 2024-cü ildə açılan Bakı-Şanxay və Bakı-Singapur xəttləri Cənub-Şərqi Asiya bağlantısını gücləndirərək tranzit axının 12 faizini təşkil etdi.
Aviaport 40 daşıyıcıya ev sahibliyi edir: “AZAL” və “Buta Airways” milli flaqman rolunu oynayır, “Wizz Air”, “Flydubai” və “Pegasus” kimi aşağı-büdcə operatorları gənclər turizminə cəlbedici seçimlər təklif edir. Codeshare razılaşmaları Lufthansa, Qatar Airways və Turkish Airlines ilə imzalanaraq Bakını Doha, Frankfurt və İstanbul üzərindən qlobal şəbəkəyə inteqrasiya edib.
Ətraf mühit strategiyası və dayanıqlı infrastruktur
Heydər Əliyev Hava Limanı 2021-ci ildə ACI Europe tərəfindən “Carbon Accredited Level 3” statusu alıb və 2030-cu ilə qədər net-zero hədəfini təsdiqləyib. Terminal binasının fasadı “low-E” şüşə panellərlə örtülüb, bu da illik enerji sərfini 18 faiz azaldır.
Aerodromda elektrik push-back traktoru, hidrogen doldurma stansiyası və 2,5 MW-lıq günəş paneli qurğusu istismara verilib. Yaşıl logistikada isə plastik əvəzinə bioloji parçalana bilən sarğı lentindən istifadə nəticəsində baqaj bölməsində illik 12 ton polimer qənaəti qeydə alınıb.
Turizm, biznes və regional iqtisadi təsir
Hava limanı vasitəsilə paytaxta gələn turistlərin orta qalma müddəti 4,2 gündür; 2024-cü ilin sərnişin axınının 38 faizi məhz istirahət məqsədi ilə ölkəyə daxil olanlardır. Duty-Free zonasında xərclənən 1 avro Azərbaycan iqtisadiyyatına dolayı yolla 2,6 avro dəyər yaradır – ölkə üzrə ən yüksək multiplikator göstəricisi.
Biznes salonlarında keçirilən 1 350 tədbir nəticəsində 62 milyon avro dəyərində B2B müqavilələr imzalanıb. IT, enerji və logistika sərgiləri üçün dizayn edilmiş “Airport City” konqres mərkəzi 2025-ci ilin sonuna qədər tamamlanacaq və əlavə 3 000 iş yeri formalaşdıracaq.
Gələcək planlar və genişlənmə layihələri
2026-cı ildə istismara veriləcək üçüncü 4 100 m-lik beton zolaq “Code F” kateqoriyalı A380 və B777X tipli super-laynerləri qəbul etməyə imkan verəcək. Eyni fazada 12 körpülü Terminal 3 tikilərək illik ümumi sərnişin tutumu 15 milyon nəfərə yüksələcək.
Rəqəmsal tərəfdə “Metaport” layihəsi sınaqdan keçirilir: aerovağzalın VR modelləşdirilməsi ilə sərnişin evdən oturacaq seçimi, gömrük bəyannaməsini və duty-free alışını əvvəlcədən tamamlaya biləcək. E-logistika mərkəzi isə Bakını Orta Dəhliz konteyner axınında hava-quru multimodal körpüsünə çevirəcək.
| İl | Sərnişin sayı (milyon) | Artım faizi | Uçuş-enmə əməliyyatı | Marşrut sayı |
|---|---|---|---|---|
| 2019 | 5.0 | +7% | 45 120 | 66 |
| 2020 | 1.9 | -62% | 18 340 | 40 |
| 2021 | 3.1 | +63% | 25 770 | 52 |
| 2022 | 4.4 | +42% | 38 920 | 65 |
| 2023 | 5.75 | +31% | 45 100 | 72 |
| 2024 | 7.54 | +31% | 59 238 | 80 |
Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanı yalnız sərnişin axınını emal edən texniki məkan deyil; o, Azərbaycanı qlobal aviasiya xəritəsində strateji düyünə çevirən kompleks iqtisadi-mədəni ekosistemdir. Tarixi Binə meydanından futuristik qanad formasına transformasiya olunan bu aerovağzal yeni İpək Yolunun hava magistralında etibarlı körpü rolunu oynayır. Xidmət portfelinin rəqəmsallaşması, biometrik texnologiyaların tətbiqi və ətraf mühit strategiyasına sadiqlik onu regionun innovasiya laboratoriyasına çevirib. 2024-cü il rekord göstəriciləri terminalın infrastruktur limitlərini zorlayarkən genişlənmə planı Bakını 15 milyonluq “mega-hub” statusuna yaxınlaşdırır. Memarlığın estetik dili, sərnişin rahatlığını mərkəzə qoyan interyer həlli beynəlxalq mükafatlara layiq görülməklə yanaşı, milli qürur rəmzinə çevrilib. Burada alınan hər bilet yalnız marşrut xətləri deyil, həm də iqtisadi diversifikasiya imkanlarını genişləndirir. İlkin investisiya dalğası turizm, logistika, konqres sənayesi və “Airport City” konsepti ətrafında yüzlərlə startapa ilham verir. Eyni zamanda aerodromun karbon sıfır hədəfi regional ekoloji standartların artımına nümunədir. Yaxın illərdə üçüncü zolaq və Terminal 3 layihələri tamamlandıqca, Bakı cəmi üç saat uçuş radiusunda 500 milyon əhalinin yaşadığı bazara sürətli çıxış təklif edəcək. Bu sinerji Azərbaycanı nəinki enerji ixracatçısı, həm də xidmət və tranzit superhubına çevirəcək, müasir İpək Yolunun hava dilimini reallığa çevirəcək.
Ən Çox Verilən Suallar
Şəhər mərkəzindən aeroport təxminən 20 km məsafədədir. 24/7 işləyən H1 ekspress avtobusu 30 dəqiqəyə Koroğlu metrosundan terminal 1-ə çatır. Taksi xidmətləri üçün rəsmi AZTAXI stendi binanın çıxışındadır, ödəniş POS-terminal ilə mümkündür. Avtomobillə gələnlər üçün A-24 magistralının hava limanı çıxışı aydın nişanlanıb.
Terminal 1 beynəlxalq və tranzit reyslər, VIP salonlar və geniş duty-free zonası üçün nəzərdə tutulub. Terminal 2 daxili və aşağı-büdcə aviaşirkətlərin uçuşlarını qəbul edir. İki bina arasında pulsuz shuttle xidməti 15-dəqiqə intervalla hərəkət edir. Baqaj transferi sistem daxilində avtomatik yönləndirilir.
Terminal 1-də 36, Terminal 2-də isə 18 self-check-in köşkü fəaliyyət göstərir; pasportunuzdakı MRZ kodunu skan etməklə bording kartınızı çıxara bilərsiniz. Əgər aviadaşıyıcınız self-check-in dəstəkləmirsə, klassik kontuarlara yaxınlaşın. İşçi heyət prosesə nəzarət edir və əlavə xidmət (oturacaq seçimi, əlavə baqaj) üçün kömək göstərir.
Terminal 1 daxili tranzit zonasından çıxmadan 24 saata qədər qalmaq üçün viza tələb etmir. Azərbaycanın tranzit vizası yalnız ölkəyə giriş niyyətiniz varsa və ya tranzit müddəti 24 saatı aşırsa lazımdır. Bir çox millətlər üçün e-visa portalı sürətli müraciət imkanı yaradır. Nəzarət zolağında məlumat lövhələri mövcuddur.
AZAL Miles Gold/Platinum üzvləri, Star Alliance Gold sərnişinləri və business-klass bileti olanlar pulsuz giriş haqqına malikdir. Pay-per-use prinsipi ilə “Salam Lounge” ziyarətini kredit kartı və ya onlayn rezervasiya yolu ilə əldə edə bilərsiniz. Qiymət 3 saatlıq paket üçün təxminən 60 AZN-dir və isti-soyuq bufet, duş, istirahət kapsulu daxildir.
Bütün duty-free mağazaları 24/7 rejimində işləyir. Alış-verişi “Digital Duty-Free” tətbiqi ilə əvvəlcədən sifariş edib vaxtınıza qənaət edə bilərsiniz. Qanunla 1 litr spirtli içki, 200 ədəd siqaret və 30 ml ətiri rüsumsuz çıxarmaq icazəlidir. Həcmi aşan məhsullar kassada vergi hesabına əlavə olunur.
2023-cü ilin yayından Azərbaycan ərazisinə giriş üçün PCR testi və maska tələbi aradan qaldırılıb. Lakin bəzi aviaşirkətlər və tranzit ölkələri öz qaydalarını tətbiq edə bilər. Uçuşdan 48 saat əvvəl biletdəki təlimatı və aviadaşıyıcı saytı yoxlayın. Terminalda pulsuz dezinfeksiya məntəqələri fəaliyyət göstərir.
Əsas parkinqin üçüncü səviyyəsində iki 100 kW DC sürətli şarj stansiyası mövcuddur. Ödəniş mobil tətbiq və ya RFID kartla həyata keçirilir. İlk 30 dəqiqə aeroportun ekoloji təşviq proqramı çərçivəsində pulsuzdur. Giriş biletində şarj zonası aydın şəkildə işarələnib.
Gəliş zalında “Lost & Found” ofisinə müraciət edərək PIR forması doldurun. Bütün baqaj hərəkəti RFID etiketlə izlənilir və adətən 24 saat ərzində tapılıb ünvana çatdırılır. Tələb olunduqda havayolu kompensasiyası IATA qaydalarına əsasən hesablanır. Statusu onlayn platforma üzərindən izləyə bilərsiniz.
AZAL 2025-ci ildə Bakı-Seul və Bakı-Çikaqo reyslərini planlaşdırır. Eyni zamanda “Buta Airways” Bakı-Vilnüs xətlərinə başlamağı hədəfləyir. Yeni Terminal 3 xidmətə girdikdən sonra Qərbi Afrika və Okeaniya marşrutları üçün texniki imkan genişlənəcək. Rəsmi elanlar hər mövsümün başlanğıcında açıqlanır.
