Qanın düzgün hazırlanması, saxlanması və klinik praktikaya çatdırılması müasir tibb sisteminin kəsilməz təhlükəsizlik halqasıdır. Bakıda yerləşən Hematologiya və Transfuziologiya İnstitutu qan xəstəliklərinin diaqnostikasından donor qan komponentlərinin istehsalına qədər geniş spektrli fəaliyyət göstərir və on illərlə formalaşmış kadr məktəbinə malikdir. İstedadlı alim B. Ə. Eyvazovun adını daşıyan müəssisə sovet dövründə qurulsa da, son onillikdə avadanlıq parkını yeniləyərək yüksək axınlı sitometriya, molekulyar genetika və avtomatlaşdırılmış plazmaferez xətləri kimi texnologiyaları gündəlik praktikaya tətbiq edib. Burada hemofiliya və talassemiya kimi irsi patologiyaların erkən aşkarı üçün neonatal skrininq sistemləri qurulub və bölgələrdə yerləşən regional qan bankaları ISO-standartlı laboratoriya zəncirinə inteqrasiya olunub. İnstitut nəzdində elmi şura, klinik hematologiya, onkohematologiya, immunohematologiya və transfuziologiya kafedraları fəaliyyət göstərir; rezidentura proqramı vasitəsilə ölkənin xəstəxanalarına hər il ixtisaslı hematoloqlar göndərilir. Beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində Avropa Hematologiya Assosiasiyası, Dünya Səhiyyə Təşkilatı və Fransa Qan Xidməti ilə birgə protokollar əsasında klinik tədqiqatlar aparılır. Bu məqam institutun yalnız xəstəxana deyil, həm də region üçün referans laboratoriya rolunu vurğulayır. Belə funksional müxtəliflik yüksək ixtisaslı kadr ehtiyatı və donor bazası tələb edir; institut 1842 qısa nömrəli çağrı mərkəzi vasitəsilə könüllü donorları cəlb edir və milli qan ehtiyatının 60 faizini özü formalaşdırır. Yurdumuzda hər üç açıq ürək əməliyyatından ikisi məhz bu mərkəzin hazırladığı eritrokonsentrat və trombosit süspensiyası ilə təmin edilir. Dəniz səviyyəsindən cəmi iyirmi metr yüksəklikdə yerləşən paytaxt atmosferi iri muzdlu qan bankalarının tələb etdiyi daimi temperatur-rütubət sabitliyini dəstəkləyir və bu da logistik xərcləri azaldır.
İnstitutun tarixi və strateji missiyası
İnstitut 1944-cü ildə Qanköçürmə Stansiyası kimi fəaliyyətə başlayaraq İkinci Dünya müharibəsi dövründə cəbhəyə qan preparatları göndərirdi. 1966-cı ildə akademik B. Ə. Eyvazovun rəhbərliyi ilə təşkilat elmi tədqiqat institutu statusu aldı və hematologiyanın fundamental bölmələrini – hemostaz, eritropoez, immunogenetika – üzrə laboratoriyalar açıldı. Tədqiqat proqramları Azərbaycanda malyariya, brusellyoz kimi infeksiyaların qan vasitəsilə ötürülməsinin qarşısını alan skrininq protokollarının formalaşmasına yol açdı.
SSRİ dağıldıqdan sonra maliyyə boşluqları yaransa da, 2000-ci illərin ortalarından etibarən dövlət investisiyası hesabına yeni korpus tikildi, donor qanının NAT-test üsulu ilə hepatit və HİV-ə görə yoxlanılması tətbiq olundu. 2015-ci ilə qədər institut 1,2 milyon donasiya vahidini təhlükəsiz emal edərək ölkənin bütün cərrahi profilli klinikalarını təmin etmişdir.
Elmi‐tədqiqat istiqamətləri və laboratoriya infrastrukturu
Fizioloji hemostaz, anemiya genetikası və kök hüceyrə terapiyası əsas prioritet sahələrdir. Molekulyar biologiya laboratoriyasında qısa tandem təkrarı (STR) analizi və PCR-real time platformaları ilə β-talassemiya daşıyıcıları üçün preimplantasiya genetik diaqnostika aparılır. Nəticələr Milli Ginekologiya Mərkəzinin reproduktiv proqramları ilə paylaşılır.
Sahəvi immunohematologiya bölməsi ABO və Rh sistemindən kənar nadir antigenlərin identifikasiyası üçün axın sitometriyadan istifadə edir. Bu məlumat kardio-cərrahi klinikaların mass transfuzion protokollarında komplikasiya riskini 22 faiz azaltmışdır.
Kliniki xidmətlər və xəstə yönümlü proqramlar
İnstitutun 180 çarpayılıq klinikası hematoloji onkologiya, uşaq hematologiyası və transplantologiya şöbələrini birləşdirir. Təkəl hüceyrəli anemiya xəstələri üçün aylıq dezferoksamin perfuziya stansiyaları quraşdırılıb.
Mərdəkan qan bankası ilə birgə yaradılan mobil aferez briqadası periferiyadan trombosit toplayaraq Bakıda təcili hemato-onkoloji xəstələrə çatdırır. Bu proqram 2024-cü ildə 3200 doza trombokonsentratı ödənişsiz təmin etmişdir.
Donor siyasəti və regional qan bankaları şəbəkəsi
Qan Donorlarının Elektron Reyestri 1842 çağrı mərkəzi ilə inteqrasiya olunub; sistem donorun hemoglobin, ALT və COVID-19 statusunu real vaxtda izləyir. Reyestrə 85 min aktiv donor daxildir.
Gəncə, Şəki və Lənkəran regional bankaları plazma dondurucu-qurutucu (lyofilizator) avadanlığı ilə təchiz edilib. İlin ilk yarısında bu mərkəzlər 14 min litrdən çox plazma hazırlayaraq mərkəzi paylayıcı logistik mərkəzə ötürüb.
Tədris və kadr hazırlığı sistemi
Azərbaycan Tibb Universiteti ilə birgə “Hematologiya və transfuziologiya” rezidenturası 4 illik modul‐kredit sistemi ilə aparılır. Hər rezident illik 40 donor qan emal prosedurunda iştirak edir və “Good Manufacturing Practice” sertifikatı alır.
Davamlı peşəkar inkişaf mərkəzi Avropa Hematologiya Assosiasiyasının onlayn kurslarını lisenziyalaşdıraraq yerli dilə uyğunlaşdırıb. 2023-cü ildə 212 həkim bu portalda təlim keçərək CME krediti toplamışdır.
Beynəlxalq əməkdaşlıq və elmi nəşrlər
İnstitut Dünya Sağlamlıq Təşkilatının “BloodNET” layihəsində Cənubi Qafqaz üzrə koordinator kimi çıxış edir. Bu şəbəkə donor qanında parazitik xəstəliklərin molekulyar skrininq metodikasını standartlaşdırır.
Beynəlxalq “Leukemia Research” jurnalında son beş ildə institut tədqiqatçıları 46 məqalə dərc edib; bunlardan 12-si impact faktoru 5-in üzərində olan jurnallarda yer alıb.
Əlaqə və ünvan məlumatları
Hematologiya və Transfuziologiya İnstitutu paytaxtın mərkəzi Nəsimi rayonunda, Mirəli Qaşqay küçəsi 145 ünvanında yerləşir. İnstituta yaxın metro stansiyası “Gənclik”dir; hava limanından taksi ilə təqribən 25 dəqiqəyə çatmaq mümkündür. Əsas qəbul şöbəsinin telefonu +994 12 440 15 98-dir, donor bölməsi üçün ayrıca xətt +994 12 440 51 01 fəaliyyət göstərir. Rəqəmsal sorğular üçün [email protected] elektron poçtu təyin edilib və bütün müraciətlər 24 saat ərzində cavablandırılır. İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi 1842 qısa nömrəsi ilə qan donorluğu üçün qeydiyyat keçirir.
İnfrastruktur və gələcək planlar
Klinik‐bioloji korpusun damında qurulan 300 kW-lıq fotovoltaik panel sistemi elektrik enerjisi xərclərini illik 18 faiz azaldır. 2026-cı ilə qədər sıfır tullantı strategiyasına uyğun olaraq bütün plastik qan torbalarının bərk tullantıdan enerji istehsalına yönəldilməsi planlaşdırılır.
1 500 m² sahəyə malik yeni kök hüceyrə laboratoriyası şüa ilə aktivləşən HEPA filtrli “clean-room” modulunda GMP tələbləri əsasında tikilir. Bu müəssisə il ərzində 200 allogen kök hüceyrə transplantasiyası həyata keçirmək gücündə olacaq.
| Şöbə | İllik pasiyent axını | Əsas xidmət | Aparıcı texnologiya |
|---|---|---|---|
| Klinik Hematologiya | 14 500 | Anemiya, talassemiya müalicəsi | HPLC-hemoglobin analizi |
| Onkohematologiya | 6 800 | Leykoz, limfoma | Axın sitometri, CAR-T hüceyrə istehsalı |
| Transfuziologiya | 110 000 donasiya | Qan komponentlərinin emalı | Aferez, NAT-test |
| İmmunohematologiya | 35 000 test | Donor-qəbulçu uyğunluğu | Genotip-PCR |
Qan dövriyyəsini qorumaq bəzən dərmanın köməyindən çox düzgün hazırlanmış donor komponentinə bağlıdır. Hematologiya və Transfuziologiya İnstitutu bu məsuliyyətli missiyanı klinik bilik, müasir avadanlıq və beynəlxalq standartlara söykənən protokollarla həyata keçirir. Geniş donor bazası, regionun ən böyük qantəmizləmə kaskadı, ixtisaslı tibbi kadr komandası və real vaxt laboratoriya şəbəkəsi sayəsində əməliyyat masasında yatan xəstənin həyatı üçün lazım olan eritrokonsentrat cəmi bir neçə saat içində təmin olunur. Talassemiya daşıyıcılarının prenatal skrininqi, kök hüceyrə transplantasiyası və molekulyar genetika sahələrində aparılan elmi‐tədqiqat işləri ölkənin gələcək hematoloji xəritəsini formalaşdırır. Yeni korpusun tikintisi, yaşıl enerji layihələri və orbital transplant logistikası kimi hədəflər təkcə tibbi deyil, həm də iqtisadi və ekoloji məsuliyyət xəttini gücləndirir. Peyvənd olunmamış donor qanının avtomatik fraksiyalaşdırılması, CAR-T hüceyrə istehsal xəttinin tam yerli resurslarla qurulması, region ölkələri ilə plazma plazmaferez mübadilə protokolları kimi təşəbbüslər 2030 perspektivində institutun strateji yol xəritəsində dayaq sütunlarına çevrilib. Cəmiyyətin hər üzvü qan bağışlamaqla bu böyük sistemdə faydalı zəncir halqasına çevrilir; institut isə toplanan hər milli və beynəlxalq resursu mümkün qədər şəffaf və effektiv idarə edərək pasiyentin həyat keyfiyyətinə yönəldir.
Ən Çox Verilən Suallar
Müəssisənin tarixi 1944-cü ildə açılmış Qanköçürmə Stansiyasına gedib çıxır. 1966-cı ildə Elmi-Tədqiqat Hematologiya və Transfuziologiya İnstitutu statusu alıb və akademik B. Ə. Eyvazovun adı verilib. Qurum ölkədə qan xidmətinin formalaşmasında əsas rol oynamışdır. Hazırda Səhiyyə Nazirliyi tərkibində fəaliyyət göstərir.
Baş klinika hematoloji onkologiya, uşaq hematologiyası, transplantologiya, reanimasiya və ambulator müşahidə bölmələrini əhatə edir. Hər şöbə multidissiplinar həkim-tibb bacısı komandası ilə çalışır. Onkohematologiya bölməsi ildə minlərlə kimyaterapiya kursu aparır. Transplantologiya bloku allogen və autolog kök hüceyrə köçürmələrini yerinə yetirir.
Donor olmaq istəyən şəxs 18–60 yaş aralığında və azı 50 kq çəkiyə malik olmalıdır. Mirəli Qaşqay 145 ünvanında yerləşən donor şöbəsinə şəxsiyyət vəsiqəsi ilə müraciət etmək və ilkin tibbi müayinədən keçmək kifayətdir. Qan nümunəsi hepatit B, C, HİV və sifilisdən NAT-testlə yoxlanılır. Uyğun şəxsdən 450 ml qan götürülür və təxminən 10 gün sonra laborator nəticə arxivləşdirilir.
İnstitutun molekulyar‐genetika laboratoriyasında β-talassemiya üçün HPLC və PCR-real time testləri tətbiq edilir. Qan nümunəsində anormal hemoglobin fraksiyası aşkarlandıqda əlavə DNA analizi aparılır. Daşıyıcı olduğu təsdiqlənən şəxslər genetik məsləhət xidmətinə yönləndirilir. Ertəsi gün nəticələr pasiyentə yazılı təqdim olunur.
Eritrokonsentrat 4±2 °C temperaturda 42 gün, trombosit süspensiyası 22 °C-də 5 gün, təzə dondurulmuş plazma −30 °C-də 36 ay saxlanıla bilər. İnstitutun kriodepolarizasiya kameraları −80 °C-yə qədər temperaturda nadir plazma nümunələrini 5 illik dövrdə ehtiyatda saxlayır. SAX sistemlər real vaxt temperatur monitorinqi aparır. Şüşə qapılarda optik sensorlar mühit dəyişikliklərini dərhal qeyd edir.
Hər il 14 iyunda institut açıq qapı aksiyası keçirir. Könüllülər üçün tibbi seminar, çap materialları ilə maarifləndirici stendlər və qan qrupunun ödənişsiz təyini təşkil olunur. Donorlar üçün sertifikat və motivasiya hədiyyələri təqdim edilir. Medianın iştirakı ilə təhlükəsiz qan mövzusunda ictimai müzakirə aparılır.
Bəli, 2021-ci ildə açılan kök hüceyrə bankası uşaq kordon qanı və periferik veri toplamaq üçün GMP tələblərinə cavab verən kriobank avadanlığına malikdir. Nümunələr −196 °C maye azotda saxlanılır. Hal-hazırda 2 400 donor nümunəsi bankda qorunur. Transplantologiya şöbəsi bu mənbədən ildə 40-a yaxın allogen köçürmə üçün istifadə edir.
Avropa Hematologiya Assosiasiyasının RESIDENT EXCHANGE proqramı çərçivəsində hər il iki rezident Almaniya və ya İtaliya hematoloji mərkəzlərində üç aylıq rotasiya keçir. Eyni zamanda institut xarici tədqiqatçılara yerli klinik protokollara dair observatoriya təcrübəsi təklif edir. 2024-cü ildə dörd dünya universitetindən səkkiz doktorant buradakı laboratoriyalarda təcrübə keçmişdir. Hər iştirakçı üçün fərdi elmi mentor təyin edilir.
Fövqəladə vəziyyət planına əsasən regional bankalar kritik səviyyədə tələbi Bakıya yönləndirir. İnstitutun mobil aferez komandası 24 saat ərzində donor toplaya biləcək bölgələrə göndərilir. Logistik mərkəz prioritet siyahı üzrə komponentləri paylayır və mərkəzləşdirilmiş resipiyent reyestri xəstələrin uyğunluq göstəricilərini koordinasiya edir. Proses avtomatlaşdırılmış ERP sistemində izlənilir və Səhiyyə Nazirliyinə hesabat təqdim olunur.
İnstitut paytaxtın Nəsimi rayonunda, Mirəli Qaşqay küçəsi 145 ünvanında yerləşir. Əsas telefon nömrəsi +994 12 440 15 98, donor qeydiyyatı üçün ayrıca xətt +994 12 440 51 01 fəaliyyət göstərir. Elektron sorğular [email protected] ünvanına göndərilə bilər. İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi 1842 qısa nömrəsi ilə donor və xəstə suallarını qəbul edir.
