Hərbi xidmət cəmiyyətin təhlükəsizlik sisteminin əsas dayaqlarından biri olmaqla yanaşı, milli müdafiənin təşkili və dövlətin müstəqilliyinin qorunması üçün zəruri olan vətəndaş borcudur. Bu anlayış yalnız silah tutmaq və sərhəd qorumaq deyil, həm də fiziki və mənəvi baxımdan dövlətə sədaqətin, nizam-intizamın və təşkilatlanmanın real təzahür formasıdır. Tarixən xalqlar öz müdafiəsini təmin etmək üçün müəyyən qurumlar və sistemlər yaradıb. Müasir dövrdə bu proses hüquqi normlarla tənzimlənir və dövlət orqanlarının nəzarətində həyata keçirilir. Azərbaycanda hərbi xidmət qanunvericilik, ordu strukturu və vətəndaş-vətən münasibətləri sistemində mühüm yer tutur.
Gənclərin sosial yetkinliyə çatmasında, şəxsiyyət kimi formalaşmasında və milli ruhun aşılanmasında hərbi xidmət mühüm rol oynayır. Həmçinin bu mərhələ cəmiyyətlə fərdin qarşılıqlı münasibətlərinin daha konkret şəkildə qurulduğu strateji mərhələ hesab olunur. Xidmətin yalnız fiziki deyil, eyni zamanda psixoloji, ideoloji və təşkilati yönləri də var. Bu baxımdan hərbi xidmət bir insanın təkamül yolunda mühüm mərhələ hesab oluna bilər.
Hərbi xidmət anlayışının hüquqi və sosial əsasları
Hərbi xidmət dövlətin suverenliyinin, ərazi bütövlüyünün və müstəqilliyinin qorunması məqsədilə vətəndaşların dövlətə qarşı olan konstitusion borcudur. Azərbaycanda bu anlayış “Hərbi vəzifə və hərbi xidmət haqqında” Qanunla tənzimlənir. Həmin qanuna əsasən, hər bir sağlam Azərbaycan vətəndaşı müəyyən yaş dövründə ordu sıralarına çağırılır və dövlət tərəfindən müəyyən olunmuş müddət ərzində xidmət edir.
Hərbi xidmətin hüquqi əsasları aşağıdakılardır:
- Konstitusiyanın 76-cı maddəsi: vətəndaşların hərbi xidmətdə iştirakını hüquqi vəzifə kimi müəyyən edir.
- Azərbaycan Respublikasının Hərbi Vəzifə və Hərbi Xidmət Haqqında Qanunu.
- Səfərbərlik və hərbi çağırış orqanlarının qərarları.
- Müdafiə Nazirliyi və digər aidiyyəti strukturların normativ aktları.
Bu sənədlər xidmətin başlanğıcı, davametmə müddəti, xidmətə hazırlıq mərhələləri və ehtiyat hərbi xidmətə keçid qaydalarını müəyyən edir. Hüquqi baza, həmçinin çağırışçılar üçün güzəştlər, təxirəsalınmalar və azad olunma halları ilə bağlı normativ mexanizmi də özündə ehtiva edir.
Hərbi xidmətin strukturu və mərhələləri
Azərbaycanda hərbi xidmət bir neçə mərhələdən ibarətdir və sistemli şəkildə təşkil olunur. Hərbi xidmət yalnız birbaşa silah tətbiqi deyil, həm də təşkilatlı sosial-psixoloji məktəbdir.
Xidmət mərhələlərini aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq mümkündür:
- Çağırış prosesi – 18 yaşı tamam olmuş, sağlamlıq göstəriciləri normal olan gənclər müvafiq səfərbərlik idarələrinin çağırışı ilə hərbi xidmətə cəlb olunur.
- Hərbi hissəyə qəbul və ilkin hazırlıq – Gənc əsgərlər təlim mərkəzlərində 1-2 ay müddətində ilkin hərbi biliklər və bacarıqlar əldə edirlər.
- Əsas xidmət dövrü – Müddətli xidmətin əsas hissəsi bu mərhələyə təsadüf edir və burada nizami hissələrdə xidmət davam etdirilir.
- Əlavə təlim və ehtiyat hazırlığı – Müddətli xidmət bitdikdən sonra ehtiyat hərbi hissələr üçün təlim və hazırlıq proqramları tətbiq olunur.
Bu mərhələlərin məqsədi vətəndaşı fiziki, taktiki və mənəvi baxımdan güclü, nizam-intizamlı və təşkilatlanmış şəkildə cəmiyyətə qaytarmaqdır.
Hərbi xidmətin müddətləri və növləri
Hərbi xidmətin Azərbaycanda bir neçə növü mövcuddur. Onların hər biri fərqli hüquqi və təşkilati çərçivədə həyata keçirilir.
Aşağıdakı cədvəldə bu növlər və əsas müddətlər göstərilmişdir:
| Hərbi xidmət növü | Müddət | Kimlər üçündür |
|---|---|---|
| Müddətli həqiqi hərbi xidmət | 18 ay | Ali təhsili olmayan vətəndaşlar |
| Müddətli həqiqi hərbi xidmət | 12 ay | Ali təhsilli şəxslər |
| Səfərbərlik xidməti | Müddətsiz (zərurət əsasında) | Zabit və ehtiyatda olanlar |
| Könüllü müqaviləli xidmət | Müqavilə üzrə | Peşəkar hərbi qulluqçular |
| Ehtiyat xidmətləri | 25 yaşadək | Müddətli xidmətdən keçmiş şəxslər |
Bu sistem hərbi qüvvələrin ehtiyat və hazır vəziyyətdə saxlanması üçün planlı şəkildə qurulub. Xüsusi ixtisaslara malik olan vətəndaşlar bəzən birbaşa zabit və ya ixtisaslı şəxslər kimi xidmətə cəlb olunurlar.
Hərbi xidmətin vətəndaşda yaratdığı keyfiyyətlər
Hərbi xidmət insanın həyatında ciddi dönüş yaradan mərhələdir. Təkcə fiziki baxımdan deyil, həm də şəxsi keyfiyyətlər, sosial davranış, məsuliyyət və kollektiv anlayış baxımından fərdin inkişafına təkan verir. Bu mərhələdə insan:
- Nizam-intizam və vaxt rejimi öyrənir
- Fiziki dözümlülük və güc qazanır
- Əmrə tabeçilik və liderlik münasibətləri içsələşdirir
- Stres və ekstremal vəziyyətlərə uyğunlaşma bacarığı inkişaf etdirir
- Milli-mənəvi dəyərlər aşılanır
Bu keyfiyyətlər təkcə hərbi sahədə deyil, mülki həyatda da uğurlu adaptasiya və liderlik üçün əsas zəmin yaradır.
Hərbi xidmət zamanı psixoloji və fiziki hazırlıq
Xidmət zamanı əsgər təkcə taktiki və texniki biliklərlə silahlanmır, eyni zamanda psixoloji sabitlik və emosional davamlılıq da əldə edir. Əsgərlərin bu baxımdan hazırlığı aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır:
- Fiziki hazırlıq – dözümlülük, reaksiya sürəti, əzələ gücü və çeviklik
- Taktiki təlimlər – döyüş vəziyyətlərində manevr etmə, təhlükəsizlik və koordinasiya
- İdeoloji hazırlıq – vətənpərvərlik, dövlətə bağlılıq və milli şüur
- Psixoloji təlimlər – stresə davamlılıq, emosional balans, qrup içində davranış
Bu hazırlıq əsgərin yalnız xidmət müddətində deyil, sonrakı həyatında da davranış modellərinə müsbət təsir göstərir.
Xidmət dövründə hüquqlar və sosial təminatlar
Hərbi qulluqçular Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə qorunan bir sıra hüquq və təminatlardan istifadə edə bilirlər. Onlar arasında aşağıdakı məsələlər xüsusi qeyd olunur:
- Aylıq təminat və təminat vəsaitləri
- Pulsuz tibbi xidmət və ərzaq təminatı
- İstirahət və məzuniyyət hüququ
- Zərurət olduqda ailəsinə sosial yardım
- Əmək bazarında əlavə üstünlüklər (xidmət stajı, güzəştli imtiyazlar)
Əsgərlərin ailələrinin də dövlətin sosial siyasətindən bəhrələnməsi qanunla tənzimlənir. Bu, hərbi xidmətin cəmiyyətdə prestijli və dəyərli status kimi qəbul olunmasına səbəb olur.
Hərbi xidmətdən azad olunma və təxirəsalınma halları
Qanunvericilikdə müəyyən hallar var ki, həmin hallarda vətəndaş hərbi xidmətdən azad oluna və ya təxirə sala bilər. Bunlar əsasən aşağıdakılardır:
- Sağlamlıq imkanlarının məhdudluğu
- Ailədə yeganə əmək qabiliyyətli şəxs olması
- Elmi fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər
- Ali təhsil alan tələbələr (müvəqqəti təxirəsalınma)
- Kəskin sosial vəziyyət və digər əsaslandırılmış hallar
Bu hallar Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən müvafiq sənədlərlə qiymətləndirilir və qərar verilir.
Vətəndaşların hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsi
Hərbi xidmətin mühüm istiqamətlərindən biri də vətənpərvərlik ruhunun aşılanmasıdır. Bu proses təkcə ordu sıralarında deyil, məktəblərdə, ali təhsil müəssisələrində və ictimai tədbirlərdə aparılır. “Gənclərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi haqqında Dövlət Proqramı” bu məqsədlə hazırlanmışdır. Burada əsas hədəflər bunlardır:
- Milli qəhrəmanların tanıdılması
- Tarixi zəfərlərin təbliği
- Hərbi təlim və marşlar
- Vətənə bağlılıq tədbirləri və layihələr
Bu tərbiyə gələcəkdə orduya hazırlıqlı, vətəninə sədaqətli gənclərin formalaşmasına xidmət edir.
Hərbi xidmət təkcə qanuni və fiziki vəzifə deyil, həm də vətənə bağlılığın, nizam-intizamın və şəxsiyyət inkişafının ən əhəmiyyətli mərhələsidir. Dövlətin müdafiə sisteminin əsas dayağı olan ordu, vətəndaşın məsuliyyətli və təşkilatlı şəkildə cəmiyyətə inteqrasiyasını təmin edir. Hərbi xidmət keçmiş insanın həm özünə, həm ailəsinə, həm də dövlətinə münasibəti dəyişir. Məhz bu səbəbdən hər bir gənc bu mərhələni şərəf və məsuliyyətlə qəbul etməli, onu şəxsiyyət olaraq böyümək fürsəti kimi qiymətləndirməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Hərbi xidmət dövlətin suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunması məqsədilə vətəndaşların qanunla müəyyən olunmuş müddət ərzində silahlı qüvvələrdə xidmət etməsidir.
Ali təhsili olmayan vətəndaşlar üçün hərbi xidmət 18 ay, ali təhsilli şəxslər üçün isə 12 ay davam edir.
Hərbi xidmətə çağırış yaşı 18-dir. 18 yaşı tamam olmuş, sağlamlıq imkanları uyğun olan vətəndaşlar çağırışa cəlb edilir.
Sağlamlıq imkanları məhdud olanlar, ailədə yeganə təminatçı olanlar və bəzi xüsusi sosial vəziyyətlərdə olan şəxslər hərbi xidmətdən azad oluna bilər.
Ali təhsil alan tələbələr təhsilləri başa çatanadək hərbi xidmətdən müvəqqəti təxirəsalınma hüququna malikdirlər.
Əsgərlərə pulsuz yaşayış, ərzaq, tibbi xidmət, geyim və aylıq təminat verilir. Ailəsi olan əsgərlərə əlavə sosial yardım da göstərilə bilər.
Hərbi xidmət gənclərdə vətənə bağlılıq, kollektiv ruh, məsuliyyət və milli şüur kimi dəyərlərin formalaşmasına səbəb olur.
Çağırışdan əvvəl tibbi yoxlamalar keçirilir, təlim mərkəzlərində isə ilkin fiziki və taktiki hazırlıq həyata keçirilir.
Xidməti başa vuran vətəndaş ehtiyat hərbi qulluqçu statusu alır və lazım gəldikdə səfərbərlik zamanı çağırıla bilər.
Hərbi xidmət cəmiyyətin təhlükəsizliyini təmin etməklə yanaşı, gənclərin intizamlı, hazırlıqlı və məsuliyyətli vətəndaş kimi formalaşmasında mühüm rol oynayır.
