Hərbi xidmətkeçmə Əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasında vətəndaşların hərbi xidmətə çağırılması, qeydiyyatı, xidmət müddəti, təxirəsalmalar və digər aidiyyəti məsələləri tənzimləyən əsas normativ sənəddir. Konstitusiya və Mülki Məcəllə ilə əsaslandırılmış hüquqi baza üzərində qurulan bu Əsasnamə Müdafiə Nazirliyi və Baş Qərargahın aidiyyəti strukturları tərəfindən icra olunur. Hərbi xidmət yaşında olan vətəndaşlar 18 yaşına çatdıqdan sonra qeydiyyata alınır, çağırış komissiyaları tibbi müayinədən keçirərək onların yararlılıq kateqoriyasını müəyyən edir. Müasir dövrdə təhlükəsizlik tələbləri və regional qarşıdurmalar şəraiti Əsasnaməyə edilmiş əlavələrlə daim yenilənir. Yaş məhdudiyyətləri, təhsil pillələrinə görə xidmət müddətinin diferensiasiyası, ailə vəziyyətinə görə təxirəsalmalar, habelə xaricdə işləyən və təhsil alan gənclərin çağırış qaydaları sənəddə dəqiq əksini tapır. Hərbi hazırlıq mərhələsi gizir hazırlayan təlim kurslarından tutmuş peşə-ixtisas sistemlərinə qədər geniş spektri əhatə edir. Rezervə yazılma və ehtiyat xidməti də Əsasnamə ilə tənzimlənir, bu da müdafiə qabiliyyətinin uzunmüddətli istifadəsini təmin edir. Gənclərin və valideynlərin məlumatlandırılması, çağırış bülletenlərinin verilməsi və çağırış prosedurlarının şəffaf aparılması Əsasnamənin əsas prioritetlərindəndir. Bu norma dövlətin hərbi qüvvələrinin say və struktur tərkibini planlaşdırmağa, ehtiyatların idarə edilməsinə, eləcə də vətəndaşların qorunmasını təmin etməyə imkan yaradır. Rəqəmsal infrastrukturun tətbiqi ilə çağırış komissiyaları və qeydiyyat sistemləri elektron formata keçirilib, bu da prosesin sürətini və dəqiqliyini artırır. Hərbi xidmətə çağırılan gənclər üçün sağlamlıq təminatı, təhsil hüququnun qorunması və sosial müdafiə qaydaları da Əsasnamədə öz əksini tapır.
Hüquqi əsaslar
“Azərbaycan Respublikasının Hərbi xidmətkeçmə haqqında Əsasnaməsi” Konstitusiyanın 83-cü maddəsi və 2015-ci il 27 dekabr tarixli Prezident Fərmanı ilə təsdiq olunmuşdur. Normativ sənəd Mülki Məcəllənin müvafiq bölmələri, eləcə də “Məhkəmə-hüquq və hərbi məsələlər haqqında” qanunlarla sıx əlaqələndirilir.
Hərbi xidmətə çağırış və qeydiyyat prosedurları, xidmət müddətinin hesablanması, təxirəsalınma və imtina hallarının hüquqi əsasları Əsasnamənin I–V fəsillərində ətraflı təsvir olunub. Milli Qanunvericilik Senadının tələbləri, beynəlxalq müqavilələr və Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının maddələri də nəzərə alınır.
Çağırış komissiyaları və qeydiyyat
Çağırış prosesi yerli hərbi komissariatlarda həyata keçirilir: hər bir rayon, şəhər və mərkəzi aparat qurumlarında çağırış komissiyaları yaradılıb. 18 yaşına çatmış vətəndaşlar il ərzində iki mərhələdə – yaz və payız çağırışlarında qeydiyyata alınır.
Qeydiyyat zamanı şəxsiyyət vəsiqəsi, təhsil sənədləri, əmək kitabçası və sağlamlıq arayışı tələb olunur. Tibbi komissiya fiziki və ruhi sağlamlıq vəziyyətini dəyərləndirir, yararlılıq kateqoriyasını təyin edir (A, B, C qrupları). Yararlı hesab olunanlar növbəti çağırış mərhələsinə daxil edilir.
Xidmət müddəti və kateqoriyalar
Xidmət müddəti vətəndaşın təhsil pilləsinə görə fərqlənir: ali təhsilli şəxslər üçün 12 ay, orta ixtisas və tam orta məktəb məzunları üçün 18 ay fərdi hərbi xidmətdir.
| Təhsil səviyyəsi | Xidmət müddəti |
|---|---|
| Ali təhsil | 12 ay |
| Orta ixtisas təhsili | 18 ay |
| Tam orta məktəb | 18 ay |
Təhsil müddətində çağırılmayan gənclər məzun olduqdan sonra növbəti çağırışa qatılır. Həmçinin kadrlar hərbi xidmət müddətinin bir hissəsini ehtiyatda xidmət şəklində keçirmək imkanı əldə edirlər.
Təxirəsalmalar və imtina hüququ
Təhsil alan, sağlamlıq vəziyyəti imkan verməyən və ya ailə vəziyyətinə görə (tək ata, tək uşaq, valideynlərini itirən) gənclərə həkim komissiyasının rəyi əsasında təxirəsalmalar tətbiq edilir.
Təxirəsalınma müddəti üniversitet və ya kollec təhsili bitənə qədər, müalicə alan xəstələrdə isə həkim rəyi olduğu müddətdə uzadılır. İmtina hüququ tibbi qüsuru ağır olan şəxslərə, həqiqətən əlilliyi təsdiq edən hüquqi sənədləri olduqda şamil edilir.
Hərbi hazırlıq və təlim proqramları
Yeni çağırışçılar ilkin hazırlıq mərkəzində fiziki qabiliyyət, silah tanıma və hərbi nizam-intizam qaydaları üzrə təlimə cəlb olunurlar. Təlim proqramı üç mərhələdən ibarət olur: ilkin, əsas və ixtisaslaşma.
İlkin mərhələdə fiziki hazırlıq, ətalət testləri və nəsil planlaması, əsas mərhələdə taktiki vərdişlər və silah istifadəsi, ixtisaslaşma mərhələsində isə xüsusi hərbi ixtisas üzrə dərin təlimlər aparılır. Bu proqramlar Müdafiə Nazirliyi və Baş Qərargah tərəfindən təsdiq olunur.
Hərbi rütbələr və status
Hərbi xidmətdəki hər kəsə çağırış aktı əsasında müəyyən rütbələr təyin edilir: sıravi, əsgər, kiçik çavuş, çavuş, gizir və s. Rütbələr xidmət müddətinə, təlim uğurlarına və ixtisas səviyyəsinə görə verilir.
Rütbə statusu xidmətdəki şəxsin hüquq və vəzifələrini müəyyən edir, o cümlədən əmək haqqı artımı və yüksək vəzifəli şəxslərə çıxış imkanı. Gizir rütbəsindən yuxarı zabit kursları Mərkəzi Hərbi Akademiyada və xarici müttəfiqlər ölkələrində keçirilən kurslarda formalaşır.
Ehtiyat xidməti və rezerv
Xidmət müddətini bitirən hərbçilər ehtiyat qüvvələrə yazılır və 35 yaşa qədər ehtiyat xidmətinə çağırıla bilərlər. Ehtiyat xidməti hərbi təlim toplaşmaları, silah-sursat yoxlamaları və hazırlıq tədbirlərindən ibarətdir.
Rezervə yazılma gəncin ilk çağırışında hərbi dokumentlərinə “rezerv” ünvanının qeyd olunması ilə həyata keçirilir. Ehtiyatda qalan şəxslər ordunun ehtiyat fondu kimi hərbi əməliyyatlar zamanı səfərbər edilirlər.
Sosial təminat və hüquqlar
Hərbi xidmətə çağırılan şəxslərin sosial təminatı qanunla qorunur: məzun olduğu təhsil müəssisəsində təhsil hüququ saxlanır, ailə üzvlərinə sosial müavinət ödənir, üzvlük kitabi verilir.
Xidmət müddətində itirilən sağlamlıq vəziyyəti əlillik statusuna gətirərsə, dövlət tərəfindən müvafiq təminat – təqaüd, reabilitasiya, mənzil payı və tibbi xidmət – göstərilir.
Hərbi xidmətkeçmə Əsasnaməsi vətəndaş və dövlət arasında öhdəlikləri dəqiq müəyyən edərək orduya çağırışın şəffaflığını və səmərəliliyini yüksəldir. Hüquqi baza çağırış mərhələsindən ehtiyat xidmətinə qədər bütün dövrü tənzimləyir və normativ təminat yaradır. Çağırış komissiyaları vasitəsilə düzgün kateqoriya və təxirəsalınma halları aydınlaşdırılır, xidmət müddəti təhsil səviyyəsinə uyğun diferensiasiya edilərək mütənasibliyi qoruyur. Hərbi təlim proqramlarının mərhələli strukturu hərbçilərin fiziki və peşəkar hazırlığını təmin edir. Rütbə sistemi xidmətçilərə motivasiya yaradır və karyera inkişafına zəmin hazırlayır. Ehtiyat xidməti ordunun qüdrətini davamlı saxlamağa xidmət edir. Sosial təminat və hüquqların qorunması orduya xidmətin cəlbediciliyini artırır. Əsasnamənin rəqəmsal reyestrə inteqrasiyası prosesin şəffaflığını təmin edir. Gənclərin hərbi-vətəndaşlıq vətənpərvərlik hissi formalaşır, milli müdafiə qabiliyyəti güclənir. İnkişaf edən təhlükəsizlik şəraitində Əsasnamə dövrün çağırışlarına cavab verən çevik normativ mexanizmdir.
Ən Çox Verilən Suallar
Hərbi xidmətkeçmə Əsasnaməsinin hüquqi bazası Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və Mülki Məcəlləsi, “Məhkəmə-hüquq və hərbi məsələlər haqqında” qanunlar, eləcə də 2015-ci il 27 dekabr tarixli Prezident Fərmanı ilə təsdiq olunan normativ sənəd təşkil edir. Bu normativ aktlar vətəndaşların hərbi xidmətə çağırılması, qeydiyyatı, xidmət müddəti və digər prosedurları tənzimləyir. Əsasnamə beynəlxalq müqavilələr və insan hüquqları standartları ilə uzlaşdırılıb. Hüquqi baza hərbi çağırışın şəffaf və qanuni əsaslarla aparılmasını təmin edir.
18 yaşını tamamlamış Azərbaycan vətəndaşları həqiqi hərbi xidmətə çağırılır. Təhsil müddətində təxirəsalınma alanlar məzun olduqdan sonra ilk növbədə çağırışa icazə verilir. Həkim komissiyası vasitəsilə yararlılıq kateqoriyası (A, B, C qrupları) müəyyənləşdirilir. Yararlı hesab olunan kateqoriya A siyahısına daxil edilir və çağırış mərhələlərinə qatılır. Bundan başqa, Azərbaycan vətəndaşlığı olmayan şəxslər xidmət etmək istədikdə könüllü hərbi müqavilə bağlaya bilərlər.
Hərbi xidmət müddəti vətəndaşın təhsil səviyyəsinə uyğun olaraq differensiasiya edilir. Ali təhsil diplomu olan şəxslər üçün xidmət müddəti 12 ay, orta ixtisas və tam orta məktəb məzunları üçün isə 18 aydır. Xidmət müddəti çağırış aktından etibarən hesablanır. Ali təhsil pilləsində təhsil alanlar təhsilini başa vurana qədər çağırışdan azad edilir, sonrakı çağırış mərhələsində xidmətə cəlb olunurlar.
Təxirəsalmalar təhsil alan şəxs, sağlamlıq vəziyyətinə görə dispanser qeydiyyatındakılar, tək ata və təklik uşaq sahibləri üçün nəzərdə tutulub. Təhsil alan gənclər universitet və kollec təhsilini başa vurana qədər çağırışdan azad edilirlər. Həkim komissiyası tərəfindən müayinə olunmuş və müalicə müddətində olan şəxslərə tibbi əsasla təxirəsalma hüququ verilir. Ailə vəziyyəti ağır olan hallarda sosial dəstək kateqoriyaları üzrə müvafiq sənədlər təqdim etməklə təxirəsalmadan yararlanmaq mümkündür.
Hərbi hazırlıq üç mərhələdən ibarətdir: ilkin, əsas və ixtisaslaşma. İlkin mərhələdə fiziki hazırlıq, nizam-intizam qaydaları və silah tanıma əsas götürülür. Əsas mərhələdə taktiki biliklər və yerüstü əməliyyat vərdişləri tədris edilir. Ixtisaslaşma mərhələsində isə xüsusi hərbi ixtisas, hava hücumdan müdafiə, radiokəşfiyyat və s. üzrə dərin təlimlər aparılır. Təlim proqramı Müdafiə Nazirliyi və Baş Qərargah tərəfindən təsdiqlənir.
Xidmətə çağırış aktı əsasında sıravi, əsgər, kiçik çavuş, çavuş, gizir rütbələri fərdi xidmət səviyyəsinə görə təyin olunur. Fiziki və psixoloji hazırlıq, taktiki bacarıqlar və xidmət müddətinə əsasən zabit rütbələri – leytenant, kapitan və s. – verilir. Hərbi akademiyalar və zabit kurslarında təhsil alanlar hərbi məktəb rəsmiləri tərəfindən rütbələndirilir. Rütbələr hərbçinin əmək haqqı, sığorta hüquqları və vəzifə məsuliyyəti üçün əsas rol oynayır.
Hərbi xidmət müddətini başa vuran şəxslər ehtiyat qüvvələrə yazılır və 35 yaşa qədər ehtiyat xidmətinə çağırıla bilirlər. Ehtiyat xidməti hərbi təlim toplaşmaları, silah-sursat yoxlamaları və hazırlıq tədbirlərindən ibarətdir. Rezerv statuslu şəxslər ordu ehtiyatında sayılır və zərurət yarananda səfərbər edilir. Ehtiyat xidməti ordunun döyüş qabiliyyətinin davamlılığını təmin edən vacib amildir.
Xidmət müddətində hərbçinin ailə üzvlərinə sosial müavinət verilir, valideyn himayəsində olan uşaqlara və həyat yoldaşına əlavə dəstək göstərilir. Xidmət boyu itirilən sağlamlıq əlillik statusu ilə nəticələnərsə, dövlət tərəfindən müvafiq təqaüd, tibbi xidmət və mənzil payı verilir. Məzun olduğu təhsil müəssisəsində təhsil hüququ saxlanılır. Hərbi xəstəxanalar və sağlamlıq mərkəzləri xidmətçilərə pulsuz tibbi yardım göstərir.
Müqavilə və normativ aktlardan irəli gələn hüquq pozuntuları məhkəmə və ya arbitraj yolu ilə həll edilə bilər. Hərbi xidmətkeçmə prosedurlarında yaranan çağırış, qeydiyyat və xidmət müddəti mübahisələri ilkin olaraq Müdafiə Nazirliyi komissiyalarında araşdırılır. Tərəflər razılaşmaya əsasən məhkəməyə və ya arbitraj orqanına müraciət etmə haqqına malikdir. Azərbaycan Respublikasının məhkəmə sistemində xüsusi hərbi hüquq məcəlləsi tənzimləmə rolunu oynayır.
Çağırış, qeydiyyat və xidmət müddəti ilə bağlı proseslər elektron qaydada da icra olunur. Rəqəmsal xidmət portalı vasitəsilə hərbçilər my.gov.az portalında şəxsi hesablarına daxil olaraq çağırış statusunu və sənəd gedişatını izləyə bilirlər. Elektron imza və identifikasiya vasitələri prosesin sürətini və şəffaflığını artırır. Müdafiə Nazirliyi ilə integrasiya olunmuş sistemlər çağırış məlumatlarının avtomatik yenilənməsini təmin edir.
