Həyət Evi :Əsas Elementləri, Planlaşdırılması

Həyət evi Azərbaycan memarlığının, kənd və şəhər məişətinin ən vacib elementlərindən biri kimi əsrlər boyu ölkəmizin sosial, mədəni və iqtisadi həyatında mühüm yer tutur. Bu tip yaşayış məskəni həm kəndlərdə, həm şəhər kənarlarında, həm də bəzi hallarda şəhərin mərkəzi hissələrində rast gəlinir. Həyət evləri Azərbaycan ailə ənənələrinin, qonaqpərvərliyin, təbiətə bağlılığın və ailə dəyərlərinin təcəssümüdür. Onlar həmçinin, torpaqla, bağçılıq və heyvandarlıqla məşğul olmağa, rahat və sərbəst həyat tərzi sürməyə imkan yaradır. Müasir dövrdə həyət evlərinin layihələndirilməsi və tikintisi yeni memarlıq trendlərinə əsaslansa da, ənənəvi elementlər qorunur və ailə modelinin əsas dayağı kimi qalır.

Həyət evinin tarixi və mədəni kökləri

Azərbaycanın kənd və şəhər yaşayış məskənlərində həyət evi ənənəsi qədim dövrlərdən formalaşıb. Tarixi mənbələr və arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, Şərq memarlığında və Azərbaycan ərazilərində həyət və ev simbiozu minilliklər boyu mövcud olub. Ənənəvi həyət evi modeli əsasən bir, iki və ya üç mərtəbəli olur və evin ətrafı, mütləq şəkildə divar və ya hasarla örtülür. Həyət evləri, əsasən ailənin tərkibinə, torpağın sahəsinə, regionun iqlim şəraitinə və yerli tikinti materiallarına uyğun formalaşıb. Qədim dövrlərdə həyət evləri həm təhlükəsizlik məqsədi ilə, həm də ailə məxfiliyini qorumaq üçün divar və qapılarla bağlanırdı. Həyət evi ailənin gündəlik yaşayışının, ənənəvi toy və yas mərasimlərinin, mövsümi işlərin, ailə və qonşuluq münasibətlərinin mərkəzi olub.

Həyət evinin əsas elementləri və planlaşdırılması

Həyət evinin başlıca xüsusiyyəti onun özünəməxsus planlaşdırması və funksional quruluşudur. Tipik həyət evi, əsas yaşayış binasından, əlavə tikililərdən (mətbəx, hamam, anbar, tövlə, qaraj və s.), geniş həyət sahəsindən, bağ və ya bostan zonalarından ibarətdir. Əksər həyət evlərində açıq eyvan (veranda), yay və qış mətbəxi, çardaq və bəzən qonaq otağı ayrıca yerləşdirilir. Həyət zonası bəzən güllər, ağaclar, üzüm çardaqları, dekorativ bitkilərlə bəzədilir, burada uşaq oyun meydançası, yay üçün stol-stul, manqal və çardaq da qurulur. Evə giriş adətən birbaşa həyətdən olur və qapı əsas küçəyə və ya məhəllə daxili yola açılır. Planlaşdırmada ailənin sayı, gələcəkdə tikiləcək əlavə obyektlər və rahatlıq əsas meyar sayılır.

Həyət evlərinin növləri və memarlıq xüsusiyyətləri

Azərbaycanın coğrafi bölgələrində həyət evlərinin müxtəlif memarlıq formaları və növləri mövcuddur. Dağlıq rayonlarda daha çox ikimərtəbəli, şərq bölgəsində geniş və bir mərtəbəli, Aran zonasında isə açıq, yay tipli həyət evlərinə rast gəlinir. Qədim evlərdə əsas tikinti materialı daş, kərpic, samandan istifadə edilirdisə, indi əsasən monolit, dəmir-beton, ağac, metal konstruksiyalar və müxtəlif müasir materiallar üstünlük təşkil edir. Klassik həyət evləri eyni zamanda daxili həyət və ya mərkəzi avluya malik olur, bu da ailə üzvlərinə birgə vaxt keçirməyə, qapalı və təhlükəsiz mühitdə yaşamağa imkan verir. Müasir həyət evlərinin layihələndirilməsində geniş pəncərələr, böyük eyvanlar, açıq teraslar, panoram şüşələr və enerjiyə qənaətli sistemlər nəzərə alınır.

Həyət evlərinin üstünlükləri və ailə həyatındakı rolu

Həyət evi modelinin əsas üstünlükləri onun müstəqil, sərbəst və təbii yaşayış imkanı yaratmasıdır. Bu tip evlərdə yaşayan ailələr torpaqdan, həyətin imkanlarından, meyvə-tərəvəz yetişdirməkdən, təmiz hava və rahatlıqdan istifadə edirlər. Həyət evində böyüyən uşaqlar daha sağlam, sərbəst və təbiətlə yaxın böyüyür, ev heyvanları saxlamaq, oyun meydançası qurmaq, bağ salmaq mümkündür. Qonşuluq münasibətləri, birgə ailəvi mərasimlər və ənənəvi qonaqpərvərlik ən çox həyət evlərində yaşanır. Ailə üzvləri özlərinə məxsus, rahat və özəl bir mühitdə, səs-küydən və şəhərin gurultusundan uzaq yaşama imkanı qazanır.

Həyət evinin iqtisadi və sosial əhəmiyyəti

Həyət evləri kənd təsərrüfatı fəaliyyətləri üçün əlverişli şərait yaradır. Əksər ailələr öz həyətində tərəvəz, meyvə, çiçək və digər məhsullar yetişdirir, toyuq, inək, qoyun və digər ev heyvanları saxlayır. Bu, ailə büdcəsinə dəstək olmaqla yanaşı, kənd yerlərində məşğulluğun artırılmasına, şəhər ətrafında isə təbii və ekoloji təmiz məhsul istehsalına imkan verir. Həyət evi sosial baxımdan ailə birliyinin, nəsil ardıcıllığının, qonaqpərvərliyin, ənənə və adətlərin qorunmasının əsas məkanıdır. Həyət evi modelində yaşayan ailələr cəmiyyətin sosial strukturunda da güclü dayağa malik olur.

Həyət evinin tikintisi və layihələndirilməsi

Həyət evi tikintisi geniş və ciddi planlaşdırma tələb edir. Əvvəlcə torpaq sahəsinin təyini və ölçüsü, tikinti üçün icazə və sənədləşmə, layihə seçimi və tikinti materiallarının alınması vacib şərtlərdir. Ənənəvi həyət evlərində əvvəlcə əsas yaşayış binası tikilir, sonra əlavə tikililər və həyət sahəsi tərtib olunur. Müasir dövrdə həyət evlərinin layihələndirilməsində enerjiyə qənaət, ekoloji materiallardan istifadə, istixana və suvarma sistemlərinin qurulması, yağış sularının toplanması və təkrar istifadəsi kimi innovativ həllərə üstünlük verilir. Layihələndirmədə ailənin gələcək tələbatı, rahatlıq, təhlükəsizlik və estetik baxış əsas götürülür.

Həyət evlərində mühəndis və kommunikasiya sistemləri

Müasir həyət evləri qaz, elektrik, su və kanalizasiya, istilik, təhlükəsizlik sistemləri və internet bağlantısı ilə təmin olunur. Böyük həyət evlərində əlavə olaraq su anbarları, quyular, alternativ enerji (günəş panelləri, külək turbinləri), video müşahidə və avtomatlaşdırma sistemləri quraşdırılır. Bağ və bostan üçün damcı suvarma, yağış suyu toplayıcı sistemlər və istixana qurğuları həyət evinin funksionallığını artırır. Təhlükəsizlik məqsədi ilə həyət divarları, video-nəzarət, gecə işıqları və sensorlar istifadə olunur.

Həyət evində yaşayış üçün şərait və rahatlıq

Həyət evində ailənin rahatlığı üçün həm daxili, həm də xarici şərait nəzərə alınmalıdır. Daxildə geniş otaqlar, açıq plan mətbəx, qonaq otağı, yataq və uşaq otaqları, istirahət zonası, bəzən idman zalı və kitabxana təşkil edilir. Xarici hissədə isə geniş və abad həyət, çiçək və ağac əkinləri, uşaq oyun meydançası, açıq havada istirahət yerləri, hovuz, yay mətbəxi, manqal və çardaq yaradılır. İqlimə uyğun olaraq evin izolyasiyası, istilik və soyutma sistemləri, həyətyanı torpağın suvarılması, gölgelik və qışda qorunma imkanları təmin edilir.

Həyət evlərinin satış və kirayə bazarı

Azərbaycanda həyət evlərinə olan tələbat illərdir yüksəkdir. Xüsusilə Bakı və digər böyük şəhərlərin ətrafında, həmçinin kəndlərdə həyət evlərinin alqı-satqısı və kirayəsi geniş yayılıb. Satış qiymətləri əsasən torpaq sahəsinin ölçüsü, evin tikinti keyfiyyəti, yerləşdiyi məkan, kommunikasiya və infrastruktura yaxınlıq, əlavə tikililərin və abadlıq səviyyəsinin yüksəkliyi ilə müəyyən edilir. Son illərdə pandemiya və uzaqdan işləmək imkanlarının artması həyət evlərinə marağı daha da artırıb. Bazarda həm yeni tikililər, həm də köhnə, təmirli və ya təmirsiz həyət evləri mövcuddur.

Həyət evinin hüquqi statusu və sənədləşmə

Həyət evi tikmək və ya almaq üçün torpaq sahəsinin hüquqi statusu və bütün sənədlərin düzgün tərtib olunması vacibdir. Tikinti üçün rəsmi icazə, torpaq və evin çıxarışı, Bələdiyyə və icra orqanlarından müvafiq sənədlər, kommunal xidmətlər üçün müqavilələr, evin qeydiyyatı və ipoteka imkanları satış və istifadənin hüquqi təhlükəsizliyini təmin edir. Sənədləşmə prosesi qanunvericiliyə əsaslanır və notariat qaydada həyata keçirilir.

Həyət evi Azərbaycan ailə həyatının ayrılmaz hissəsidir, rahatlıq, azadlıq, ailə birliyi və ənənələrin qorunması baxımından xüsusi dəyərə malikdir. Həm şəhərdə, həm də kənddə həyət evində yaşamaq fərqli həyat tərzi, təbiətlə birbaşa ünsiyyət, kənd təsərrüfatı və ekoloji təmizlik, ailə və qonaqpərvərlik ənənələrinin davam etdirilməsi deməkdir. Müasir memarlıq və texnologiya həyət evlərinin funksionallığını artırır və onları gələcək nəsillər üçün də cazibədar edir.

Ən Çox Verilən Suallar