Hibiskus : Botaniki Xüsusiyyətləri, Növləri

Hibiscus bitkisi, dünya florasının ən diqqətçəkən və rəngarəng nümayəndələrindən biridir. Bənzərsiz gözəlliyi, zəngin çiçək forması və müalicəvi xüsusiyyətləri ilə bu bitki həm bağbanların, həm də tibb mütəxəssislərinin xüsusi maraq dairəsindədir. Hibiscus tropik və subtropik iqlimlərdə geniş yayılıb, elmi adı Hibiscus olan bu cinsə təqribən 300-dən çox növ daxildir. Onun müxtəlif növləri bağlarda, parklarda, ev şəraitində dekorativ məqsədlə yetişdirilir, həmçinin xalq təbabətində, kosmetologiyada və qida sənayesində geniş istifadə olunur. Hibiscus çayının və ekstraktlarının sağlamlığa olan faydaları, bu bitkinin təbii antioksidant mənbəyi kimi dəyərləndirilməsi, onun populyarlığını getdikcə artırır.

Hibiscusun botaniki xüsusiyyətləri və mənşəyi

Hibiscus, Malvaceae (qatırquyruğu) fəsiləsinə aid çoxillik və ya birillik ot, kollar və ağaclar cinsinə daxildir. Ən məşhur növlərindən biri Hibiscus rosa-sinensis (Çin qızılgülü) və Hibiscus sabdariffa (qırmızı hibiskus) hesab olunur. Bitkinin vətəni əsasən Asiya, Afrika və Amerika qitələrinin tropik və subtropik zonalarıdır. Hibiscus bitkiləri hündürlüyünə, yarpaq və çiçək formasına görə fərqlənir. Çiçəkləri adətən böyük, parlaq rəngli, beş ləçəkli və gözəl naxışlı olur. Rəng diapazonu ağdan sarıya, çəhrayıdan tünd qırmızıya, narıncı və hətta bənövşəyi tonlara qədər dəyişə bilər.

Hibiscusun dünyada yayılması və ekoloji əhəmiyyəti

Hibiscus bitkisi dünya üzrə ılıman, subtropik və tropik iqlimlərdə geniş yayılıb. Onun vətəni Hindistan, Çin, Malayziya, Afrika ölkələri və Karib dənizi hövzəsi hesab olunur. Bu bitki Asiya və Afrikanın bir çox ölkələrində milli simvol statusunu daşıyır. Təbii landşaftın bəzəyi olmaqla yanaşı, hibiscus ekosistemin qorunmasında, tozlanmanın təmin edilməsində, böcəklər və quşlar üçün qida mənbəyi kimi əhəmiyyətli rol oynayır.

Hibiscusun növləri və onların fərqləndirici xüsusiyyətləri

Hibiscusun növləri arasında ən çox rast gəlinənlər:

• Hibiscus rosa-sinensis (Çin qızılgülü) – ev və bağ bitkisi kimi yetişdirilir, iri, parlaq və müxtəlif rəngli çiçəklərə malikdir.
• Hibiscus sabdariffa (qırmızı hibiskus, roselle) – tünd qırmızı çiçəkləri və kaliks hissəsi qida və içkilərdə istifadə olunur.
• Hibiscus syriacus (Suriya hibiskusu) – sərt və soyuğa davamlıdır, dekorativ çəhrayı, ağ və mavi çiçəklərə malikdir.
• Hibiscus moscheutos (bataklıq hibiskusu) – ABŞ-ın bəzi bölgələrində su hövzələri ətrafında bitir, iri və açıq rəngli çiçəkləri ilə seçilir.

Hər bir növün özünəməxsus ekologiyası, dekorativ xüsusiyyətləri və istifadə sahələri var.

Hibiscusun yetişdirilməsi və qulluq qaydaları

Hibiscus günəşli və nəmli torpaqda daha yaxşı inkişaf edir. Əsasən yüngül, münbit, su tutumlu torpaq və ilıq mühit tələb edir. Toxum və ya vegetativ üsulla (şitil və ya çiliklə) çoxaldılır. Bitkinin müntəzəm suvarılması, mineral gübrələrlə qidalandırılması və vaxtında budanması çiçəklənmənin bolluğunu və sağlamlığını təmin edir. Hibiscus soyuğa və şaxtaya qarşı həssasdır, buna görə də soyuq iqlimdə qapalı yerlərdə və ya istixanalarda saxlanılması tövsiyə olunur.

Hibiscusun sağlamlığa təsiri və tibbi istifadəsi

Hibiscus çiçəkləri və yarpaqları min illərdir xalq təbabətində istifadə edilir. Ən məşhur istifadəsi hibiscus çayı və ekstraktlarıdır. Hibiscus çayı qan təzyiqini aşağı salmaq, immuniteti gücləndirmək, orqanizmi toksinlərdən təmizləmək və ümumi sağlamlıq üçün faydalıdır. Tərkibində bol antioksidant, flavonoid, vitamin C və digər faydalı maddələr var. Bəzi elmi araşdırmalara görə, hibiscus çayı xolesterolu azaldır, ürək-damar sistemini qoruyur, arıqlama prosesinə dəstək verir və həzm sisteminin işini yaxşılaşdırır.

Hibiscus çayının hazırlanması və içilmə qaydaları

Hibiscus çayı (bəzən “karcade” və ya “qırmızı çay” adlanır) ənənəvi olaraq qurutulmuş hibiscus çiçəklərindən hazırlanır. 1-2 çay qaşığı quru hibiscus çiçəyi 200 ml qaynar suya əlavə edilir və 5-10 dəqiqə dəmlənir. Zövqə görə limon, bal, nanə və ya başqa təbii əlavələr qatmaq olar. İsti və ya soyuq şəkildə içilə bilər. Hibiscus çayının tünd qırmızı rəngi, turşməzə dadı və təravətləndirici təsiri xüsusilə yay aylarında populyardır.

Hibiscusun kosmetologiya və sənayedə istifadəsi

Hibiscusun ekstraktı və çiçəklərindən kosmetologiyada da geniş istifadə olunur. O, dəri və saç maskalarında, şampun və kremlərdə təbii antioksidant və yaşlanma əleyhinə maddə kimi tətbiq edilir. Hibiscus ekstraktları dərini qidalandırır, nəmləndirir, rəngini yaxşılaşdırır, saçların güclənməsinə və parıltısına kömək edir. Qida sənayesində isə hibiscus müxtəlif içkilər, mürəbbə, şirniyyat və sərinləşdirici məhsulların tərkibində istifadə olunur.

Hibiscusun mədəniyyət və folklordakı yeri

Hibiscus bir çox ölkədə gözəllik, sevgi, incəlik və həyatın simvolu sayılır. Tropik adalarda bu bitki evlərin, məktəblərin, ofislərin və məbədlərin qarşısında əkilir. Malayziya və Haiti kimi ölkələrdə hibiscus dövlət rəmzi və milli çiçək kimi qəbul olunur. Bəzi xalqlarda toy, nişan və sevgi münasibətlərində hibiscus çiçəyi xüsusi simvolik məna daşıyır.

Hibiscusun potensial zərəri və əks göstərişləri

Hibiscusun bir çox faydalı xüsusiyyəti olsa da, bəzi hallarda həkim məsləhəti olmadan həddindən artıq istifadə etmək tövsiyə olunmur. Hamilə qadınlar, aşağı qan təzyiqi olan şəxslər, bəzi allergik reaksiyalara meylli insanlar hibiscusdan ehtiyatla istifadə etməlidirlər. Həmçinin, bəzi dərman preparatları ilə qarşılıqlı təsir riski olduğuna görə, daimi dərman qəbul edən şəxslər əvvəlcə mütəxəssis məsləhəti almalıdırlar.

Hibiscusun gələcək potensialı və seleksiya istiqamətləri

Müasir seleksiya və aqrotexnologiyalar hibiscusun yeni, daha dekorativ, xəstəlik və iqlim dəyişikliklərinə davamlı növlərinin yaradılmasına imkan verir. Gələcəkdə hibiscus həm qlobal qida və içki sənayesində, həm də kosmetologiya, farmakologiya və landşaft dizaynında daha geniş istifadə oluna bilər.

Hibiscus özünün estetik gözəlliyi, faydalı xüsusiyyətləri və mədəni simvolikası ilə dünyanın ən maraqlı bitkilərindən biridir. Onun çiçəkləri təkcə bağların və interyerlərin bəzəyi deyil, həm də sağlamlıq mənbəyi, xalq təbabətində və sənayedə dəyərli bir resursdur. Elmi və praktiki yanaşmalar hibiscusun insan həyatında və gündəlik praktikada əvəzsiz yer tutduğunu göstərir.

Ən Çox Verilən Suallar