Hıçqırıq : Növləri,Davametmə Müddəti

İnsan bədəni kompleks və möcüzəvi şəkildə qurulub. Bu sistemin ən maraqlı və bir çox hallarda insanı narahat edən reflektor reaksiyalarından biri də hıçqırıqdır. Hıçqırıq əslində istər uşaqlarda, istərsə də böyüklərdə rast gəlinən, qısa müddət ərzində yaranan, lakin bəzən saatlarla davam edə bilən qeyri-iradi əzələ yığılmasıdır. Hər bir insan həyatında azı bir dəfə bu halı yaşayıb. Hıçqırıq bəzən gülüş və marağa səbəb olsa da, bəzi hallarda narahatlıq və narahatçılıq doğurur. Hıçqırığın yaranması, səbəbləri, tibbi və xalq təbabətində müalicə üsulları barədə cəmiyyətdə müxtəlif yanaşmalar və inamlar mövcuddur. Bəs hıçqırıq nədir, necə yaranır və onun arxasında hansı mexanizmlər dayanır?

Hıçqırığın bioloji və fizioloji mexanizmi

Hıçqırıq insan orqanizminin diafraqma adlanan əsas tənəffüs əzələsinin qəfil, ritmik və qeyri-iradi yığılması nəticəsində yaranır. Diafraqma qəfildən yığılır və ardınca səs tellərinin olduğu qırtlaq dəliyinin (“glottis”) qapanması baş verir. Bu zaman xaricə çıxan hava qəfil səsə səbəb olur və bu səs də “hıçqırıq” kimi eşidilir. Hıçqırığın mexanizmi tam olaraq belə işləyir: beyin və onurğa beyinin bəzi sinir mərkəzləri, xüsusən də diafraqma və digər tənəffüs əzələləri ilə əlaqəli olan sinirlər qıcıqlanır, bu da qısa, ardıcıl diafraqma spazmlarına gətirib çıxarır. Hıçqırığın yaranmasında əsas rolu vagus və frenik sinirlər oynayır.

Hıçqırığın yaranma səbəbləri

Hıçqırıq çox vaxt təhlükəli və ciddi bir xəstəliyin göstəricisi deyil. O, əsasən aşağıdakı səbəblərlə əlaqədar baş verir:

• Çox sürətli yemək və içmək, böyük porsiya qida qəbul etmək
• Qazlı və soyuq içkilərdən istifadə
• Həddən artıq gülmək və ya qorxmaq
• Həddən artıq isti və ya soyuq yemək
• Mədə və bağırsaqların həddindən artıq gərilməsi və ya qıcqırma
• Ani psixoloji təsirlər (stres, həyəcan, qorxu, sevinclə bağlı emosiya)
• Tüstü və ya allergik reaksiyalar, bəzi dərmanların təsiri

Bir çox hallarda hıçqırıq təbii və zərərsiz olsa da, bəzi hallarda onun davamlı və uzun müddət kəsilməməsi orqanizmdə müəyyən patoloji proseslərə işarə edə bilər.

Hıçqırığın növləri və davametmə müddəti

Hıçqırığın əsas iki növü ayırd edilir: qısa və keçici (epizodik) hıçqırıq, uzunmüddətli və davamlı (xroniki) hıçqırıq. Qısa müddətli hıçqırıq adətən bir neçə dəqiqə və ya saat davam edir və müalicə tələb etmir. Uzun müddətli hıçqırıq isə 48 saatdan çox davam edən və tez-tez təkrarlanan, insanın gündəlik həyatını və yuxusunu pozan bir haldır. Belə hıçqırıq halları daha çox orqanizmdə ciddi bir xəstəlik və ya sinir sistemi pozğunluğunun göstəricisi ola bilər və həkimə müraciət tələb edir.

Hıçqırığın diaqnostikası və klinik əhəmiyyəti

Əksər hallarda hıçqırıq diaqnostika və xüsusi tibbi müdaxilə tələb etməz. Lakin hıçqırıq davamlı, xroniki xarakter daşıyırsa, orqanizmdə dərin patoloji prosesin əlaməti ola bilər. Belə hallarda həkim diaqnostik araşdırmalar – rentgen, kompüter tomoqrafiyası, MRT, qida borusunun, mədənin, tənəffüs orqanlarının və sinir sisteminin müayinəsini məsləhət görür. Xroniki hıçqırıq, bəzən beyin, onurğa beyni, sinir sistemi xəstəlikləri, mədə-bağırsaq traktının və ya ürək-damar sisteminin problemləri ilə əlaqədar baş verə bilər. Həmçinin, bəzi dərmanlar, alkogol, şəkərli diabet, böyrək və qaraciyər problemləri də hıçqırığın yaranmasına səbəb ola bilər.

Hıçqırığın müalicəsi – xalq və tibbi yanaşmalar

Qısa müddətli və zərərsiz hıçqırığın aradan qaldırılması üçün xalq təbabətində və gündəlik həyat təcrübəsində müxtəlif üsullar mövcuddur:

• Suyu kiçik qurtumlarla içmək və ya tez-tez udqunmaq
• Dərindən nəfəs almaq və nəfəsi bir müddət saxlamaq
• Qısa müddət nəfəs tutmaq (apnoe)
• Ani qorxu və ya diqqətin yayındırılması
• Şəkər və ya limon yemək
• Baş barmağı və işarə barmağı ilə qulaqları tutub yüngül masaj etmək

Tibbdə isə uzunmüddətli və davamlı hıçqırıq hallarında əsas xəstəliyin tapılması və müalicə olunması prioritetdir. Əgər hıçqırığın səbəbi mədə-bağırsaq xəstəlikləri, sinir sistemi və ya başqa orqan pozğunluqlarıdırsa, həmin problemin aradan qaldırılması ilə hıçqırıq da yox olur. Nadir hallarda, uzunmüddətli hıçqırıq üçün müəyyən dərman preparatları (metoklopramid, baclofen və s.) təyin oluna bilər.

Hıçqırıq və psixoloji amillər

Psixoloji amillərin hıçqırığın yaranmasında rolu bəzən olduqca yüksəkdir. Xüsusilə emosional vəziyyətlərin dəyişməsi, stress, qorxu, şok, gülüş və ya ağlama kimi hallar sinir sisteminin reflektor aktivliyini artırır. Buna görə də bəzən psixoloqlar və terapevtlər uzunmüddətli və təkrarlanan hıçqırığın arxasında emosional və psixoloji problemlərin də olduğunu vurğulayırlar. Bu cür hallarda psixoloji dəstək və relaksasiya üsulları da faydalı ola bilər.

Hıçqırıq və uşaqlarda müşahidə olunan hallar

Uşaqlarda hıçqırıq adətən zərərsiz və keçici xarakter daşıyır. Yenidoğulmuş və körpə uşaqlarda mədə və bağırsaq sistemi hələ tam inkişaf etmədiyindən, hava udma və ya tez yemək nəticəsində hıçqırıq tez-tez müşahidə olunur. Əksər hallarda uşaqların hıçqırığı qısa müddət ərzində keçib gedir və heç bir müalicə tələb etmir. Uşaqda hıçqırıq uzun müddət davam edərsə, tez-tez təkrarlanarsa və ya yuxuda müşahidə olunarsa, həkimə müraciət etmək məsləhətdir.

Hıçqırıqla bağlı geniş yayılmış inanclar və miflər

Bir çox xalq arasında hıçqırıqla bağlı maraqlı inanclar, miflər və ənənəvi yanaşmalar mövcuddur. Bəzi inam və deyimlərə görə, insan hıçqıranda kimsə onu yada salır və ya adını çəkir. Bəziləri isə hıçqırığı “bəd nəzər” və ya “göz dəyməsi” kimi qəbul edir. Bəzi bölgələrdə hıçqırığın qarşısını almaq üçün suya baxıb üç dəfə ad çəkmək və ya limon yemək kimi inanclar geniş yayılıb. Tibb elmi bu inancları təsdiqləməsə də, psixoloji rahatlıq baxımından bəzən onların təsiri olur.

Hıçqırıqdan qorunma yolları

Hıçqırıqdan qorunmaq üçün aşağıdakı məsləhətlərə əməl etmək faydalıdır:

• Yeməyi yavaş-yavaş, kiçik porsiyalarla yemək
• Qazlı, soyuq içkilərdən az istifadə etmək
• Qida qəbulundan dərhal sonra yatmamaq
• Stress və gərginlikdən uzaq olmaq
• Sağlam və balanslı qidalanmaq
• Uşaqlarda tez-tez hıçqırıq baş verirsə, onların qidalanmasına və udqunma vərdişlərinə diqqət yetirmək

Hıçqırıq və ciddi xəstəliklər

Bəzən hıçqırıq daha ciddi xəstəliklərin, məsələn, mədə-bağırsaq traktı, sinir sistemi, böyrək, qaraciyər, ürək və ağciyər problemlərinin ilkin əlaməti ola bilər. Xüsusilə uzunmüddətli, kəskin, narahatlıq verici və gecə saatlarında baş verən hıçqırıq halları diqqətlə yoxlanmalı və vaxtında həkimə müraciət edilməlidir. Xroniki hıçqırıq bəzən orqanizmin dərindən siqnalı kimi qəbul olunmalıdır.

Hıçqırıq əksər hallarda zərərsiz, qısa müddətli və reflektor bir reaksiya olsa da, bəzən ciddi xəstəliklərin xəbərçisi də ola bilər. Hıçqırıq baş verdikdə, ona səbəb olan amilləri aradan qaldırmaq, sağlam həyat tərzi və düzgün qidalanma vərdişləri önəmlidir. Uzun müddət davam edən və həyat keyfiyyətini pozan hallarda isə peşəkar tibbi yardıma ehtiyac duyulur. Hıçqırıq insan bədəninin qeyri-iradi müdafiə və xəbərdarlıq mexanizmidir və onu düzgün qiymətləndirmək sağlamlığın qorunmasında mühüm rol oynayır.

Ən Çox Verilən Suallar