Hicri Təqvim: Nədir? Ayları, Xüsusiyyətləri

Zamanı ölçmək və həyatın müxtəlif anlarını qeyd etmək üçün təqvimlər bəşər tarixinin ən qədim və universal alətlərindən biridir. Fərqli sivilizasiyalarda fərqli təqvim sistemləri formalaşıb, onlardan biri də İslam aləminin rəsmi zaman ölçüsü olan hicri təqvimdir. Bu təqvim təkcə zamanın hesablanması üçün yox, həm də müsəlmanların dini və ictimai həyatının əsas bələdçisi kimi çıxış edir. Hicri təqvim öz orijinal tarixi, astronomik əsasları, dini və mədəni əhəmiyyəti ilə seçilir. Azərbaycanda və bütövlükdə İslam coğrafiyasında hicri təqvim olmadan dini mərasimlərin, bayram və orucların, əhəmiyyətli hadisələrin düzgün təşkili mümkünsüz olardı.

Hicri təqvimin yaranması və tarixi zərurəti

Hicri təqvimin əsası VII əsrin əvvəllərinə, İslamın erkən dövrlərinə gedib çıxır. Məhəmməd peyğəmbərin (s.ə.s) Məkkədən Mədinəyə hicrəti – yəni İslam tarixində böyük dönüş nöqtəsi olan bu hadisə, təqvimin başlanğıcını təşkil edir. Hicrət 622-ci ilin iyul ayına təsadüf edib və bu tarix müsəlman cəmiyyətində yeni bir dövrün başlanğıcı kimi qəbul olunub. O dövrədək ərəb dünyasında bir neçə fərqli zaman ölçü sistemi olsa da, vahid bir təqvim yox idi. Xəlifə Ömər ibn Xəttabın dövründə müsəlman cəmiyyətinin birliyini və dini ayinlərin düzgün tənzimlənməsini təmin etmək üçün hicri təqvim rəsmi şəkildə qəbul olundu.

Hicri təqvimin astronomik prinsipləri və quruluşu

Hicri təqvim “qəməri təqvim”dir, yəni Ayın Yer ətrafında dövrü əsasında hazırlanır. Bu, onu “günəş təqvimi” olan miladi təqvimdən əsaslı şəkildə fərqləndirir. Hicri ildə 12 ay var, hər ay isə Ayın bir yeni doğuşundan növbəti yeni doğuşuna qədər (29 və ya 30 gün) davam edir. Beləliklə, bir hicri ili təxminən 354 gün (bəzən 355 gün) davam edir. Bu, miladi təqvimdən 10-11 gün qısa olmaq deməkdir və nəticədə hicri ilə keçirilən dini mərasimlər, hər il miladi təqvimdə fərqli tarixlərə düşür.

Hicri təqvimin ayları və hər birinin xüsusi əhəmiyyəti

Hicri təqvim aşağıdakı 12 aydan ibarətdir:

• Məhərrəm
• Səfər
• Rəbiül-əvvəl
• Rəbiül-axır
• Cəmadiyül-əvvəl
• Cəmadiyül-axır
• Rəcəb
• Şəban
• Ramazan
• Şəvval
• Zülqədə
• Zülhiccə

Bu ayların hər birinin İslamda xüsusi mənası, əhəmiyyəti və dini yeri var. Ramazan oruc ayıdır, Rəcəb, Şəban və Zülhiccə isə xüsusi hörmət edilən aylardır. Zülhiccə ayı Həcc və Qurban bayramı, Məhərrəm ayı isə Aşura və Məhərrəmlik mərasimləri ilə bağlıdır.

Hicri təqvimdə illərin hesablanması və fərqliliyi

Hicri təqvimdə illərin hesablanması hicrət hadisəsindən başlayır və “Hicri il” (Hijri year) adlanır. Hicri ilin başlanğıcı hər il yeni ayın çıxışı ilə müəyyən olunur və bu, astronomik müşahidələrlə təsdiqlənir. Bir hicri ili əsasən 354 gündən ibarət olur, lakin 30 illik dövrdə 11 il “uzun il” (355 gün), qalan illər isə “qısa il” (354 gün) kimi qeyd olunur. Bu sistem miladi təqvimlə üst-üstə düşmür və hər il hicri hadisələri miladi tarixlərdə fərqli günlərdə qeyd edirik.

Hicri təqvimin dini və ictimai əhəmiyyəti

Hicri təqvim İslam aləmi üçün təkcə vaxt ölçüsü deyil, eyni zamanda dini həyatın, ibadətlərin, bayram və mərasimlərin düzgün tənzimlənməsini təmin edən əsas bələdçidir. Ramazan orucunun başlanğıcı və sonu, Qurban və Fitr bayramları, Həcc ziyarəti, Aşura və digər müqəddəs günlər hicri təqvim olmadan düzgün müəyyən edilə bilməz. Hicri təqvim müsəlmanların mənəvi birliyini qoruyan, cəmiyyətin dini və sosial həyatında əvəzolunmaz rol oynayan zaman ölçü sistemidir.

Hicri və miladi təqvimlərin müqayisəsi

Hicri təqvim Ayın, miladi təqvim isə Günəşin hərəkətinə əsaslanır. Buna görə, hicri təqvimdə aylar 29 və ya 30 gün çəkir, miladi təqvimdə isə aylar dəyişməz – 30 və ya 31 gündən ibarətdir. Hicri təqvimin illəri miladi təqvimdən 10-11 gün qısa olduğuna görə, hər il hicri təqvimdə keçirilən hadisələr miladi təqvimdə önə çəkilir. Məsələn, Ramazan ayı və ya Qurban bayramı hər il miladi təqvimdə fərqli mövsümlərə təsadüf edir.

Hicri təqvimin hesablanması və müşahidə üsulları

Hicri təqvimdə ayın başlanğıcı yeni ayın ilk görünməsi ilə təyin olunur. Ənənəvi olaraq, müsəlmanlar ayın göydə görünməsi ilə hicri ayın başladığını elan edirlər. Lakin müasir dövrdə astronomik hesablamalar, rəsədxanaların müşahidələri və elmi metodlar da istifadə olunur. Bu üsullar hicri təqvimdəki bəzi fərqləri və müxtəlif İslam ölkələrində bayramların bir gün fərqlə qeyd olunmasını izah edir.

Hicri təqvim və Azərbaycanda tətbiqi

Azərbaycan müsəlmanları da dini bayram və mərasimləri hicri təqvimə əsasən qeyd edirlər. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi və digər rəsmi qurumlar hər il üçün hicri və miladi təqvimi uyğunlaşdıran cədvəl hazırlayır. Ramazan və Qurban bayramlarının, Məhərrəmlik və Mövlud gecələrinin vaxtı da bu təqvimə əsasən müəyyən edilir və dövlət səviyyəsində elan olunur.

Müasir texnologiya və hicri təqvim

Son illərdə hicri təqvimin tətbiqi və hesablanması daha da asanlaşıb. Rəsmi qurumlar, dini saytlar, mobil tətbiqlər və xüsusi proqramlar hicri və miladi tarixləri sinxronlaşdırır. Bu, ibadət edənlər üçün oruc, namaz və bayram günlərini öncədən planlamağa imkan verir.

Hicri təqvimin cəmiyyət və ailə həyatında rolu

Hicri təqvim müsəlman ailələrində uşaqlara dini dəyərlərin aşılanmasında, ailəvi bayramların təşkili və birlik ruhunun formalaşmasında, cəmiyyətin mənəvi bütövlüyünün qorunmasında mühüm rol oynayır. Dini ayin və mərasimlər, dualar və xüsusi günlər bu təqvim əsasında həyata keçirilir və ailə bağlarını möhkəmləndirir.

Hicri təqvim İslam dünyasında zamanın tənzimlənməsi, dini həyatın və ibadətlərin düzgün təşkili üçün ayrılmaz və müqəddəs bir vasitədir. O, müsəlmanların dini-mənəvi birliyinin rəmzi, ictimai və ailə həyatının təşkilatçısıdır. Bu təqvim əsrlərdən bəri müsəlman cəmiyyətinin zaman, tarix və ənənələrə bağlılığını qoruyub saxlayır, gələcək nəsillər üçün də əvəzolunmaz dəyər kimi qalır.

Ən Çox Verilən Suallar