Hifz : Mənası,Etimologiyası

Hifz sözü Azərbaycan dilinin söz ehtiyatında köklü tarixə, dini və mənəvi dəyərə malik olan terminlərdən biridir. Bu söz gündəlik dilimizdə nadir işlənir, lakin dini-mədəni kontekstdə, xüsusilə İslam elmləri və ənənələrində, maarifçilik və əxlaq tərbiyəsində geniş şəkildə istifadə olunur. Hifz sözünün mənası təkcə məhdud çərçivədə “əzbərləmək” və ya “qorumaq” anlamı daşımır, eyni zamanda, qoruma, yadda saxlama, hafizəyə köçürmə və məqamına görə mənəvi dəyərlərin nəsildən-nəsilə ötürülməsi anlamında işlədilir.

Hifz sözünün etimologiyası və tarixi kökü

Hifz sözü ərəb mənşəlidir və əsasən “h-f-z” kökündən yaranır. Ərəbcədə “حفظ” (hifz) felinin əsas mənası “qorumaq”, “saxlamaq”, “əzbərləmək”, “təhlükəsiz saxlamaq”, “mühafizə etmək”dir. Bu kökdən yaranan sözlər müxtəlif dillərdə, o cümlədən Azərbaycan, fars, urdu, türk dillərində işlənir. Qurani-Kərimdə və bir çox dini kitablarda “hifz” kəliməsi xüsusi yer tutur və çox zaman müqəddəs mətnlərin qorunması və yadda saxlanması ilə əlaqələndirilir.

Lüğəvi və məcazi mənaları

Əsas lüğəvi mənası aşağıdakılardır:

• Qorumaq, təhlükədən uzaq saxlamaq, müdafiə etmək;
• Əzbərləmək, hafizədə saxlamaq, yaddaşda möhkəmlətmək;
• Nəzarət etmək, qayğı göstərmək;
• Bir şeyi dəyişmədən qorumaq, pozulmamasına çalışmaq.

Məcazi mənada isə hifz bəzən insanın vicdanında, şüurunda, ruhunda müəyyən dəyər və bilikləri, əxlaqi prinsipləri qoruyub saxlaması kimi də işlədilir.

Dini və mənəvi məna yükü

İslam dünyasında hifz termini ən çox Qurani-Kərimin əzbərlənməsi (hifz olunması) mənasında işlədilir. “Hafiz” dedikdə, Qurani-Kərimi tam şəkildə əzbərləyib hafizəsində saxlayan şəxs nəzərdə tutulur. Hifz dini təhsildə, mədrəsə və məscidlərdə, İslam mədəniyyətinin inkişafında xüsusi yerə sahibdir. Hifz olunan bilik, həm qorunur, həm də gələcək nəsillərə ötürülür. Bundan başqa, İslam fiqhində “malın, canın, ailənin hifzi” kimi anlayışlar qorumanın hüquqi və əxlaqi tərəfini də bildirir.

Hifzin Azərbaycan mədəniyyətində yeri

Azərbaycan mədəniyyəti və dini ənənəsində hifz anlayışı həm dini təhsil, həm də mənəvi-əxlaqi tərbiyədə əsas prinsiplərdəndir. Keçmişdə mədrəsə və dini məktəblərdə uşaqların Qurani-Kərimi hifz etməsi adət idi. Həmçinin klassik poeziyada, aşıq yaradıcılığında, muğam və dini musiqi ənənəsində hifz olunan mətnlərin rolunu xüsusi qeyd etmək lazımdır.

Hifz və hafiz arasında fərq

Hifz – əzbərləmə və qoruma prosesi, hafiz isə bu prosesin nəticəsində bilik və mətnləri tam yadda saxlayan şəxsdir. İslam aləmində “hafiz” titulu böyük nüfuz və hörmətə malikdir. Hafiz olmaq – dini və mənəvi baxımdan yüksək status deməkdir.

Əzbərləmə və yaddaş inkişafında hifzin rolu

Hifz prosesi insan beyninin, hafizəsinin və öyrənmə bacarığının inkişafında böyük rol oynayır. Dini mətnlərin, poeziya, nəsr və ya elmi biliklərin əzbərlənməsi uşaqlarda və gənclərdə diqqət, konsentrasiya, iradə və yaddaşın möhkəmlənməsinə kömək edir.

Hifz anlayışının hüquqi və ictimai aspektləri

İslam hüququnda (fiqh) insanın canının, malının, namusunun, ailəsinin, dininin və ağlının hifzi əsas hüquqi və əxlaqi vəzifələrdən sayılır. Cəmiyyətin nizamı və rifahı üçün fərdin və ictimai dəyərlərin hifz olunması vacib şərtdir.

Hifzin poeziya və ədəbi dilimizdə işlənməsi

Klassik və müasir Azərbaycan ədəbiyyatında “hifz etmək”, “hifz olunmaq”, “hifz olunmuş bilik” kimi ifadələr bir çox şair və yazıçıların əsərlərində işlədilib. Bəzən bu söz bilik, elm, vicdan, sevgi və s. kimi mənəvi dəyərlərin qorunması kontekstində istifadə olunur.

Hifzin tərbiyə və təhsil sistemində rolu

Hifz, sadəcə əzbərləmə yox, öyrəndiyin bilikləri qorumaq, dəyərləri və prinsipləri həyatına tətbiq etmək, cəmiyyət üçün faydalı şəxs olmaq üçün vacib şərtdir. Hifz olunan dəyərlər gələcək nəsillərin inkişafında mühüm yer tutur.

Müasir dövrdə hifz anlayışının aktuallığı

Bu gün də hifz prosesi İslam dünyasında, eləcə də Azərbaycanda böyük əhəmiyyətə malikdir. Qurani-Kərimin, dini və klassik poeziya nümunələrinin əzbərlənməsi, əxlaqi dəyərlərin və milli-mədəni irsin qorunması müasir cəmiyyət üçün də aktuallığını saxlayır.

Hifz sözü Azərbaycan dilində və İslam mədəniyyətində dərin mənəvi, dini və sosial məna kəsb edir. Bu termin həm insanın yaddaş və öyrənmə qabiliyyətinin, həm də mənəvi dəyərlərə sədaqətinin simvoludur. Hifz, bir cəmiyyətin və fərdin öz dəyərlərini, bilik və etiqadını qoruyub gələcək nəsillərə ötürməsi üçün vacib olan ənənədir.

Ən Çox Verilən Suallar