Hiqrometr : Nədir? Əsas Funksiyası

Hər bir insan üçün hava şəraiti, xüsusən də rütubət dərəcəsi, bəzən gözlə görünməsə də, həyat keyfiyyətinə və ətraf mühitə birbaşa təsir edən əsas göstəricilərdəndir. Havadakı rütubət, yəni su buxarının miqdarı, insan sağlamlığından tutmuş, kənd təsərrüfatı, tikinti, sənaye, texnologiya və elmi tədqiqatlara qədər bir çox sahədə vacib parametrdir. Ətraf mühitdə bu göstəricinin dəqiq və davamlı nəzarəti üçün istifadə olunan ən önəmli cihazlardan biri də hiqrometrdir. Bu alət, bir çox insan üçün sadə görünə bilər, lakin onun gündəlik həyat və elmi-texniki inkişaf üçün rolu danılmazdır.

Azərbaycanın müxtəlif iqlim zonalarında, şəhər və kənd yerlərində, fabrik və istixanalarda, eləcə də ev şəraitində havanın rütubətinin ölçülməsi və optimal səviyyədə saxlanılması hər zaman aktualdır. Hiqrometr havadakı su buxarının miqdarını dəqiq təyin etməklə, həm gündəlik məişətdə, həm də ixtisaslaşmış sahələrdə bir çox problemlərin qarşısını almağa kömək edir.

Hiqrometr nədir və əsas funksiyası

Hiqrometr — havadakı rütubətin səviyyəsini, yəni su buxarının miqdarını ölçən xüsusi cihazdır. Onun əsas vəzifəsi havada mövcud olan su buxarının kəmiyyətini müəyyənləşdirmək və bu göstəricini ya nisbətən (faizlə), ya da mütləq dəyərdə (qram/kubmetr) istifadəçiyə çatdırmaqdır. Sadə dillə desək, hiqrometr havanın nə qədər “nəmiş” və ya “quru” olduğunu göstərir.

Rütubətin ölçülməsi bir çox sahədə — hava proqnozlarında, kənd təsərrüfatında, muzey və kitabxanalarda, saxlama anbarlarında, laboratoriyalarda, istehsalat müəssisələrində, hətta məişətdə belə — olduqca vacibdir. Bu səbəbdən hiqrometrin funksiyası gündəlik həyatımız və elmi-texniki proseslər üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.

Hiqrometrin tarixi və elmi əsasları

Hiqrometrin tarixi XVI əsrə, elm və texnikanın inkişaf etdiyi dövrlərə təsadüf edir. İlk hiqrometrlər primitiv və sadə quruluşlu olub, əsasən müşahidə xarakteri daşıyırdı. İtalyan alim Leonardo da Vinçinin və İngilis fizik Robert Hooke-un sadə cihazlar üzərində apardığı təcrübələr nəticəsində rütubətin ölçülməsi mümkün oldu. 1783-cü ildə isə Horasio Benedetto de Saussure tərəfindən hazırlanmış saç hiqrometri uzun illər ən dəqiq və əlçatan variant sayılıb.

Elmi cəhətdən, hiqrometrin iş prinsipi havadakı su buxarının müxtəlif fiziki dəyişikliklərə təsir etməsi üzərində qurulub. Müxtəlif maddə və elementlərin (saç, pambıq, duz və s.) rütubətə qarşı həssaslığı bu alətin iş mexanizminin əsasını təşkil edir. Bu əsaslar zamanla inkişaf etdirilərək müasir elektron və rəqəmsal hiqrometrlərin yaradılmasına səbəb olub.

Hiqrometrin növləri və iş mexanizmləri

Hiqrometrlər quruluş və iş prinsipi baxımından bir neçə əsas növə ayrılır:

Saç hiqrometri

Bu cihaz insan və ya at saçının rütubətə həssaslığından istifadə edir. Saçlar nəmli mühitdə uzanır, quru mühitdə isə qısalır. Bu dəyişiklik mexaniki mexanizm və ya ox vasitəsilə ölçülür və nisbətən rütubət dərəcəsi göstərilir.

Psixrometr

Psixrometr iki termometrdən ibarətdir: biri “quru”, digəri “yaş” adlanır. Yaş termometrin temperaturu buxarlanma nəticəsində aşağı düşür. Hər iki termometr arasındakı fərqdən istifadə edərək rütubət dəqiq hesablana bilir. Bu üsul meteorologiyada geniş yayılıb.

Elektron və rəqəmsal hiqrometrlər

Müasir texnologiyalara əsaslanan bu cihazlar xüsusi rütubət sensorları ilə işləyir. Havadakı rütubəti yüksək dəqiqliklə ölçür və nəticəni rəqəmsal ekranda göstərir. Onların bir çoxu əlavə olaraq temperatur, təzyiq və digər iqlim göstəricilərini də ölçə bilir.

Kondensasiya və qaz hiqrometrləri

Kondensasiya hiqrometrləri səthin soyudulması nəticəsində üzərində su damlası əmələ gələn anda kondensasiya temperaturunu müəyyən edir. Qaz hiqrometrləri isə müxtəlif qaz qarışıqlarında su buxarının miqdarını ölçmək üçün tətbiq olunur.

Hiqrometrin texnoloji inkişafı və müasir modellər

Zaman keçdikcə hiqrometrlər texnoloji baxımdan böyük inkişaf yolu keçib. Bir vaxtlar yalnız mexaniki, analoq qurğular mövcud idisə, hazırda mikroprosessorlu, yüksək həssaslığa malik, “ağıllı” və internetə qoşula bilən rəqəmsal hiqrometrlər istehsal olunur. Bu cihazlar istifadəçi üçün məlumatların saxlanması, uzaqdan monitorinq, mobil tətbiqlərlə sinxronizasiya və digər imkanlar yaradır. Bəzi modellər bulud əsaslı texnologiyalarla işləyərək istənilən yerdən rütubət göstəricilərinə nəzarət imkanı verir.

Elektron hiqrometrlərin üstünlüyü ondadır ki, onlar operativ, etibarlı, əlavə kalibrləmə tələb etməyən və enerji baxımından qənaətcil qurğulardır. Bu modellər istixanalarda, sənaye müəssisələrində, laboratoriyalarda və evdə geniş yayılıb.

Hiqrometrin tətbiq sahələri

Hiqrometrin istifadəsi aşağıdakı əsas sahələri əhatə edir:

Meteorologiya və iqlim tədqiqatları – hava proqnozu və iqlim müşahidələri üçün rütubətin dəqiq ölçülməsi zəruridir.

Kənd təsərrüfatı və istixana təsərrüfatı – optimal rütubət səviyyəsi bitkilərin sağlam inkişafı üçün əsas şərtdir.

Qida və dərman sənayesi, anbarlar – məhsulların saxlanması zamanı rütubət səviyyəsi daima nəzarətdə saxlanılır.

Muzeylər, arxivlər – sənədlərin, eksponatların və incəsənət nümunələrinin uzunömürlü olması üçün rütubətə həssas yanaşılır.

Tibbi laboratoriyalar və xəstəxanalar – dəqiq analiz və tədqiqatlar üçün rütubət mütləq kontrol altında olmalıdır.

Aviasiya və nəqliyyat – texniki təhlükəsizlik və komfort üçün rütubət göstəricisi vacibdir.

Ev və ofis məkanı – sağlamlıq və komfort üçün optimal rütubət təmin edilir.

Hiqrometrin Azərbaycan şəraitində aktuallığı

Azərbaycanın iqlim bölgələri rütubət baxımından bir-birindən fərqlənir: Xəzərsahili zonalarda, xüsusən Abşeron yarımadasında, rütubət yüksək, ölkənin dağlıq və quru bölgələrində isə nisbətən aşağıdır. Bu müxtəliflik həm kənd təsərrüfatı, həm də sənaye və məişət üçün rütubətə dəqiq nəzarət zərurəti yaradır. Məsələn, istixanalarda, muzeylərdə, saxlama yerlərində hiqrometrlər məhsuldarlıq və qoruma üçün vazkeçilməz alətdir.

Hiqrometrin düzgün istifadəsi və texniki xidmət qaydaları

Hiqrometrlərdən istifadə edərkən aşağıdakı məqamlar vacibdir: cihaz düz, ventilyasiya olunan yerdə və istilik mənbələrindən, günəş şüalarından uzaqda yerləşdirilməlidir. Rəqəmsal modellərdə bəzən kalibrləmə və proqram yenilənməsi aparılmalıdır. Cihazın batareyası vaxtında dəyişdirilməli, texniki baxışlar laqeyd edilməməlidir. Doğru istifadə üçün təlimata əməl olunmalı, göstəricilərin orta dəyəri bir neçə dəfə yoxlanmalıdır.

Rütubətin insan sağlamlığına və məişətə təsiri

Havadakı rütubət səviyyəsi insan sağlamlığına birbaşa təsir edir. Yüksək rütubət orqanizmdə allergiya, astma, göbələk və küf problemləri yaradır, aşağı rütubət isə dəri quruluğu, nəfəs yollarının qıcıqlanması, immun sisteminin zəifləməsinə səbəb olur. Optimal rütubət səviyyəsinin qorunması üçün evlərdə və ictimai məkanlarda hiqrometrlərdən istifadə edilməlidir. Uşaqlar, yaşlılar və xəstələr üçün isə bu göstəricinin düzgün saxlanılması xüsusilə vacibdir.

Müasir hiqrometrlərdə yeni texnoloji tendensiyalar və inkişaflar

Smart hiqrometrlər artıq bazarda geniş yayılıb. Bu cihazlar mobil telefonlarla sinxronizasiya edilir, bulud üzərindən məlumatların izlənməsi, avtomatik xəbərdarlıqlar, enerji sərfiyyatına nəzarət, hətta süni intellekt əsaslı optimal rütubət tənzimləməsi imkanları təqdim edir. İstehsalçılar daha həssas, uzunömürlü və funksional sensorlar üzərində tədqiqatlarını davam etdirir. Bu texnoloji yeniliklər gələcəkdə rütubətə nəzarəti daha effektiv və əlçatan edəcək.

Hiqrometr alarkən nəyə diqqət yetirmək lazımdır?

Hiqrometr seçərkən istifadə məqsədi, ölçmə diapazonu, dəqiqlik, əlavə funksiyalar (temperatur, təzyiq, data yaddaşı), enerji mənbəyi, kalibrləmə imkanları və qiymət əsas kriteriyalardır. Əgər sənaye və ya laboratoriya üçün istifadə ediləcəksə, daha dəqiq və həssas modellərə üstünlük verilməlidir. Məişət üçün isə rahat istifadə və rəqəmsal ekranlı modellər yetərlidir. Müxtəlif markaların və modellərin istifadəçi rəylərini nəzərdən keçirmək faydalıdır.

Hiqrometr, sadə görünüşünə baxmayaraq, müasir elmi, texniki və gündəlik məişət həyatında əvəzolunmaz bir cihazdır. Havadakı rütubətin dəqiq və operativ ölçülməsi bir çox sahədə uğurlu nəticələrin və sağlamlığın əsas təminatçısıdır. Texnoloji yeniliklər sayəsində hiqrometrlərin istifadə imkanları hər gün daha da artır. Həm ev, həm sənaye, həm də kənd təsərrüfatı üçün optimal rütubətə nəzarət etmək, keyfiyyət və təhlükəsizliyi təmin etmək baxımından bu cihazların əhəmiyyəti danılmazdır.

Ən Çox Verilən Suallar