Müasir tibbdə vizualizasiya və diaqnostika metodlarının inkişafı, dəqiq diaqnozun qoyulması və təhlükəsiz cərrahi müdaxilələrin həyata keçirilməsi üçün yeni texnologiyalara və maddələrə ehtiyac yaranır. Bu sahədə ən çox istifadə olunan xüsusi markerlərdən biri ICG boyası – tam elmi adı ilə indosianin yaşıl boyasıdır. Bu maddə tibbi praktikada geniş şəkildə tətbiq olunur və unikal xüsusiyyətlərinə görə onkoloji, oftalmoloji, angioloji və cərrahi sahələrdə əvəzolunmaz rol oynayır.
ICG boyası ilk dəfə 1950-ci illərdə ABŞ-da FDA tərəfindən tibbi məqsədlərlə təsdiqlənmiş, indosianin boyası və ya indosianin yaşıl adları ilə elmi ədəbiyyatda yer almışdır. Onun molekulyar strukturu, optik xüsusiyyətləri və təhlükəsizlik profili bu boyanın insan orqanizmində vizualizasiyanı asanlaşdıran effektiv vasitəyə çevrilməsinə səbəb olub.
ICG Boyasının Kimyəvi Strukturu və Xüsusiyyətləri
ICG boyası – indosianin yaşıl (ing. indocyanine green) – suda həll olan, sintetik, anion xarakterli, triasin əsaslı bir birləşmədir. Onun molekulyar formulu C43H47N2NaO6S2-dir və molekulyar çəkisi təxminən 775-dır. İncə yaşıl rəngdə olan bu toz şəklində satılır və istifadə zamanı steril şərtlərdə fizioloji məhlulda həll olunur.
ICG boyasının əsas xüsusiyyəti – infraqırmızı (near-infrared, NIR) spektrdə maksimum absorbsiya və floresans qabiliyyətinə malik olmasıdır. Bu, xüsusi optik avadanlıqla (fluoresans kamera, NIR lazer sistemi) müşahidə edildikdə, insan toxumasında boyanın yayılmasını və toplandığı yerləri real vaxtda vizuallaşdırmağa imkan verir. ICG-in plazmada yarıparçalanma dövrü 3-5 dəqiqədir və maddə əsasən qaraciyər tərəfindən sürətlə metabolizə olunaraq öd vasitəsilə xaric olunur.
Tibb və Cərrahiyyədə ICG Boyasının İstifadə Sahələri
Onkoloji cərrahiyyədə sentinel limfa düyünü vizuallaşdırılması
Ən geniş yayılmış istifadəsi süd vəzi, qalxanabənzər vəzi, baş-boyun, uroloji, ginekoloji və digər orqanların xərçəngində sentinel limfa düyününün aşkarlanmasıdır. Cərrahiyyə zamanı toxumaya ICG boyası yeridilir və xüsusi kamera vasitəsilə limfa axını izlənir. Boyanın ilk toplandığı limfa düyünləri vizual olaraq seçilərək cərrahi yolla çıxarılır. Bu metod xərçəngin yayılmasının (metastaz) erkən aşkarlanması və xəstənin həyat şansının artırılması baxımından son dərəcə əhəmiyyətlidir.
Qan dövranı və damar keçiriciliyinin qiymətləndirilməsi
ICG angiografiyası tibbdə qan dövranı sisteminin öyrənilməsində aparıcı üsullardan biridir. Bu zaman boyanın damar daxilinə yeridilməsi ilə infraqırmızı kameralar vasitəsilə damarların keçiriciliyi, stenoz və ya tıxanıqlıq dərəcəsi vizual olaraq izlənilir. Xüsusilə ürək-damar cərrahiyyəsində və beyin damarlarının əməliyyatlarında bu metod tez-tez tətbiq olunur.
Oftalmologiyada retina və koroid damarlarının diaqnostikası
ICG angiografiyası gözün dərin qatlarının – xüsusilə koroid damarlarının, retina patologiyalarının, yaşa bağlı makula degenerasiyası və digər xəstəliklərin diaqnostikasında yüksək dəqiqlik verir. Bu, optik koherens tomoqrafiya (OCT) və digər üsullarla müqayisədə daha geniş spektrli məlumat əldə etməyə imkan yaradır.
Qara ciyər və öd yollarının cərrahi əməliyyatlarında
Hepatobiliar cərrahiyyədə – xüsusilə xolesistektomiya (öd kisəsinin çıxarılması), qaraciyər transplantasiyası və xərçəng əməliyyatlarında – ICG boyası öd yollarının və qaraciyər damarlarının real vaxtda görünməsini təmin edir. Bu, cərrahi səhvlərin qarşısını almağa, orqanın funksional hissələrinin qorunmasına və ağırlaşmaların azaldılmasına kömək edir.
Plastik və rekonstruktiv cərrahiyyədə damar tədqiqatları
Mikrocərrahiyyədə, dəri fleplərinin (dəri və toxuma köçürülməsi) damar təchizatı və perfuziyasını yoxlamaq üçün ICG boyası tətbiq olunur. Bununla flepin qanlanma vəziyyəti real vaxtda qiymətləndirilir və əməliyyat uğurluluğu artır.
ICG Boyasının Üstünlükləri və Təhlükəsizlik Profili
ICG boyasının tibbi praktikada bu qədər populyar olmasının başlıca səbəbləri aşağıdakılardır:
- Yüksək optik sabitlik və infraqırmızı floresans effekti.
- Qısa yarıömür və sürətli təmizlənmə (qaraciyər-öd sistemi ilə).
- Bioloji təhlükəsizliyi yüksək, allergik və toksik təsiri nadir hallarda rast gəlinir.
- Vizualizasiyanın dəqiq və real vaxtda aparılması.
- Damarlar, limfa və toxuma perfuziyasının non-invaziv şəkildə izlənməsi.
Bununla belə, bəzi xəstələrdə (xüsusilə yod və sulfa preparatlarına qarşı allergiyası olanlarda) nadir hallarda anafilaktik reaksiya müşahidə oluna bilər. Bu səbəbdən hər bir xəstəyə istifadə öncəsi risk qiymətləndirməsi aparılır.
ICG Boyasının İstifadə Protokolu və Klinik Tətbiq Prosesi
ICG boyasının istifadəsi üçün xəstəyə 0.1-0.5 mq/kq dozada, adətən vena daxili və ya birbaşa toxuma içi yeridilir. Prosedur zamanı xüsusi floresans kamera və ya NIR görüntüləmə sistemindən istifadə olunur. Boyanın damar və ya toxumalarda yayılması saniyələr içində baş verir və monitor ekranında vizuallaşdırılır. Tibbi prosedurun təhlükəsizliyi üçün bütün mərhələlərdə aseptik şərait və müasir texnologiyadan istifadə vacibdir.
Əks göstərişlər əsasən aşağıdakılardır:
- İndosianin yaşıl boyasına və ya preparat tərkibindəki digər maddələrə qarşı allergiya.
- Yod allergiyası (çünki ICG tərkibində yod atomları mövcuddur).
- Hamiləlik və ağır qaraciyər çatışmazlığı zamanı istifadə ehtiyatla aparılır.
Azərbaycan Tibb Təcrübəsində ICG Boyasının Yeri
Son illərdə Azərbaycan klinikalarında, xüsusilə onkoloji, oftalmoloji və hepatobiliar cərrahiyyədə ICG boyasının istifadəsi genişlənib. Dövlət və özəl klinikalar, aparıcı tibb mərkəzləri bu müasir texnologiyadan istifadə etməklə cərrahiyyə risklərini azaldır, diaqnostikanın keyfiyyətini artırır və xəstələr üçün daha əlçatan və təhlükəsiz müalicə mühiti yaradır.
Xaricdə təhsil almış cərrahlar, klinik araşdırmalar aparan tibb mütəxəssisləri Azərbaycanda ICG boyasının tətbiqi protokollarını beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırır. Bəzi aparıcı xəstəxanalarda sentinel limfa düyünlərinin tapılması, öd yollarının vizualizasiyası, damar perfuziyasının dəyərləndirilməsi artıq rutinin bir hissəsinə çevrilib. Gələcəkdə bu texnologiyanın dövlət proqramları vasitəsilə region klinikalarına da yayılması gözlənilir.
İctimaiyyət və Pasiyentlər üçün Məlumatlandırma
ICG boyası ilə aparılan diaqnostika və cərrahi prosedurların üstünlükləri və təhlükəsizliyi barədə ictimaiyyətə dolğun məlumat vermək çox vacibdir. Xəstələrə əməliyyatdan əvvəl prosesin mahiyyəti, riskləri və üstünlükləri izah edilir, onların suallarına cavab verilir, istifadə olunan texnologiya barədə şəffaflıq təmin olunur. Əlavə olaraq, pasiyent hüquqları qorunur və onların razılığı ilə boyadan istifadə edilir.
ICG Boyasının Alternativləri və Məhdudiyyətləri
Tibbdə digər boyalar və floresan maddələr də mövcuddur, lakin indosianin yaşıl – ICG – unikal xüsusiyyətlərinə görə liderdir. Alternativ kimi mavi boyalar (metilen mavisi, patent blue), bəzi radioizotoplar və digər optik markerlər istifadə oluna bilər. Lakin onların əksəriyyəti ya toksikliyi yüksək, ya vizualizasiya keyfiyyəti aşağı, ya da istifadəsi çətin və bahalıdır. ICG isə texniki və iqtisadi baxımdan optimal hesab olunur.
Məhdudiyyətlər isə əsasən xüsusi avadanlığa olan ehtiyac, allergiya riski, bəzi nadir metabolik xəstəliklər və əks göstərişlərlə bağlıdır. Buna baxmayaraq, müasir tibb mərkəzləri üçün ICG boyası əlçatan və effektiv seçimdir.
Elmi Tədqiqatlarda və İnnovasiyalarda ICG Boyasının Rolu
Beynəlxalq elmi-tədqiqat işlərində ICG boyası yalnız klinikada deyil, həm də təcrübəvi biologiya və molekulyar tədqiqatlarda istifadə olunur. Molekulyar imaging, hüceyrə səviyyəsində perfuziya öyrənilməsi, yeni dərman və texnologiyaların sınaqdan keçirilməsi bu boyanın imkanlarını daha da artırır. Biotexnologiya və süni intellekt sahəsində ICG floresans datalarının analizi yeni nəsil tibbi alətlərin hazırlanmasına səbəb olur.
ICG boyası – indosianin yaşıl – müasir tibbin ən etibarlı və effektiv markerlərindən biridir. Onun vizualizasiyada, diaqnostikada, cərrahi risklərin azaldılmasında və xəstə təhlükəsizliyinin təmin edilməsində rolu danılmazdır. Azərbaycanda da tibb müəssisələrinin bu texnologiyanı tətbiq etməsi səhiyyənin inkişafına, pasiyent məmnuniyyətinə və elmi potensialın yüksəlməsinə zəmin yaradır. Həm həkimlər, həm də xəstələr üçün ICG boyası innovativ və etibarlı bir vasitə kimi öz yerini tapır.
Ən çox verilən suallar
1. ICG boyası nədir və nə üçün istifadə olunur?
ICG boyası – indosianin yaşıl – tibbdə əsasən damarların, limfa axınının, toxuma perfuziyasının və orqanların vizualizasiyası üçün istifadə olunan floresans markeridir.
2. ICG boyasının əsas üstünlükləri hansılardır?
Tez vizualizasiya, yüksək dəqiqlik, infraqırmızı floresans effekti, sürətli xaric olunma və aşağı allergik risk ICG boyasının başlıca üstünlükləridir.
3. Azərbaycanda ICG boyası hansı sahələrdə tətbiq olunur?
Onkologiya, oftalmologiya, ürək-damar və qaraciyər cərrahiyyəsi, plastik və rekonstruktiv əməliyyatlarda ICG boyası geniş istifadə edilir.
4. ICG boyasının tətbiqi zamanı risklər varmı?
Bəzi insanlarda allergik reaksiya və ya nadir ağırlaşmalar ola bilər. Yod və sulfa allergiyası olan şəxslər üçün risk qiymətləndirməsi aparılır.
5. ICG boyasının dozası necə müəyyən edilir?
ICG boyasının dozası xəstənin çəkisinə, tibbi göstərişə və istifadə məqsədinə görə (0.1-0.5 mq/kq) fərdi şəkildə təyin olunur.
6. Hamiləlikdə və uşaqlarda ICG boyası tətbiq oluna bilərmi?
Əksər hallarda ehtiyatla yanaşılır və yalnız ciddi tibbi göstəriş olduqda istifadə edilir. Hamiləlik və uşaqlıq dövrü üçün xüsusi klinik qərar tələb olunur.
7. ICG boyası allergiyası olanlar üçün nə edilməlidir?
Əgər xəstənin ICG və ya yod allergiyası varsa, bu boyadan istifadə olunmur və alternativlər seçilir.
8. ICG boyasının alternativləri varmı?
Bəli, mavi boyalar, bəzi radioizotoplar və digər markerlər alternativ ola bilər, lakin ICG boyasının üstünlükləri daha çoxdur.
9. ICG boyasının hazırlanması və tətbiqi necə aparılır?
Steril şəraitdə toz məhlulda həll edilir, vena daxilinə və ya toxuma içi yeridilir və proses xüsusi kamera ilə izlənir.
10. ICG boyası ilə bağlı elmi tədqiqatlar Azərbaycanda aparılırmı?
Bəli, bəzi universitet klinikaları və özəl tibb mərkəzləri beynəlxalq protokollara uyğun olaraq ICG boyası ilə müxtəlif klinik və eksperimental tədqiqatlar aparır.
