İcmal : Yazılışı, Nümunələr, Strukturu

İcmal anlayışı Azərbaycan elmi, ictimai və praktiki həyatında mühüm yer tutan terminlərdən biridir. İcmal sözü əsasən bir hadisənin, prosesin, sənədin və ya mövzunun qısa və lakin əsas məqamlarını əhatə edən şəkildə təqdim olunmasını ifadə edir. Müasir dövrdə istər təhsil, istər iş həyatı, istərsə də elmi araşdırmalarda icmal yazmaq bacarığı tələb olunur. İnsanların əksəriyyəti icmal dedikdə, qısa və mənalı xülasə başa düşür, lakin bu anlayış özündə bir çox incəlik və strukturu birləşdirir. İcmal həm informasiyanın qısa formada ötürülməsi, həm də əsas məqamların vurğulanması üçün ideal vasitədir.

İcmal Anlayışının Elmi və Dilçiliyə Aid İzahı

İcmal sözü ərəb mənşəlidir və “cəmləmək”, “ümumiləşdirmək”, “bir araya toplamaq” mənasını verir. Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində icmal anlayışı “mətnin, hadisənin və ya məsələnin əsas hissələrinin, ideyalarının, nəticələrinin qısa şəkildə verilməsi” kimi təsvir edilir. İcmal eyni zamanda “təhlil olunmuş informasiyanın xülasəsi, lakonik, aydın və dolğun formada mətnin yenidən təqdimatı” kimi də başa düşülür. Elmi dilçiliyin klassik qaydalarına əsasən, icmal obyektivlik, qısalıq, əsas məqamların seçilməsi və əlavə, artıq məlumatların çıxarılması ilə xarakterizə olunur.

İcmalın Praktik Tətbiqi

İcmal yazmağın vacibliyi müxtəlif sferalarda özünü göstərir. Təhsil müəssisələrində tələbələrə verilən məqalə, kitablara dair icmal tapşırıqları onların analitik düşüncə, informasiya sıralama və əsas ideyanı seçmək bacarığını artırır. İş həyatında isə icmal hesabatlar, təqdimatlar, layihə xülasələri və ya iclas protokollarında istifadə olunur. Elmi tədqiqatlarda icmal, geniş məqalə və ya monoqrafiyanın qısa və məzmunlu təqdimatıdır. Jurnalistikada icmal xəbər materialının əsas məqamlarını sürətlə oxucuya çatdırmaq üçün yazılır.

İcmalın Strukturu

İcmal həmişə strukturlaşdırılmış, ardıcıl və məntiqi olmalıdır. Peşəkar icmal əsasən aşağıdakı hissələrdən ibarət olur:

Hər bir hissənin məqsədi vardır. Başlıq oxucunu cəlb etməli, giriş hissə mövzunu tanıtmalı, əsas hissədə informasiyanın mahiyyəti, nəticələr və təhlil, yekunda isə ən vacib və diqqətəlayiq məsələlər bir daha vurğulanmalıdır. Bu cədvəl icmalın hər bir bölməsinin vəzifəsini və yazıdakı əhəmiyyətini aydın göstərir.

İcmalın Yazılması Qaydaları

İcmal yazılarkən aşağıdakı əsas qaydalara əməl olunmalıdır:

1. Materialın tam mənimsənilməsi: İcmal yazmadan əvvəl mətn və ya hadisə tam oxunmalı, dərk edilməli və mahiyyəti başa düşülməlidir.
2. Əsas ideyaların seçilməsi: Materialda olan əlavə, təkrarlanan və vacib olmayan məlumatlar çıxarılmalı, yalnız əsas tezislər saxlanılmalıdır.
3. Qısalıq və aydınlıq: İcmal hər zaman qısa, lakin aydın və məzmunlu olmalıdır. Uzun, çətin və dolaşıq cümlələrdən istifadə edilməməlidir.
4. Obyektivlik və tərəfsizlik: İcmal müəllifin şəxsi fikirlərini deyil, məhz mənbənin əsas məqamlarını təqdim etməlidir.
5. Struktur və ardıcıllıq: İcmal məntiqi, ardıcıl və bölmələrə uyğun yazılmalıdır.

İcmal yazmaq üçün aşağıdakı sxemdən istifadə etmək olar:

1. Başlanğıc – Giriş: Mənbənin adı, müəllif, çap ili, mövzu və mətnin əsas məqsədi qeyd edilir.
2. Əsas hissə: Hər bir əsas fikir bir cümlədə və ya qısa paraqrafda verilir. Burada faktlar, əsas tezislər və nəticələr vurğulanır.
3. Yekun: Bütün deyilənlərin xülasəsi, yekun məqamların vurğulanması və oxucu üçün ən əsas nəticə.

İcmalın Yazılışında Yollar və Fərqlər

İcmal yazmaq üçün müxtəlif yanaşmalar var. Klassik icmal “xronoloji” ardıcıllıqla yazılır, yəni mətnin başlanğıcından sonuna kimi əsas ideyalar sıralanır. Analitik icmal isə materialı hissələrə bölüb, hər bir hissənin xülasəsini ayrıca təqdim edir. Komparativ icmal isə bir neçə mənbənin və ya hadisənin müqayisəsi və onların oxşar və fərqli cəhətlərinin ümumiləşdirilməsi məqsədilə yazılır. Müasir akademik və korporativ mühitdə ən çox strukturlaşdırılmış və analitik icmal tiplərinə üstünlük verilir.

İcmal Yazmaqda Ən Çox Yol Verilən Səhvlər

İcmal yazanların yol verdiyi tipik səhvlər aşağıdakılardır:

• Əsas ideyanın kənarda qalması, yəni vacib informasiyanın əhatə edilməməsi
• Artıq, lazımsız məlumatların daxil edilməsi və icmalı uzatmaq
• Şəxsi fikirlərin yer alması, tərəfli yanaşma
• Strukturun pozulması, məntiqi ardıcıllığın olmaması
• Mətnin çox qısa və ya əksinə, həddən artıq uzun olması
• Mənbə və müəllif məlumatının düzgün qeyd edilməməsi

Hər bir icmalda əsas diqqət informasiyanın düzgün seçilməsinə və oxucuya aydın ötürülməsinə yönəlməlidir.

İcmalın Yazılması Prosesi

İcmal yazmaq üçün adım-adım üsul aşağıdakı kimidir:

1. Mənbə ilə tanışlıq və təhlil: Məqaləni, kitabı və ya hadisəni oxuyun, əsas tezisləri, nəticələri və vacib faktları seçin.
2. Qeydlərin aparılması: Əsas məqamları qısa qeydlər şəklində yazın.
3. Plan tərtib etmək: İcmalın strukturu və hər hissədə nələri qeyd edəcəyiniz barədə qısa plan hazırlayın.
4. İcmalın yazılması: Plan üzrə yazmağa başlayın, hər bölmədə əsas ideyanı bir və ya iki cümlə ilə ifadə edin.
5. Redaktə və yoxlama: Yazdığınız icmalı yenidən oxuyun, artıq və lazımsız məlumatları çıxarın, cümlələri daha aydın və qısa edin.
6. Mənbəni qeyd etmək: Mənbənin adı, müəllif və digər mühüm məlumatlar icmalın əvvəlində və ya sonunda göstərilməlidir.

Konkret İcmal Nümunəsi

Aşağıda icmalın real nümunəsi təqdim olunur. Fərz edək ki, “Azərbaycan Respublikasında Təhsil Siyasəti” adlı məqaləyə icmal hazırlanır.

Başlıq:
Azərbaycan Respublikasında Təhsil Siyasəti

Giriş:
Məqalədə Azərbaycanın təhsil sisteminin inkişaf istiqamətləri, islahatlar və təhsilin keyfiyyətinin artırılması yolları araşdırılıb.

Əsas hissə:
Yazıda qeyd olunur ki, ölkədə təhsil sahəsində genişmiqyaslı islahatlar aparılır. Dövlət tərəfindən müəllim hazırlığı, tədris proqramlarının yenilənməsi və maddi-texniki bazanın gücləndirilməsi diqqət mərkəzində saxlanılır. Məqalədə həmçinin, yeni qiymətləndirmə mexanizmləri, distant təhsilin inkişafı və beynəlxalq proqramlara qoşulmanın əhəmiyyəti vurğulanır. Təhsil sistemində şəffaflığın təmin edilməsi üçün hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi əsas vəzifə kimi göstərilib.

Yekun hissə:
Müəllif nəticə kimi vurğulayır ki, Azərbaycanın təhsil siyasəti müasir tələblərə uyğun formalaşdırılır, islahatlar davam etdirilir və təhsilin keyfiyyətinin artırılması üçün dövlət və cəmiyyət tərəfindən hərtərəfli dəstək göstərilir.

İcmal və Xülasə Arasındakı Fərqlər

Çox zaman icmal ilə xülasə eyni başa düşülür. Əslində isə bunlar fərqli janrlardır. Xülasə əsasən mətnin ən qısa şəkildə, yalnız əsas ideyalarla, əlavə təhlil və nəticəsiz təqdimatıdır. İcmalda isə yalnız faktlar deyil, eyni zamanda nəticə və analiz də yer alır. Həmçinin, icmalda müəllifin məqsədi, mövzuya yanaşması, təhlil və ümumiləşdirmə hissəsi mütləq olmalıdır.

İcmalın Sektorlarda Tətbiqi

İcmal müxtəlif sahələrdə tətbiq olunur. Təhsil sektorunda seminar, məqalə, kitab, konfrans materiallarına dair icmal yazılır. İş həyatında icmal tezislər, protokollar və hesabatların hazırlanmasında əsas rol oynayır. Elmi sahədə məqalələr və tədqiqat işləri üçün icmal yazılır və bu, tədqiqatın əhatə dairəsini, əsas tezisləri aydın şəkildə təqdim etməyə imkan verir. Jurnalistikada isə icmal xəbərin, məqalənin və ya reportajın əsas məqamlarının qısa, aydın formada oxucuya çatdırılması üçün hazırlanır.

İcmalın Keyfiyyətini Artıran Prinsiplər

Peşəkar icmal hazırlamaq üçün aşağıdakı prinsiplərə riayət olunmalıdır:

• Aydınlıq və dəqiqlik: Hər fikir qısa, məzmunlu və aydın şəkildə yazılmalıdır.
• Obyektivlik: Fikirlər və nəticələr müəllifin subyektiv düşüncəsindən uzaq, mənbəyə sadiq şəkildə təqdim olunmalıdır.
• Qrammatik və leksik düzgünlük: Azərbaycan dilinin qaydalarına, terminoloji dəqiqliyə ciddi əməl olunmalıdır.
• Əsaslılıq: İcmalda yalnız vacib və əsas məqamlar yer almalı, ikinci dərəcəli məlumatlardan istifadə olunmamalıdır.

İcmal Nümunələrinin Müqayisəli Təhlili

İcmal bacarığı müasir dövrün ən tələb olunan, intellektual fəaliyyətin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Peşəkar şəkildə icmal yazmaq üçün yalnız materialı başa düşmək deyil, eyni zamanda əsas ideyaları seçib, qısa və məzmunlu şəkildə təqdim etmək lazımdır. Təhsil, iş və elmi fəaliyyətin bütün sahələrində icmalın rolu əvəzsizdir. Hər bir fərdin analitik düşüncə, informasiyanı sıralama və əsas məsələləri ön plana çəkmək bacarığını artırmaq üçün icmal yazmaq mühüm vasitədir. Doğru struktur, obyektivlik, aydınlıq və qrammatik dəqiqlik icmalın əsas göstəriciləridir.

Ən Çox Verilən Suallar