Azərbaycan cəmiyyətinin elmi, iqtisadi və sosial inkişafında informasiya texnologiyalarının rolu getdikcə daha da əhəmiyyətli mövqeyə yüksəlir. İnformasiya texnologiyaları artıq yalnız bir sahənin və ya sektorun deyil, bütün sferaların, hətta gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Məhz bu sürətli texnoloji inqilab dövründə hər bir ölkənin milli inkişaf strategiyasında İKT-nin (informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının) xüsusi yer tutması tələb olunur. Azərbaycanın informasiya cəmiyyətinə inteqrasiyasını və intellektual potensialının gücləndirilməsini təmin edən əsas elmi və elmi-tədqiqat mərkəzlərindən biri də Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi nəzdində fəaliyyət göstərən İnformasiya Texnologiyaları İnstitutudur. Bu institut ölkədə İKT sahəsində elmi-texniki inkişafın əsas mərkəzi olmaqla yanaşı, milli İKT strategiyasının həyata keçirilməsi, müasir texnologiyaların tətbiqi və insan kapitalının inkişafı baxımından mühüm rol oynayır.
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun Yaranma Tarixi və İnkişafı
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun əsasını təşkil edən elmi ənənələr ötən əsrin 70-ci illərinə, SSRİ dövrünə gedib çıxır. O zaman Azərbaycanda ilk dəfə riyazi və hesablama texnikasının tətbiqi ilə bağlı fundamental tədqiqatlar aparılırdı. Müasir institutun bünövrəsi 1971-ci ildə yaradılan SSRİ Elmlər Akademiyası Azərbaycan filialının Hesablama Mərkəzi ilə qoyulub. Müstəqillik illərində elmi və texnoloji yenilənmələr, dövlətin informasiya cəmiyyətinin formalaşdırılması sahəsində gördüyü işlər bu mərkəzin inkişafında mühüm rol oynadı. 2002-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) strukturunda müstəqil İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu təsis edildi. Daha sonra institut, ölkədə elmin idarəetmə sisteminin yenilənməsi, təhsil və elmin inteqrasiyası çərçivəsində Elm və Təhsil Nazirliyinin tərkibinə daxil edildi.
İnstitutun inkişafı ölkə rəhbərliyinin İKT sahəsinə xüsusi diqqəti, dövlət proqramlarının həyata keçirilməsi və beynəlxalq əməkdaşlıq əlaqələrinin genişlənməsi ilə bilavasitə bağlıdır. Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin inkişafına dair Milli Strategiya” və digər rəsmi sənədlər institutun fəaliyyət istiqamətlərinin və prioritetlərinin müəyyən edilməsində əsas rol oynayıb. Məhz bu dövrdə institutun maddi-texniki bazası əhəmiyyətli dərəcədə yenilənmiş, müasir laboratoriyalar, texnoparklar və yüksək texnologiyalı tədqiqat mərkəzləri yaradılmışdır.
Fəaliyyət İstiqamətləri və Elmi Prioritetlər
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun fəaliyyət spektri olduqca geniş və çoxşaxəlidir. İnstitutun əsas missiyası informasiya texnologiyaları sahəsində fundamental və tətbiqi tədqiqatların aparılması, yeni texnoloji həllərin işlənməsi, rəqəmsal innovasiyaların təşviqi və milli İKT siyasətinin həyata keçirilməsidir. Bu istiqamətlərə informasiya təhlükəsizliyi və kriptoqrafiya, süni intellekt, böyük verilənlər və verilənlər bazalarının idarə olunması, proqram təminatının yaradılması, kompüter şəbəkələri və bulud texnologiyaları, elektron hökumət və rəqəmsal transformasiya, e-təhsil və e-səhiyyə sistemlərinin hazırlanması, təbii dillərin emalı və digər sahələr daxildir.
İnstitut həmçinin, informasiya cəmiyyətinin formalaşması, rəqəmsal savadlılığın artırılması və milli informasiya resurslarının qorunması istiqamətində bir sıra dövlət proqramlarının icrasına bilavasitə qoşulub. Eyni zamanda, ölkədə kibertəhlükəsizlik, rəqəmsal infrastrukturun yaradılması, milli proqramlaşdırma məhsullarının inkişafı və informasiya sistemlərinin təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün vacib tədqiqatlar həyata keçirilir. Müasir dövrdə institutun elmi prioritetləri sırasında süni intellektin tətbiqi, böyük verilənlər analitikası, maşın öyrənməsi, intellektual ekspert sistemləri və ağıllı şəhər layihələri xüsusi yer tutur.
Elmi Nailiyyətlər və Layihələr
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu ölkənin elmi-texniki inkişafında bir sıra əlamətdar nailiyyətlərə imza atıb. Bu nailiyyətlər arasında yüksək səviyyəli elmi məqalələrin və monoqrafiyaların nəşri, beynəlxalq jurnallarda çıxışlar, patent və müəlliflik şəhadətnamələrinin alınması, tətbiqi layihələrin icrası və milli informasiya sistemlərinin yaradılması xüsusilə qeyd olunmalıdır. İnstitutun alimləri tərəfindən hazırlanan unikal proqram təminatları, alqoritmlər və ekspert sistemləri dövlət qurumlarında, biznes sektorunda, təhsil və səhiyyə müəssisələrində uğurla tətbiq olunur.
Bundan əlavə, institut müxtəlif dövlət sifarişi və qrant layihələri çərçivəsində rəqəmsal arxivlərin, milli dil korpuslarının, elektron dövlət vətəndaş xidmətləri platformalarının yaradılması, informasiya sistemlərinin audit və təhlükəsizlik monitorinqi, mətnlərin avtomatik emalı, internet resursların monitorinqi və kiberhücumların qarşısının alınması kimi istiqamətlərdə uğurlu işlər görüb. Azərbaycan dilinin təbii dil emalı texnologiyaları, avtomatik tərcümə sistemləri, intellektual axtarış alqoritmləri, mobil tətbiqlər və veb-servislər üzrə də institutun mütərəqqi layihələri vardır.
Kadr Hazırlığı və Təhsil İslahatları
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun fəaliyyətində yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. İnstitut həm elmi-tədqiqat fəaliyyətini, həm də magistratura və doktorantura pillələri üzrə təhsil proqramlarını uğurla birləşdirir. Burada informatika, tətbiqi riyaziyyat, kompüter elmləri və digər müasir istiqamətlər üzrə ixtisaslı elmi-pedaqoji kadrlar hazırlanır. Müxtəlif elmi dərəcələrə malik mütəxəssislər institutun laboratoriyalarında tədqiqat aparmaq, innovativ layihələrdə iştirak etmək, beynəlxalq konfrans və seminarlarda çıxış etmək imkanına malikdirlər.
İnstitutun nəzdində fəaliyyət göstərən Dissertasiya Şurası, elmi seminarlar, beynəlxalq təcrübə proqramları və tələbə-elmi cəmiyyətləri gənc alimlərin, magistrant və doktorantların inkişafı üçün geniş imkanlar yaradır. Kadr hazırlığı prosesində innovativ pedaqoji metodlardan, interaktiv tədris vasitələrindən, onlayn və uzaqdan təhsil resurslarından geniş istifadə olunur. Burada təhsil alan gənclər həm fundamental elmi bilik, həm də praktik bacarıq və layihə idarəetməsi sahəsində təcrübə qazanırlar.
Beynəlxalq Əlaqələr və Qlobal Layihələr
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu beynəlxalq elmi ictimaiyyətlə fəal əməkdaşlıq edir və bir sıra qlobal layihələrə qoşulub. İnstitut dünyanın aparıcı tədqiqat və təhsil mərkəzləri, beynəlxalq təşkilatlar, xarici universitetlər və innovasiya şirkətləri ilə sıx əlaqələr saxlayır. Bu əməkdaşlıq çərçivəsində birgə elmi layihələr, tədqiqat mübadiləsi proqramları, qrant layihələri, beynəlxalq konfranslarda iştirak və təcrübə proqramları həyata keçirilir.
İnstitut Avropa Birliyi, UNESCO, IEEE, Springer və digər nüfuzlu təşkilatların təşəbbüslərində, o cümlədən Horizon 2020, TEMPUS, Erasmus+ və digər beynəlxalq proqramlarda iştirak edir. Eyni zamanda, türk dilli dövlətlərin elmi müəssisələri, MDB ölkələrinin informasiya texnologiyaları mərkəzləri və Qafqaz regionunun elmi şəbəkələri ilə birgə tədqiqatlar aparılır. Bu əməkdaşlıqlar nəticəsində institutun alimləri dünya elmi arenasında öz sözünü demək, qabaqcıl texnologiyaları Azərbaycana gətirmək və yerli innovasiya ekosisteminin inkişafına töhfə vermək imkanı əldə edirlər.
Rəqəmsal Transformasiya və İKT-nin Milli İnkişafdakı Rolu
Müasir dövrdə informasiya texnologiyaları və rəqəmsal transformasiya ölkənin iqtisadi, sosial və mədəni inkişafında həlledici rol oynayır. İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu bu sahədə milli inkişaf strategiyasının həyata keçirilməsində önəmli mərkəz rolunu oynayır. İnstitutun təşəbbüsü və iştirakı ilə Azərbaycanda rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafı, ağıllı şəhər və kənd layihələri, elektron idarəetmə, rəqəmsal təhsil və səhiyyə, kiberfiziki sistemlər və böyük verilənlər ekosistemi qurulur. Bunun nəticəsində ölkədə innovasiya mühiti formalaşır, gənc mütəxəssislər yeni texnologiyalara yiyələnir və rəqəmsal savadlılıq səviyyəsi yüksəlir.
İnstitutun elmi potensialı milli prioritetlərin reallaşdırılmasına, dövlət proqramlarının icrasına və Azərbaycanda rəqəmsal transformasiya proseslərinin sürətlənməsinə şərait yaradır. Elektron hökumət platformalarının, rəqəmsal arxivlərin, bulud xidmətlərinin, milli proqramlaşdırma məhsullarının yaradılması institutun strateji fəaliyyət istiqamətlərindən biridir. İKT-nin inkişafı Azərbaycanın dünya rəqəmsal xəritəsində daha görünən, qabaqcıl və modern bir ölkəyə çevrilməsini təmin edir.
İnnovasiya, Startaplar və İqtisadi Əhəmiyyət
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu yalnız elmi-tədqiqatlarla deyil, həm də innovativ təşəbbüslər, startaplar və texnoparklarla sıx əməkdaşlıq edir. Burada yaradılan innovasiya ekosistemi yeni ideyaların reallaşmasına, tətbiqi elmin iqtisadiyyatla əlaqələndirilməsinə şərait yaradır. İnstitutda keçirilən startap müsabiqələri, texnologiya festivalları, inkubasiya proqramları və elmi-innovasiya sərgiləri gənc tədqiqatçıların və sahibkarların potensialını üzə çıxarır.
Bu təşəbbüslər nəticəsində milli texnoloji məhsulların, proqram təminatlarının və xidmətlərin bazara çıxışı sürətlənir, yerli istehsal güclənir, rəqabətqabiliyyətli İKT məhsulları dünya bazarına çıxarılır. Beləliklə, institutun fəaliyyəti ölkənin rəqəmsal iqtisadiyyatının və innovasiya sektorunun inkişafında vacib rol oynayır, yeni iş yerlərinin yaradılmasına, bilik iqtisadiyyatının formalaşmasına təkan verir.
Elmi Jurnallar, Konfranslar və Maarifləndirici Fəaliyyət
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu həm də elmi maarifləndirmə, ictimaiyyətlə əlaqələr və bilik transferi sahəsində fəal iş aparır. İnstitutun nəzdində yüksək reytinqli elmi jurnallar, monoqrafiya və məqalə seriyaları nəşr olunur, müxtəlif elmi-praktiki konfranslar, simpoziumlar və seminarlar təşkil edilir. Burada innovativ mövzular üzrə ictimai müzakirələr aparılır, gənc tədqiqatçılar və mütəxəssislər elmi yeniliklərlə tanış olur, təcrübə mübadiləsi həyata keçirilir.
Maarifləndirmə proqramları çərçivəsində ölkə miqyasında İKT üzrə açıq dərslər, ustad dərsləri, vebinarlar və sosial aksiyalar keçirilir. Bu tədbirlər ictimaiyyətin informasiya texnologiyalarına marağını artırır, rəqəmsal savadlılığın yüksəldilməsinə və yeni biliklərin yayılmasına xidmət edir. İnstitutun alimləri mətbuatda, televiziya və onlayn platformalarda tez-tez çıxış edir, elmi yenilikləri və texnoloji trendləri cəmiyyətə çatdırırlar.
Gələcək Perspektivlər və Strateji Məqsədlər
İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu gələcək üçün bir sıra strateji məqsədlər müəyyənləşdirib. Bunlara elmi-tədqiqatların və innovasiyaların davamlı inkişafı, beynəlxalq elmi mühitdə institutun nüfuzunun artırılması, rəqəmsal suverenliyin gücləndirilməsi, yeni texnologiyaların transferi, yüksək ixtisaslı kadr potensialının artırılması və milli İKT sektorunun qlobal rəqabətə davamlı olması daxildir. Qarşıda duran əsas hədəflərdən biri də Azərbaycanı Qafqaz regionunda rəqəmsal lider ölkəyə çevirmək, yerli məhsulların və texnoloji həllərin beynəlxalq bazarda tanıdılmasıdır.
Bunun üçün institut elmi-texniki bazasını daim yeniləyir, gənc tədqiqatçıların və startapların inkişafını dəstəkləyir, dövlət və özəl sektorla əməkdaşlığı gücləndirir, elmi innovasiya ekosistemini genişləndirir. Gələcəkdə süni intellekt, kiberfiziki sistemlər, böyük verilənlər, biotexnologiya və digər qabaqcıl sahələrdə fundamental və tətbiqi tədqiqatlar institutun prioritetləri sırasında olacaq. Rəqəmsal transformasiyanın sürətlənməsi və informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi sayəsində institutun fəaliyyəti Azərbaycanın innovativ və rəqabətqabiliyyətli ölkə kimi mövqeyinin möhkəmlənməsinə xidmət edir.
Azərbaycan Respublikasında informasiya texnologiyalarının elmi və tətbiqi inkişafı, rəqəmsal cəmiyyətin formalaşması və İKT sektorunun gücləndirilməsi istiqamətində mühüm rol oynayan İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu müasir dövrün çağırışlarına cavab verən, innovasiya yönümlü və strateji əhəmiyyətli bir elmi mərkəzdir. İnstitutun çoxşaxəli fəaliyyəti, elmi nailiyyətləri, beynəlxalq layihələri və kadr hazırlığı ölkənin ümumi inkişafına, intellektual potensialının artırılmasına və qlobal informasiya cəmiyyətinə inteqrasiyasına əhəmiyyətli töhfə verir. İnstitutun müasir texnologiyalara, innovativ yanaşmalara və insan kapitalına verdiyi önəm nəticəsində Azərbaycan gələcəyə doğru daha inamla addımlayır və dünya elmi ailəsində layiqli yer tutur. İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu ölkənin rəqəmsal gələcəyinin etibarlı elmi dayaq nöqtəsi olaraq, Azərbaycanı müasir elmin, texnologiyanın və innovasiyanın ön sıralarına çıxarmağa davam edir.
Ən çox verilən suallar
- İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu nə vaxt yaradılıb və əsas fəaliyyəti nədir?
İnstitutun əsası 1971-ci ildə Hesablama Mərkəzi kimi qoyulub, 2002-ci ildən isə müstəqil elmi-tədqiqat institutu kimi fəaliyyətə başlayıb. Əsas fəaliyyəti informasiya texnologiyaları, süni intellekt, böyük verilənlər, proqram təminatı, informasiya təhlükəsizliyi və digər müasir İKT istiqamətlərində elmi tədqiqatlar və innovasiyaların həyata keçirilməsidir. - İnstitutda hansı elmi istiqamətlər üzrə tədqiqatlar aparılır?
İnformasiya təhlükəsizliyi və kriptoqrafiya, süni intellekt, böyük verilənlər analitikası, təbii dillərin emalı, elektron hökumət, proqram təminatı, bulud texnologiyaları, ağıllı şəhər və kibertəhlükəsizlik üzrə fundamental və tətbiqi tədqiqatlar həyata keçirilir. - İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunda kadr hazırlığı necə təşkil olunur?
İnstitutda informatika, tətbiqi riyaziyyat və kompüter elmləri üzrə magistratura və doktorantura proqramları mövcuddur. Gənc alim və tədqiqatçılar elmi laboratoriyalarda, beynəlxalq layihələrdə, innovativ startap və texnoparklarda bilik və təcrübə qazanırlar. - İnstitutun beynəlxalq əməkdaşlığı və layihələri hansılardır?
İnstitut Avropa Birliyi, UNESCO, IEEE, Erasmus+, Horizon 2020 kimi beynəlxalq təşkilatlarla və nüfuzlu universitetlərlə əməkdaşlıq edir, birgə elmi layihələr, təcrübə mübadiləsi proqramları, qrantlar və konfranslarda iştirak edir. - İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu hansı sahələrdə nailiyyətlər əldə edib?
İnstitut informasiya texnologiyaları üzrə fundamental və tətbiqi elmi tədqiqatlar, innovativ proqram təminatları, ekspert sistemləri, elektron dövlət vətəndaş xidmətləri, Azərbaycan dilinin emalı, süni intellekt və böyük verilənlər analitikası sahələrində uğurlu nəticələr əldə edib. - İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu startap və innovasiyalara necə dəstək verir?
İnstitutda innovasiya ekosistemi, startap müsabiqələri, inkubasiya proqramları və texnoparklar fəaliyyət göstərir. Gənc tədqiqatçılar və tələbələr öz ideyalarını inkişaf etdirir, yeni texnoloji həlləri bazara çıxarırlar. - İnstitutda hansı əsas laboratoriyalar və mərkəzlər fəaliyyət göstərir?
İnstitutun tərkibində informasiya təhlükəsizliyi laboratoriyası, proqram təminatı və tətbiqi riyaziyyat laboratoriyası, süni intellekt və böyük verilənlər mərkəzi, elektron hökumət və təbii dillərin emalı laboratoriyaları fəaliyyət göstərir. - İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun fəaliyyəti ölkə iqtisadiyyatına necə təsir edir?
İnstitutun fəaliyyəti İKT sektorunun inkişafına, rəqəmsal iqtisadiyyatın güclənməsinə, innovasiya məhsullarının yaradılmasına, milli proqram təminatlarının bazara çıxarılmasına və yeni iş yerlərinin yaradılmasına mühüm töhfə verir. - İnstitutda elmi nailiyyətlər necə qiymətləndirilir və yayılır?
İnstitutun alimləri yüksək reytinqli elmi jurnallarda məqalələr, monoqrafiyalar, patent və müəlliflik şəhadətnamələri təqdim edir, elmi konfrans və seminarlar təşkil olunur, elmi yeniliklər ictimaiyyətə çatdırılır. - Gələcəkdə İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun əsas prioritetləri nədir?
İnstitutun prioritetləri arasında rəqəmsal transformasiyanın davam etdirilməsi, beynəlxalq elmi mühitdə institutun nüfuzunun artırılması, yeni texnologiyaların transferi, yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması və milli İKT sektorunun qlobal rəqabətə davamlı olması var.
