İddə: Mənası, Etimoloji Kökləri

İddə anlayışı Azərbaycan cəmiyyətində, xüsusilə hüquqi və dini kontekstlərdə geniş istifadə olunan vacib terminlərdən biridir. Tarixən bu anlayış əsasən qadının boşanma və ya ərinin vəfatından sonra keçirməli olduğu müəyyən müddətə işarə edir. Eyni zamanda, bu sözün hüquqi, sosial və mədəni cəhətləri də mövcuddur. İddə müddətinin məqsədi qadının və uşaqların hüquqlarını qorumaq, sosial və ailə münasibətlərinin düzgün tənzimlənməsini təmin etməkdir. Bu sözün mənası və tətbiqi ilə bağlı müxtəlif kontekstlərdə istifadə olunan qaydalar mövcuddur ki, onlar da hüquqi və dini mənbələrə əsaslanır.

İddə Sözünün Lüğəvi və Etimoloji Kökləri

“İddə” sözünün mənşəyi ərəb dilindən gəlir. Ərəb dilində “iddət” (عِدَّة) sözü hesab, say, müddət mənalarını verir. Bu termin İslam hüququ kontekstində qadının boşanma və ya ərinin ölümündən sonra müəyyən bir vaxtı ifadə edir. Azərbaycan dilinə bu termin dini hüquq vasitəsilə daxil olub və zaman keçdikcə həm hüquqi, həm də mədəni mətnlərdə tez-tez istifadə olunmağa başlanıb.

Tarixi İnkişafı

Tarixən İslam hüququnda “iddə” müddətinin təyin edilməsi qadının və uşaqların hüquqlarının qorunması məqsədi daşıyırdı. İslam hüquqçuları bu müddəti təyin edərək ailə əlaqələrinin davamlılığını, uşaqların hüquqlarının qorunmasını və qadınların sosial cəhətdən müdafiəsini təmin etməyə çalışıblar. Bu müddət həmçinin qadının sağlamlıq vəziyyətini, hamilə olub-olmamasını aydınlaşdırmaq üçün tətbiq edilir. Müasir dövrdə isə bu anlayış həm dini, həm də hüquqi aspektlərdə daha geniş və əhatəli şəkildə tənzimlənir.

Hüquqi Aspektləri və Azərbaycan Qanunvericiliyindəki Yeri

Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinə əsasən, qadının boşanma və ya ərinin ölümü halında gözləməli olduğu müddət – iddə müddəti qanunla tənzimlənib. Qanunvericiliyə görə, boşanmış qadın üçün iddə müddəti üç ay və ya üç menstruasiya dövrüdür. Ərinin vəfatı halında isə bu müddət dörd ay on gün kimi müəyyən edilir. Hamilə qadınların iddə müddəti doğuşa qədər davam edir. Hüquqi baxımdan iddə müddətinin əsas məqsədi, uşağın ata mənsubiyyətinin müəyyən edilməsi və qadının hüquqi statusunun qorunmasıdır.

Dini Kontekstdə İddə

İslam hüququna görə, qadının boşanma və ya dul qalması halında iddə müddətinə riayət etməsi vacib sayılır. Bu müddətin əsas məqsədi ailə strukturunun qorunması, genetik mənşəyin dəqiq müəyyənləşdirilməsi və qadınların hüquqlarının müdafiəsidir. İslam mənbələrində iddə müddəti Quran ayələri və hədislər əsasında dəqiq tənzimlənib. Quranın Bəqərə surəsində və digər ayələrdə bu müddət haqqında ətraflı məlumat verilib və onun əhəmiyyəti vurğulanıb.

Sosial Təsiri

İddə müddətinin sosial təsiri böyükdür. Bu müddət ərzində qadın və uşaqlar üçün sosial təminatlar nəzərdə tutulur. İddə müddəti qadın üçün həm sosial, həm də psixoloji cəhətdən yenidən uyğunlaşma, öz həyatını nizamlama imkanları verir. Bu müddət ərzində qadının ictimai fəaliyyətini davam etdirməsinə heç bir maneə yoxdur. Əksinə, qadının bu müddət ərzində hüquqları qanunla qorunur və cəmiyyətdə layiqli yerini tutması üçün şərait yaradılır.

İddə ilə Bağlı Mövcud Yanlış İnanclar

Cəmiyyətdə bəzən iddə müddəti ilə bağlı yanlış təsəvvürlər də mövcuddur. Ən geniş yayılan yanlış təsəvvürlərdən biri qadının bu müddətdə evdən çıxmasının və ictimai həyat yaşamasının qadağan olunmasıdır. Halbuki, iddə müddətində qadının həyat tərzi heç bir şəkildə məhdudlaşdırılmır və qadın sosial həyatını normal şəkildə davam etdirə bilər. Digər yanlış təsəvvür isə, iddə müddətinin qadının azadlığına məhdudiyyət kimi görülməsidir. Əslində isə bu müddət qadının hüquqlarını və statusunu müdafiə etmək məqsədi daşıyır.

Müasir Hüquqi Tətbiqlər

Azərbaycanın müasir hüquq sistemində iddə müddətinin tətbiqi qanunlarla dəqiq və şəffaf şəkildə həyata keçirilir. Hüquqi baxımdan iddə müddətinə riayət etmək məcburidir və qanunvericilik pozuntuları ciddi şəkildə nəzarət altında saxlayır. Müasir hüquqi sistemlərdə bu müddətin düzgün hesablanması və qadın hüquqlarının qorunması məqsədilə müxtəlif hüquqi mexanizmlər mövcuddur.

İddə müddətinin beynəlxalq hüquqi təcrübədə tətbiqi də mövcuddur. İslam ölkələrində, həmçinin Azərbaycan daxil olmaqla bir çox dövlətdə bu müddət dini və dünyəvi hüquqla birgə tənzimlənir.

İddə ilə bağlı Hüquqi Məsuliyyət

İddə müddətinə riayət olunmaması müəyyən hüquqi məsuliyyət yaradır. Əgər qadın bu müddət ərzində yeni bir nikaha daxil olarsa, bu nikah qanunsuz hesab edilir və hüquqi baxımdan ciddi problemlər yarada bilər. Belə vəziyyətlərin qarşısının alınması üçün vətəndaşların hüquqi maarifləndirilməsi vacibdir.

İddə müddəti Azərbaycan cəmiyyətində hüquqi və sosial əhəmiyyət daşıyan, qadın və uşaqların hüquqlarının qorunmasına xidmət edən mühüm anlayışdır. Bu müddətin əsas məqsədi qadının və ailənin hüquqi statusunu təmin etmək, genetik mənşəyin dəqiqləşdirilməsi və cəmiyyətin sosial strukturunun qorunmasıdır. Müasir hüquqi və sosial kontekstdə iddə müddətinin əhəmiyyəti getdikcə artır və bu sahədə maarifləndirmə işlərinin aparılması mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Ən Çox Verilən Suallar