İdman Növləri Federasiyası: Tarixi, Funksiyaları, Strukturu

İdman cəmiyyətin inkişafında, insanların sağlamlığının qorunmasında və ölkələrin beynəlxalq aləmdə tanınmasında mühüm rol oynayan sahələrdən biridir. Xüsusilə də bu sahədə strukturlaşdırılmış idarəetmə sistemlərinin – federasiyaların rolu danılmazdır. İdman federasiyaları konkret idman növlərini təmsil edən, həmin sahənin idarə olunmasını, inkişafını, yarışların təşkili və beynəlxalq əlaqələrin qurulmasını təmin edən təşkilatlardır. Onlar yalnız peşəkar idmançılar üçün deyil, eyni zamanda idmanın kütləviləşməsi və sağlam həyat tərzinin təbliği üçün də mühüm funksiyaları yerinə yetirirlər.

Azərbaycan da bu sahədə ciddi inkişaf yolu keçmiş ölkələr sırasındadır. Respublikamızda müxtəlif idman növləri üzrə onlarla federasiya fəaliyyət göstərir. Bu federasiyalar dövlətin idmana göstərdiyi qayğının daşıyıcıları olmaqla yanaşı, həm də ölkəmizin idman diplomatiyasının aparıcı qurumlarıdır. Onlar idman siyasətinin icrasında, idmançılarımızın beynəlxalq arenalarda təmsil olunmasında, infrastrukturun qurulmasında və eləcə də ictimaiyyətin maarifləndirilməsində əsas vasitəçi orqanlardır.

Bu yazıda İdman Növləri Federasiyalarının mahiyyəti, strukturu, hüquqi əsasları, fəaliyyət istiqamətləri və Azərbaycan kontekstindəki əhəmiyyəti geniş şəkildə izah ediləcək. Oxucu həm yerli, həm də beynəlxalq səviyyədə federasiyaların necə formalaşdığı, hansı prinsiplərlə idarə olunduğu və idman sahəsində hansı rolu oynadığı barədə dərin anlayış əldə edəcək.

İdman Növləri Federasiyası Nədir?

İdman növləri federasiyası dedikdə, konkret bir idman növünün – məsələn, güləşin, boksun, cüdonun, futbolun və ya digər sahələrin – inkişafı, təşkili, idarə olunması və beynəlxalq səviyyədə təmsilçiliyi ilə məşğul olan təşkilat başa düşülür. Federasiyalar, həmçinin həmin idman növü üzrə keçirilən yarışların, çempionatların və tədbirlərin hüquqi və texniki əsaslarla təşkilini həyata keçirən və bu prosesləri tənzimləyən əsas qurumlardır. Onlar həm peşəkar idmançılarla, həm də kütləvi idman iştirakçıları ilə əlaqə qurur və fəaliyyətlərini bu iki istiqamətdə paralel şəkildə aparırlar.

Federasiyaların əsas vəzifələri sırasına aşağıdakılar daxildir:

• İdman növünün milli və beynəlxalq normalara uyğun idarə olunması;
• Məşqçi və hakim heyətinin hazırlanması və akkreditasiyası;
• İdmançılar üçün təlim-məşq toplanışlarının təşkili;
• Milli və beynəlxalq yarışlarda iştirakın təmin olunması;
• Uşaq-gənclər idman məktəbləri ilə əməkdaşlıq.

Federasiyalar, dövlət qurumları ilə əməkdaşlıq içində işləsələr də, hüquqi baxımdan müstəqil təşkilatlardır və çox zaman qeyri-hökumət təşkilatı (QHT) kimi qeydiyyata alınırlar. Lakin bu müstəqillik onların dövlətin idman siyasətini dəstəkləməsinə və dövlət büdcəsindən müəyyən vəsait almasına mane olmur.

Federasiyaların Yaranma Tarixi və İnkişaf Mərhələləri

İdman federasiyalarının tarixi XIX əsrin sonlarından başlayaraq formalaşmağa başlamışdır. İlk dövrlərdə bu təşkilatlar əsasən Avropa ölkələrində yaranmış, daha sonra beynəlxalq səviyyədə əlaqələr qurulmağa başlanmışdır. Məsələn, 1904-cü ildə yaradılan Beynəlxalq Futbol Federasiyaları Assosiasiyası (FIFA) bu sahədə ilk beynəlxalq təşkilatlardan biri sayılır.

Azərbaycan Respublikasında isə müasir anlamda federasiya sistemi 1992-ci ildən sonra formalaşmağa başlamışdır. Sovet İttifaqının dağılması ilə ölkə özünün müstəqil idman strukturunu qurmağa başladı. İlk yaradılan federasiyalardan biri Azərbaycan Futbol Federasiyaları Assosiasiyası (AFFA) olmuşdur. Daha sonra isə digər idman növləri üzrə federasiyalar təsis edilmişdir.

1997-ci ildə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin idman siyasətinə verdiyi xüsusi diqqət nəticəsində federasiyaların inkişafı yeni mərhələyə qədəm qoydu. Bu dövrdə federasiyaların maliyyələşməsi, hüquqi bazası və idarəetmə strukturu gücləndirildi. Paralel olaraq Azərbaycan beynəlxalq idman təşkilatlarına üzv oldu və bu üzvlük federasiyalar üçün yeni imkanlar yaratdı.

Azərbaycan Respublikasında İdman Federasiyalarının Hüquqi Bazası

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və bir sıra qanunverici aktları idman sahəsinin hüquqi tənzimlənməsini təmin edir. Federasiyaların fəaliyyəti əsasən aşağıdakı hüquqi sənədlərlə tənzimlənir:

• “Bədən tərbiyəsi və idman haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu;
• “İctimai birliklər haqqında” Qanun;
• Nazirlər Kabinetinin və Gənclər və İdman Nazirliyinin normativ-hüquqi aktları;
• Federasiyaların öz daxili nizamnamələri və təlimatları.

Bu sənədlər federasiyaların qeydiyyatı, fəaliyyət prinsipləri, maliyyələşmə qaydaları, hesabatlılıq və audit prosedurlarını müəyyən edir. Federasiyalar dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra müstəqil hüquqi şəxs statusu qazanır və vergi, əmək qanunvericiliyinə riayət etmək öhdəliyini daşıyır.

Bununla yanaşı, bir çox federasiyalar müvafiq beynəlxalq təşkilatlara üzv olduqları üçün, onların nizamnamələri və qaydaları da daxili fəaliyyətə təsir edir. Məsələn, Beynəlxalq Cüdo Federasiyası və ya UEFA kimi təşkilatların tələb və standartları yerli federasiyaların strukturuna və idarəçiliyinə birbaşa təsir göstərir.

İdman Federasiyalarının Strukturu və İdarəetmə Sistemi

Federasiyaların idarəetmə strukturu ümumiyyətlə aşağıdakı əsas komponentlərdən ibarət olur:

• Prezident və ya sədr – federasiyanın ali rəhbəridir;
• İdarə heyəti – strategiyanın müəyyən olunması, planların təsdiqi və nəzarəti həyata keçirir;
• Baş katib və aparat – gündəlik idarəetmə, yazışmalar və təşkilati fəaliyyət;
• Texniki komitələr – idman qaydalarının tətbiqi, yarışların təşkili və nəzarəti;
• Məşqçilər şurası, hakimlər kollegiyası – texniki personalların koordinasiyası;
• Regional nümayəndəliklər – ölkənin bölgələrində fəaliyyət göstərən qurumlar.

Müasir federasiyalarda idarəetmə yalnız bir şəxsin deyil, kollegial orqanların üzərində qurulur. Bu yanaşma şəffaflığı və hesabatlılığı artırır. Bəzi federasiyalarda isə marketinq, sponsorluq və PR üzrə ayrıca bölmələr yaradılıb ki, bu da müasir idman idarəçiliyinin bir hissəsidir.

Fəaliyyət Sahələri və Funksiyaları

İdman federasiyalarının əsas funksiyaları yalnız yarışların təşkili ilə məhdudlaşmır. Bu qurumlar, geniş spektrli sahələrdə fəaliyyət göstərərək, həm peşəkar, həm də həvəskar idmanın inkişafında həlledici rol oynayırlar. Federasiyaların fəaliyyət istiqamətləri aşağıdakılardır:

1. Yarışların təşkili və keçirilməsi

Federasiyalar ölkə daxilində müxtəlif səviyyələrdə yarışlar keçirir: rayon və şəhər birincilikləri, ölkə çempionatları, kuboklar və seçmə mərhələlər. Bundan əlavə, beynəlxalq yarışlarda iştirak və təşkilatçılıq da onların səlahiyyətindədir.

2. Məşqçilərin və hakimlərin hazırlanması

Hər bir federasiya öz sahəsi üzrə peşəkar məşqçi və hakim kadrlarının hazırlanmasına nəzarət edir. Sertifikasiya kursları, təlimlər və seminarlar təşkil etməklə kadr potensialını gücləndirir.

3. İdmançılarla iş və seçmə prosesi

Yüksək nəticə göstərən idmançılar federasiyalar tərəfindən milli komandaya cəlb olunur. Onların hazırlığı, beynəlxalq yarışlara göndərilməsi, tibbi və sosial təminatı federasiyanın nəzarətində olur.

4. Gənclərin idmana cəlb olunması

Federasiyalar uşaq-gənclər idman məktəbləri, liseylər və klublarla sıx əməkdaşlıq edərək, istedadlı yeniyetmələri erkən yaşdan aşkar edir və istiqamətləndirir.

5. İnfrastrukturun inkişafı

Bəzi federasiyalar özünəməxsus idman komplekslərinin və təlim-məşq bazalarının yaradılmasında iştirak edir. Bu obyektlərdə müasir standartlara cavab verən şərait qurulur.

6. Maarifləndirmə və ictimaiyyətlə əlaqələr

Federasiyalar ictimaiyyətdə sağlam həyat tərzini təşviq etmək, idmanı populyarlaşdırmaq üçün sosial kampaniyalar, tədbirlər və informasiya resursları təqdim edir.

İdman Federasiyalarının Beynəlxalq Əlaqələri

Beynəlxalq idman təşkilatları ilə əməkdaşlıq, federasiyaların fəaliyyətində mühüm yer tutur. Bu əməkdaşlıq həm federasiyanın hüquqi tanınmasını, həm də idmançılarımızın beynəlxalq yarışlarda iştirakını təmin edir. Ən çox üzv olunan beynəlxalq strukturlar bunlardır:

• Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi (IOC)
• Beynəlxalq İdman Federasiyaları (məsələn, FIFA, FIBA, IJF və s.)
• Avropa İdman Konfederasiyaları
• Qitə səviyyəli turnir təşkilatçıları

Azərbaycanın bir çox federasiyası bu təşkilatlara tamhüquqlu üzv olaraq qəbul olunub və bu üzvlük onlara yarış təşkil etmək, lisenziyalar almaq, beynəlxalq hakim göndərmək və idarəçilik təcrübəsi qazanmaq imkanı yaradır. Məsələn, Azərbaycan Cüdo Federasiyası Beynəlxalq Cüdo Federasiyası ilə, Azərbaycan Gimnastika Federasiyası isə Avropa Gimnastika İttifaqı ilə sıx əməkdaşlıq edir.

Beynəlxalq əlaqələr yalnız yarış səviyyəsində deyil, həm də idman elminin inkişafı, antidopinq siyasəti, yeni texnologiyaların tətbiqi və idarəetmədə islahatlar istiqamətində də həyata keçirilir.

Azərbaycan İdmanında Federasiyaların Rolu və Uğurları

Müstəqillik dövründə Azərbaycan idmançılarının əldə etdiyi uğurların əksəriyyəti federasiyaların səmərəli fəaliyyəti ilə bilavasitə bağlıdır. İdman federasiyaları milli komandanın təşkilində, idmançıların beynəlxalq turnirlərə hazırlanmasında, təlim proseslərinin elmi əsaslara uyğun qurulmasında və sosial təminat məsələlərində mühüm rol oynayır.

Əldə olunan uğurlardan bəziləri:

• 2016-cı il Rio Olimpiadasında Azərbaycan medal sıralamasında ilk onluqda yer aldı;
• Dünya və Avropa çempionatlarında yüzlərlə medal qazanan idmançılar federasiyaların sistemli fəaliyyəti sayəsində yetişib;
• Bakı 2015 Avropa Oyunları, 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları kimi irimiqyaslı tədbirlərin təşkili federasiyaların iştirakı ilə uğurla reallaşıb.

Federasiyaların təşəbbüsü ilə ölkə daxilində yüzlərlə idman məktəbi, bölmə və klub fəaliyyətə başlayıb. Bu da regionlarda idmanın kütləviləşməsi və sosial təsir gücünün artmasına səbəb olub.

Mövcud Problemlər və İnkişaf Perspektivləri

Bütün uğurlara baxmayaraq, bəzi idman federasiyaları qarşısında hələ də müəyyən problemlər dayanır. Onların arasında:

1. Maliyyə resurslarının qeyri-bərabər paylanması

Bəzi federasiyalar daha çox diqqət və maliyyə dəstəyi alır, digərləri isə resurs çatışmazlığından əziyyət çəkir. Bu isə inkişafda disbalans yaradır.

2. Regional fəaliyyətin zəifliyi

Bölgələrdə federasiya nümayəndəlikləri bəzən yalnız formal xarakter daşıyır. Bu da yerli istedadların aşkarlanmasını çətinləşdirir.

3. Şəffaflıq və hesabatlılıq

Bütün federasiyalarda idarəetmənin açıq və hesabatlı olması hələ də tam təmin edilməyib. Bu isə ictimai etimadın zəifləməsinə səbəb ola bilər.

4. Kadr potensialı

Bəzi sahələrdə peşəkar məşqçilər və idarəçi heyətin çatışmazlığı var. Bu da idman proseslərinin elmi və texniki əsaslarla aparılmasına mənfi təsir edir.

İnkişaf istiqamətləri:

• Rəqəmsallaşma və elektron idarəetməyə keçid;
• İdman diplomatiyasının gücləndirilməsi;
• İctimai iştirakçılığın artırılması;
• Sponsorluğun inkişafı və özəl sektorun federasiyalara cəlb olunması.

Ünvan və Əlaqə Məlumatları

Ünvan

Bakı şəhəri, Səbail rayonu, A.Abbaszadə 2-ci Y/massiv 194 AZ-1004

Veb-sayt:https://www.mys.gov.az/az/idman/federasiyalar/qeyri-olimpiya/azerbaycan-milli-dman-novleri-assosiasiyasi

İdman növləri federasiyaları müasir dövrdə təkcə idmanın təşkilati idarəedici strukturları deyil, eyni zamanda sosial dəyişikliklərin katalizatorları, ölkə imicinin beynəlxalq miqyasda tanıdılmasının mühüm vasitələri və sağlam həyat tərzinin cəmiyyətə aşılanmasında təsirli platformalardır. Azərbaycan Respublikasında bu federasiyaların rolu müstəqillik illərində daha da aktuallaşmış, dövlət tərəfindən həyata keçirilən məqsədyönlü idman siyasəti sayəsində onların fəaliyyəti genişlənmişdir.

Federasiyalar vasitəsilə ölkə idmanı həm təşkilati, həm texniki baxımdan inkişaf etmiş, gənc nəslin idmana cəlbi üçün müvafiq şərait yaradılmış, beynəlxalq yarışlarda böyük uğurlar əldə olunmuşdur. Bu strukturun daha effektiv və şəffaf şəkildə fəaliyyət göstərməsi üçün bəzi problemlərin həllinə və islahatlara ehtiyac olsa da, mövcud potensial və təcrübə göstərir ki, Azərbaycan idmanı federasiyalar vasitəsilə hələ uzun illər sistemli və dayanıqlı şəkildə inkişaf etməyə qadirdir.

Gələcəkdə rəqəmsal idarəetmə texnologiyalarının tətbiqi, sosial bazanın genişləndirilməsi, özəl sektorun federasiya proseslərinə cəlb edilməsi və regional strukturlaşmanın gücləndirilməsi bu sahənin daha da səmərəli işləməsinə şərait yaradacaq. Bütün bunlar isə, nəticə etibarilə, ölkənin beynəlxalq idman arenasındakı mövqeyini möhkəmləndirəcək.

Ən Çox Verilən Suallar