İƏD (İnzibati Ərazi Dairələri): Hüquqi Əsasları, Özünüidarəetmə

Azərbaycan Respublikasında idarəetmə sisteminin əsas sütunlarından biri olan İnzibati Ərazi Dairələri (İƏD), dövlətin idarəçilik prinsipinin yerlərdə tətbiqi baxımından həlledici rol oynayır. Mərkəzi hakimiyyətin regionlara enməsi, əhali ilə əlaqənin təşkili, sosial proqramların reallaşdırılması və iqtisadi sıçrayışların stimullaşdırılması baxımından bu sistemin effektivliyi olduqca vacibdir. İƏD anlayışı, əslində, dövlətin idarəetməsini yerli səviyyədə təşkil etmək üçün yaradılmış hüquqi-inzibati vahiddir və onun həm hüquqi, həm siyasi, həm də iqtisadi yönləri vardır.

Tarixə nəzər saldıqda, bu sistemin formalaşmasında sovet dövründəki inzibati-idarəetmə təcrübəsi mühüm rol oynasa da, müasir dövrdə Azərbaycanın müstəqil siyasəti əsasında İƏD-lərə daha çevik, şəffaf və sosial ehtiyaclara cavab verən idarəetmə formaları qazandırılıb. Bu baxımdan, İƏD-lərə dair təhlil aparmaq, sistemin strukturu, funksiyaları, üstünlükləri və problemlərini araşdırmaq ölkənin idarəetmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsində əsas istiqamətlərdəndir.

İnzibati Ərazi Dairələrin Hüquqi Əsasları

İƏD-lərin hüquqi statusu Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, “İnzibati Ərazi Vahidlərinin Təsnifatı haqqında” Qanun və digər normativ-hüquqi aktlarla tənzimlənir. Hər bir inzibati ərazi dairəsinin yaradılması, dəyişdirilməsi və ya ləğvi Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə həyata keçirilir. Hüquqi əsaslar bu strukturların funksional sabitliyini və idarəetmə çevikliyini təmin edir.

İƏD-lərin Təşkili və Struktur Elementləri

İƏD-lər ümumilikdə şəhər və rayon icra hakimiyyətləri vasitəsilə idarə olunur. Onların tərkibinə icra nümayəndəlikləri, sahə inzibati nümayəndəlikləri və yerli orqanlar daxildir. Hər bir İƏD ərazisində baş icra nümayəndəsi dövlət tərəfindən təyin olunur və birbaşa rayon (və ya şəhər) icra hakimiyyətinə tabe olur.

İƏD-lərin İcra Strukturlarında Rolu

İƏD-lər dövlətin yerli idarəetmə strukturlarının təməlini təşkil edir. Onlar yerli icra hakimiyyəti orqanlarının ərazi üzrə nümayəndəlikləri kimi fəaliyyət göstərərək dövlət proqramlarının həyata keçirilməsində birbaşa icraedici orqan funksiyasını daşıyır.

İƏD-lərin Sosial İnteqrasiyaya Təsiri

İƏD-lər vasitəsilə mərkəzi hökumət sosial siyasətləri yerli əhalinin ehtiyaclarına uyğun şəkildə tətbiq edir. Əhali ilə dövlət arasında qarşılıqlı əlaqənin effektiv qurulması, ictimai rəyin öyrənilməsi və sosial layihələrin icrasında çeviklik bu strukturun əsas müsbət cəhətlərindəndir.

İƏD-lərin İqtisadi Funksiyaları və Yerli İnkişaf

İƏD-lər vasitəsilə regionların iqtisadi potensialı öyrənilir və mərkəzdən kənarda iqtisadi fəallığın stimullaşdırılması üçün layihələr həyata keçirilir. Aqrar sahə, kənd təsərrüfatı, turizm, sənaye və ticarət istiqamətləri üzrə proqramlar məhz bu inzibati vahidlər vasitəsilə yerli icmalara inteqrasiya olunur.

İƏD və Dövlət-Əhali Əlaqəsinin Tənzimlənməsi

İƏD-lər əhalinin problemlərini daha tez və birbaşa dövlət orqanlarına çatdırmaq üçün vacib vasitədir. Bu qurumlar şikayətlərin dinlənilməsi, təkliflərin toplanması və onların aidiyyəti üzrə yönləndirilməsində önəmli rol oynayır. Məhz bu səbəbdən İƏD-lər ictimai iştirakçılığın genişlənməsində vasitəçi funksiyası daşıyır.

Yerli Özünüidarəetmə və Bələdiyyələrlə Əlaqə

Bələdiyyələr İƏD-lərlə yanaşı fəaliyyət göstərən və yerli özünüidarəni təmin edən seçkili qurumlardır. Onların vəzifə bölgüsü və səlahiyyətləri fərqli olsa da, hər iki struktur əhali yönümlü fəaliyyətlə məşğuldur və kooperativ şəkildə işlədikdə idarəetmə daha səmərəli olur.

Rəqəmsallaşma və İƏD-lərin Modernləşdirilməsi

Son illərdə rəqəmsal texnologiyaların İƏD-lərə inteqrasiyası idarəetmədə çevikliyin artırılmasına səbəb olmuşdur. Elektron sənəd dövriyyəsi, müraciətlərin onlayn qəbulu və yerli məlumat bazalarının yaradılması bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Rəqəmsallaşma həm də korrupsiya risklərini azaldır və şəffaflığı artırır.

İƏD-lərin Təsnifatı və Ərazi Üzrə Paylanması

İƏD-lər coğrafi ərazi, əhali sıxlığı, iqtisadi potensial və digər amillərə əsasən fərqli kateqoriyalara ayrılır. Bakı şəhəri daxilində 12 inzibati rayon, ölkə üzrə isə ümumilikdə 78 şəhər və rayon səviyyəsində İƏD-lər fəaliyyət göstərir. Bu bölünmə ərazi idarəetməsində spesifik yanaşmaların tətbiqinə şərait yaradır.

İƏD-lərlə Bağlı Problemlər və İslahat Zərurəti

Bəzi hallarda İƏD sisteminin funksionallığında çətinliklər müşahidə olunur. Məsələn, rayonlar arasında sosial-iqtisadi fərqlərin kəskin olması, bələdiyyələrin maliyyə baxımından zəif olması, yerli səviyyədə kadr potensialının yetərli olmaması və bəzi hallarda mərkəzdən idarəetmənin hələ də üstünlük təşkil etməsi problemlər sırasındadır.

İslahatlar çərçivəsində bu problemlərin həlli üçün aşağıdakı addımlar atılmalıdır:

• Bələdiyyələrin maliyyə imkanlarının genişləndirilməsi;
• Yerli büdcələrin müstəqilliyinin təmin edilməsi;
• Kadrların yerli səviyyədə təkmilləşdirilməsi;
• Ərazi-sosial planlamanın elmi əsaslarla qurulması;
• Rəqəmsallaşma ilə idarəetmədə çevikliyin artırılması.

İnzibati Ərazi Dairələri ölkə idarəetməsində mühüm rol oynayan struktur sistemidir. Onlar vasitəsilə həm mərkəzi hakimiyyətin qərarları regionlara çatdırılır, həm də yerli əhalinin ehtiyacları dövlət səviyyəsində nəzərə alınır. Bu mexanizm sayəsində idarəetmədə operativlik, resursların ədalətli bölüşdürülməsi və yerli inkişaf imkanlarının dəstəklənməsi mümkün olur.

Azərbaycan bu sistemin təkmilləşdirilməsi istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atmış, İƏD-lərin funksionallığını gücləndirmiş və onların dövlət idarəetməsindəki rolunu daha çevik etmişdir. Gələcəkdə bu sistemin daha da təkmilləşdirilməsi, bələdiyyələrin gücləndirilməsi və vətəndaş iştirakçılığının artırılması ilə inzibati idarəetmədə effektivlik daha da yüksələcəkdir.

Ən Çox Verilən Suallar