İƏT Ölkələri : Tarixi , İqtisadi Əməkdaşlığı

Dünya siyasi xəritəsində müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar mövcuddur. Bu qurumlar müxtəlif dövlətlərin maraqlarını qorumaq, iqtisadi əməkdaşlıq, mədəni inteqrasiya və sülhü qorumaq kimi missiyalar daşıyır. Bu təşkilatlardan biri də İslam Əməkdaşlıq Təşkilatıdır (İƏT, ingilis dilində OIC – Organisation of Islamic Cooperation). İƏT dünyada ən böyük ikinci hökumətlərarası təşkilatdır və 57 üzv dövləti birləşdirir. Quruma daxil olan ölkələr dünyanın dörd bir yanında – Asiya, Afrika, Yaxın Şərq, Avropa və hətta Cənubi Amerikada yerləşir. Bu təşkilat təkcə dini əsaslara görə birləşmir, həm də iqtisadi, siyasi və mədəni əməkdaşlığı hədəfləyir.

İƏT ölkələri haqqında danışmaq, əslində, dünya əhalisinin böyük bir qisminin həyat tərzi, inancı, iqtisadi və sosial prosesləri barədə geniş təsəvvür almaq deməkdir. Çünki bu ölkələr həm əhalisinin sayına, həm də geosiyasi mövqeyinə görə dünyada mühüm rol oynayır. Təşkilat 1969-cu ildən bəri fəaliyyət göstərir və bu müddət ərzində müsəlman dünyasının əsas platformasına çevrilib. İƏT-in əsas məqsədi üzv ölkələr arasında həmrəyliyin möhkəmləndirilməsi, iqtisadi və mədəni inkişafın dəstəklənməsi, müsəlman xalqlarının maraqlarının qorunmasıdır.

İƏT-in Yaranma Tarixi və Əsas Məqsədləri

İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının əsası 1969-cu ilin sentyabr ayında Mərakeşin Rabat şəhərində keçirilən ilk Zirvə toplantısında qoyulub. Təşkilatın yaranmasına səbəb, o dövrdə Qüds şəhərində baş verən hadisələr və müsəlmanların müqəddəs məkanlarına edilən hücumlar idi. Məqsəd – müsəlman ölkələri arasında həmrəyliyi gücləndirmək, dini və mədəni dəyərləri qorumaq və ümumi maraqları müdafiə etmək idi.

İƏT-in əsas məqsədləri belədir:

• Üzv dövlətlər arasında həmrəylik və əməkdaşlığı möhkəmləndirmək
• Müsəlman xalqlarının hüquq və maraqlarını qorumaq
• İqtisadi, elmi, mədəni və sosial inkişafı təşviq etmək
• Beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyə töhfə vermək
• İslam mədəniyyəti və irsinin qorunması və təbliği

Təşkilatın nizamnaməsində vurğulanır ki, İƏT hər bir müsəlman ölkəsinin müstəqilliyinə, suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə hörmətlə yanaşır və heç bir dövlətin daxili işlərinə qarışmır.

İƏT-ə Üzv Ölkələrin Siyahısı və Coğrafi Yayılması

İƏT-ə 57 ölkə daxildir və bu dövlətlər 4 əsas regionda yerləşir: Asiya, Afrika, Avropa və Cənubi Amerika. Üzvlər arasında həm böyük dövlətlər (İndoneziya, Pakistan, Türkiyə, İran, Misir, Nigeriya), həm də kiçik ada ölkələri (Maldiv, Komor Adaları, Qayana və s.) mövcuddur.

Asiya və Yaxın Şərqdə İƏT ölkələri:

• Azərbaycan
• Türkiyə
• İran
• İraq
• Səudiyyə Ərəbistanı
• Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri
• Qətər
• Küveyt
• Oman
• Bəhreyn
• İordaniya
• Fələstin
• Pakistan
• Banqladeş
• Malayziya
• İndoneziya
• Qırğızıstan
• Qazaxıstan
• Türkmənistan
• Tacikistan
• Özbəkistan
• Əfqanıstan

Afrikada İƏT ölkələri:

• Misir
• Əlcəzair
• Mərakeş
• Tunis
• Liviya
• Sudan
• Somali
• Cibuti
• Çad
• Mali
• Niger
• Seneqal
• Qambiya
• Qvineya
• Syerra-Leone
• Kot-d’İvuar
• Burkina-Faso
• Togo
• Benin
• Qabon
• Kamerun
• Nigeriya
• Mozambik
• Komor Adaları
• Uqanda

Avropada İƏT ölkələri:

• Azərbaycan
• Albaniya
• Bosniya və Herseqovina

Cənubi Amerikada və Karibdə:

• Qayana
• Surinam

Xüsusi müşahidəçi və ya iştirakçı statusu olan ölkələr:

• Rusiya (bölgələr üzrə)
• Tayland (bəzən müşahidəçi statusunda)

İƏT-in mərkəzi qərargahı Səudiyyə Ərəbistanının Ciddə şəhərində yerləşir.

İƏT-in Təşkilati Quruluşu və Fəaliyyət Prinsipləri

İƏT-in fəaliyyəti müxtəlif orqanlar və komitələr vasitəsilə təşkil olunur:

• Zirvə Toplantısı: Təşkilatın ən ali orqanı dövlət və hökumət başçılarının görüşüdür. Ən azı 3 ildən bir keçirilir.
• Xarici İşlər Nazirləri Şurası: Hər il keçirilir və təşkilatın cari işlərini, gələcək proqram və prioritetlərini müəyyən edir.
• Daimi Katiblik: İƏT-in icraedici orqanıdır və Ciddədə yerləşir.
• İqtisadi, elm, mədəniyyət və sosial məsələlər üzrə komitələr və altqurumlar: Müsəlman ölkələrində elm, mədəniyyət, iqtisadiyyat və texnologiya sahəsində layihələri həyata keçirir.

İƏT-in fəaliyyət prinsipi üzv dövlətlərin bərabərliyi, bir-birinin suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə hörmət, qeyri-müdaxilə, dinc yanaşı yaşama və beynəlxalq hüquq normalarına sadiqlikdir.

İƏT ölkələrinin Demoqrafiyası və İqtisadi Göstəriciləri

İƏT-ə daxil olan ölkələr dünya əhalisinin təxminən 25-30%-ni təşkil edir. Bu ölkələrin əksəriyyəti gənc və sürətlə artan əhali ilə seçilir. İƏT dövlətləri təbii ehtiyatlar baxımından zəngin hesab olunur: xüsusilə enerji resursları – neft, qaz, fosfat, tropik kənd təsərrüfatı məhsulları və s.

İƏT ölkələrinin iqtisadi potensialı böyük olsa da, aralarındakı iqtisadi inkişaf səviyyəsi çox fərqlidir. Məsələn, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və Qətər kimi ölkələr yüksək gəlirli, zəngin iqtisadiyyata malikdir. Eyni zamanda, Afrika və Asiyanın bəzi İƏT ölkələrində yoxsulluq, sosial bərabərsizlik və infrastruktur problemləri mövcuddur.

Beynəlxalq statistikaya görə, İƏT ölkələrinin ümumi ÜDM-si (Ümumi Daxili Məhsulu) dünya üzrə orta səviyyədədir. Lakin enerji sektorunda – xüsusilə neft və qaz hasilatında – İƏT üzvləri dünya bazarının əsas oyunçularıdır.

İƏT-də Siyasi və Diplomatik Əməkdaşlıq

İƏT üzv dövlətlərinin siyasi münasibətləri və diplomatik əməkdaşlığı əsasən üç istiqamətdə aparılır:

1. Regional Münaqişələrdə Sülhün Dəstəklənməsi:
   İƏT, müsəlman ölkələrində baş verən silahlı münaqişələrin və böhranların həlli, beynəlxalq hüquqa əsaslanan yanaşmanın dəstəklənməsi üçün siyasi dialoq və vasitəçilik rolunu oynayır. Fələstin məsələsi, Qarabağ problemi, Kəşmir böhranı kimi münaqişələr İƏT-in prioritet gündəliklərindədir.
2. İslamofobiyaya Qarşı Mübarizə:
   Təşkilat dünyada islamofobiya və dini ayrı-seçkiliklə mübarizəni əsas missiyasına çevirib. Bu məqsədlə müxtəlif kampaniyalar, konfranslar və maarifləndirici tədbirlər həyata keçirilir.
3. Üzv Dövlətlər Arasında Diplomatik Platforma:
   İƏT beynəlxalq arenada müsəlman ölkələrinin səsini birləşdirərək, onların mövqeyini gücləndirir. Eyni zamanda, üzv dövlətlər arasında qarşılıqlı dəstək, siyasi və iqtisadi layihələr üçün platforma yaradır.

İƏT ölkələrinin Mədəniyyəti və Humanitar Əlaqələri

İƏT ölkələri dünyanın ən qədim sivilizasiyalarını, dinlərini və mədəniyyətlərini özündə birləşdirir. İslam mədəniyyətinin zəngin irsi, memarlıq nümunələri, ədəbiyyat, musiqi, incəsənət və digər sahələrdə böyük rol oynayır. Bu ölkələrdə Ramazan, Qurban bayramı və digər dini-milli ənənələr geniş şəkildə qeyd olunur.

İƏT çərçivəsində müsəlman ölkələrində humanitar böhranların aradan qaldırılması üçün humanitar yardım proqramları, təbii fəlakətlər zamanı dəstək və təhsil, səhiyyə sahəsində birgə layihələr həyata keçirilir.

İqtisadi Əməkdaşlıq və Ticarət

İƏT ölkələrinin iqtisadi əməkdaşlığını gücləndirmək üçün bir sıra mexanizmlər və qurumlar fəaliyyət göstərir:

• İslam İnkişaf Bankı (IDB): Üzv ölkələrdə iqtisadi və sosial inkişaf layihələrinə maliyyə dəstəyi verir.
• İƏT Ticarət və İnkişaf Mərkəzi: İqtisadi, ticarət və sənaye sahəsində əməkdaşlığı təşviq edir.
• Ortaq sərgilər və forumlar: Müxtəlif ölkələr arasında ixrac, investisiya və biznes imkanları üçün platformalar yaradır.

Qeyd etmək lazımdır ki, İƏT ölkələri arasında ticarət dövriyyəsi və investisiyalar hələ də potensial imkanlardan tam istifadə etmir. Arzuolunan səviyyədə inteqrasiya hələ əldə olunmayıb. Bu istiqamətdə aparılan islahatlar və təşəbbüslər gələcəkdə İƏT ölkələrinin iqtisadi gücünü daha da artıracaq.

İƏT-də Elm, Təhsil və Texnologiya

Elm və təhsilin inkişafı İƏT-in əsas prioritetlərindəndir. Üzv ölkələrdə yüksək texnologiyalara, innovasiyalara, elmi tədqiqatlara dəstək verən müxtəlif proqramlar həyata keçirilir. Təşkilatın təşəbbüsü ilə elm, təhsil və mədəniyyət sahəsində əməkdaşlıq üçün forumlar, seminarlar, mükafatlar təsis olunub.

Azərbaycanın təşəbbüsü ilə İƏT-in Gənclər Forumunun yaradılması, müsəlman ölkələrində gənclərin inteqrasiyası və təhsildə inkişaf üçün mühüm addım hesab olunur. Eyni zamanda, bir sıra ölkələrdə müsəlman alimlərinin ixtiraları, universitetlərin uğurları və beynəlxalq reytinqlərdə yüksəlməsi İƏT-in uğurlarındandır.

İƏT və Azərbaycan

Azərbaycan İƏT-ə 1992-ci ildə üzv olub. Ölkəmiz bu təşkilat çərçivəsində müxtəlif sahələrdə fəal iştirak edir və bir sıra vacib təşəbbüslərlə çıxış edir. Qarabağ məsələsinin daim İƏT-in gündəmində saxlanılması, işğala məruz qalmış ərazilərimizin azad olunması üçün verilən dəstək, Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Eyni zamanda, Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Bakıda və digər şəhərlərdə bir sıra İƏT tədbirləri, humanitar və mədəni layihələr həyata keçirilib. Təşkilatın elmi, gənclər, humanitar və iqtisadi forumlarında Azərbaycan nümayəndələri daim fəal iştirak edir.

İƏT-in Gələcək Perspektivləri və Çağırışlar

İƏT ölkələri XXI əsrdə yeni çağırışlarla üz-üzədir. Qlobal miqrasiya, ətraf mühit problemləri, texnologiya və rəqəmsal inkişaf, terrorizmlə mübarizə, gənclərin və qadınların hüquqları, təhsildə bərabər imkanlar və sair bu qurumun əsas prioritetləri sırasındadır.

Bundan başqa, İƏT ölkələri arasında birbaşa aviasiya, nəqliyyat, enerji və ticarət sahəsində inteqrasiyanı artırmaq, daxili ticarət dövriyyəsini yüksəltmək, yeni texnologiyalara sərmayə cəlb etmək əsas hədəflərdir. İƏT-in uğuru üzv ölkələrin siyasi iradəsindən, qarşılıqlı etimad və davamlı əməkdaşlıqdan asılıdır.

İƏT Ölkələri və Qlobal Arenada Rolu

İƏT-in qlobal diplomatik platforması təkcə müsəlman dünyası üçün deyil, həm də beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyə mühüm təsir göstərir. Təşkilat BMT, Afrika İttifaqı, Avropa İttifaqı və digər beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlıq edir, humanitar fəlakətlər zamanı yardım proqramları həyata keçirir.

Eyni zamanda, İƏT üzv ölkələrinin birgə səyi ilə islam sivilizasiyasının müsbət imicini formalaşdırmaq, islamafobiya və dini ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizə aparmaq, sülh və tolerantlıq dəyərlərini yaymaq istiqamətində mühüm layihələr reallaşır.

İƏT ölkələri haqqında maraqlı faktlar

• İƏT-in rəsmi dilləri: ərəb, ingilis və fransız dilləridir.
• Ən çox əhalisi olan İƏT ölkəsi İndoneziyadır (təxminən 280 milyon nəfər).
• İƏT-in üzvləri dünya neft ehtiyatlarının təxminən 70%-nə nəzarət edir.
• Təşkilata 1969-cu ildən bəri bir neçə dəfə yeni ölkələr qoşulub və təşkilat daim genişlənir.
• Dünyada ən çox müsəlman əhalisi olan ölkələr sırasında Hindistan olsa da, Hindistan İƏT-in tam üzvü deyil.
• İƏT-də müşahidəçi statusu ilə fəaliyyət göstərən bəzi ölkələr və təşkilatlar da mövcuddur (məsələn, Şimali Kipr Türk Respublikası, BMT və s.).

İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı ölkələri dünyada böyük iqtisadi, siyasi, mədəni və sosial potensiala malikdir. Bu ölkələrin bir araya gəlməsi, qarşılıqlı dəstək və əməkdaşlıq əsasında yeni imkanlar yaradır. İƏT beynəlxalq səviyyədə sülh, dialoq və inkişaf üçün platforma olmaqla yanaşı, müsəlman dünyasının səsini birləşdirən mühüm qüvvədir.

Ən çox verilən suallar

Azərbaycan üçün də İƏT mühüm prioritet istiqamətlərdən biridir. Qarabağ məsələsində göstərilən dəstək, humanitar, iqtisadi və mədəni layihələrdə iştirak, ölkəmizin beynəlxalq imicinin möhkəmlənməsinə şərait yaradır.

İƏT-in gələcəyi üzv ölkələrin birliyindən, innovativ yanaşmasından, sosial-iqtisadi islahatlar və mədəni əməkdaşlıqdan asılıdır. Əminliklə demək olar ki, İƏT ölkələrinin birliyi gələcəkdə dünya siyasətində və iqtisadiyyatında daha güclü rol oynayacaq.