Qlobal iqtisadiyyatın getdikcə daha çox bir-birinə bağlı hala gəldiyi çağdaş dövrdə regional əməkdaşlıq formatları önəmli siyasi və iqtisadi alətə çevrilmişdir. Bu baxımdan, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) xüsusilə Orta Asiya, Cənubi Qafqaz, Yaxın Şərq və Cənubi Asiyanı əhatə edən dövlətlərin bir araya gələrək, ümumi iqtisadi maraqlar əsasında inteqrasiya yaratdıqları regional qurum kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Təşkilatın fəaliyyəti yalnız ölkələr arasında ticarət və investisiya əlaqələrinin inkişafı ilə məhdudlaşmır, eyni zamanda nəqliyyat, enerji, kənd təsərrüfatı, təhsil və elm sahələrində genişmiqyaslı proqramlar vasitəsilə əməkdaşlığı gücləndirməyi hədəfləyir.
Bu təşkilatın effektiv və məqsədyönlü fəaliyyət göstərməsi üçün koordinasiya və liderlik funksiyalarını yerinə yetirən əsas fiqur İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Baş katibidir. Baş katibin fəaliyyəti təşkilatın əsas siyasi və strateji istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi, iştirakçı dövlətlərin maraqlarının balanslaşdırılması və beynəlxalq platformalarda İƏT-in təmsil olunması baxımından həlledici rola malikdir.
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Yaranması Və Əsas Məqsədləri
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının əsası 1985-ci ildə İran, Pakistan və Türkiyə tərəfindən qoyulmuşdur. Lakin onun tarixi kökləri daha əvvəllərə, yəni 1964-cü ildə təsis olunan Regional Əməkdaşlıq İnkişafı Təşkilatına dayanır. 1992-ci ildə təşkilata Orta Asiyanın beş ölkəsi – Azərbaycan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qazaxıstan və Qırğızıstan, həmçinin Əfqanıstan və Tacikistan da qoşulmuşdur. Hazırda İƏT-in 10 üzv dövləti vardır.
Təşkilatın məqsədləri aşağıdakılardan ibarətdir:
- Üzv dövlətlər arasında iqtisadi əməkdaşlığın gücləndirilməsi
- Nəqliyyat və ticarət əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi
- Kənd təsərrüfatı, enerji, su ehtiyatları və ətraf mühit sahələrində koordinasiya
- Regional sülh, sabitlik və davamlı inkişafın təşviqi
- Üzv ölkələr arasında insan resurslarının və elmi potensialın inkişaf etdirilməsi
Bu məqsədlər çərçivəsində İƏT mütəmadi olaraq nazirlər səviyyəsində iclaslar, texniki komitə görüşləri və ekspertlər arasında müzakirələr təşkil edir.
Baş Katib Vəzifəsinin Əsas Məzmunu
Baş katib vəzifəsi İƏT-in idarəçilik sistemində ən yüksək inzibati və strateji funksiyalardan birini yerinə yetirir. Bu şəxs təşkilatın gündəlik fəaliyyətinə rəhbərlik edir, qərarların icrasını təmin edir və bütün üzv dövlətlərin maraqlarını nəzərə alaraq balanslı koordinasiya aparır. Baş katibin səlahiyyətləri İƏT Nizamnaməsində və təşkilatın prosedur qaydalarında əks olunmuşdur.
Baş katibin əsas funksiyaları:
- İƏT proqramlarının və layihələrinin icrasını təmin etmək
- Üzv dövlətlərin razılaşdırılmış qərarlarını həyata keçirmək
- Təşkilatın büdcəsinə nəzarət etmək və maliyyə hesabatlarını hazırlamaq
- İƏT-in beynəlxalq əlaqələrini gücləndirmək və tərəfdaşlarla əməkdaşlıq qurmaq
- Zirvə görüşlərinə və nazirlər toplantılarına rəhbərlik və məruzələr təqdim etmək
Baş katib həm də İƏT katibliyinin personalının idarə olunmasına cavabdehdir və təşkilatın ümumi imicinin formalaşmasında birbaşa iştirak edir.
Cari Baş Katibin Şəxsi Profili Və Təcrübəsi
2021-ci ildən etibarən İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Baş katibi vəzifəsini Pakistandan olan tanınmış diplomat və iqtisadçı Xusrav Noziri (Khusrav Noziri) icra edir. O, bu vəzifəyə təyin olunana qədər Pakistanın xarici işlər sistemində yüksək vəzifələrdə çalışmış, regional və beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində zəngin təcrübə qazanmışdır. Xüsusilə İslamabadın beynəlxalq iqtisadi təşəbbüslərində aktiv iştirakı, onun İƏT-də liderliyə seçilməsini asanlaşdırmışdır.
Xusrav Noziri əvvəlki fəaliyyətində Asiya regionunda ticarət və nəqliyyat şəbəkələrinin genişləndirilməsi, enerji təhlükəsizliyi və diplomatik münasibətlərin inkişafı istiqamətində bir çox layihələrin təşəbbüskarı olmuşdur. Onun rəhbərliyi ilə İƏT daha çevik və funksional idarəetmə modelinə keçid etmiş, texniki layihələrə prioritet verən yeni strategiyalar işlənmişdir.
Baş Katibin Rəhbərliyi İlə İƏT-İN Əsas Təşəbbüsləri
Xusrav Nozirinin rəhbərliyi dövründə İƏT-in bir neçə strateji təşəbbüsü həyata keçirilmişdir:
- İƏT Nəqliyyat Koridoru Layihələri: Mərkəzi Asiya ilə Avropa arasında alternativ tranzit yollarının açılması və üzv ölkələr arasında logistika sahəsində inteqrasiya.
- Ticarət Sazişləri və Preferensial Rejimlər: Üzv dövlətlər arasında gömrük rüsumlarının azaldılması və ticarət manelərinin aradan qaldırılması üçün hüquqi mexanizmlər hazırlanıb.
- Enerji Əməkdaşlığı: Xüsusilə qaz və neft infrastrukturlarının birgə istifadəsi və bərpa olunan enerji sahəsində birgə proqramların reallaşdırılması.
- Sosial Proqramlar: Gənclər siyasəti, elm və təhsil sahəsində birgə təşəbbüslər – universitetlərarası proqramlar, tələbə mübadiləsi və tədqiqat dəstəkləri.
- Ərzaq Təhlükəsizliyi İnsititutunun yaradılması: Üzv ölkələrin ərzaq təhlükəsizliyi sahəsində təcrübə mübadiləsi və statistik məlumatların koordinasiyası.
Bu təşəbbüslər Baş katibin təşkilatın daha praktik, nəticəyönümlü və region üçün funksional bir quruma çevrilməsi istiqamətində atdığı addımları əks etdirir.
Beynəlxalq Platformalarda Baş Katibin Fəaliyyəti
İƏT Baş katibi beynəlxalq arenada təşkilatın səsi olmaqla yanaşı, həm də diplomatik səviyyədə üzv dövlətlərin ortaq mövqeyini təmsil edir. Baş katib aşağıdakı beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlıqda fəallıq göstərmişdir:
- BMT və ixtisaslaşmış qurumlar (UNCTAD, UNECE, FAO)
- İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı
- Türk Dövlətləri Təşkilatı
- Avropa İttifaqı ilə strateji dialoq formatları
Bu çıxışlar və əməkdaşlıqlar çərçivəsində İƏT beynəlxalq diqqəti üzərinə çəkmiş, donor dəstəyi almış və texniki yardım layihələri həyata keçirmişdir.
Baş Katibin Azərbaycanla Əlaqələri
Azərbaycan İƏT-in təsisçi olmasa da, 1992-ci ildən bu təşkilatın tamhüquqlu üzvüdür və aktiv iştirakçılarından sayılır. Baş katib Azərbaycan Respublikasının İƏT-də təşəbbüskar mövqeyini dəfələrlə yüksək qiymətləndirmişdir. Xüsusilə Azərbaycanın nəqliyyat və enerji sahələrindəki potensialı, Zəngəzur dəhlizi təşəbbüsləri və regional sülh istiqamətində atdığı addımlar İƏT rəhbərliyi tərəfindən dəstəklənmişdir.
Baş katib Bakıda keçirilən beynəlxalq konfrans və forumlarda çıxış edərək Azərbaycanın İƏT-dəki mühüm rolunu vurğulamış, hökumət səviyyəsində yüksək görüşlərdə iştirak etmişdir. Eyni zamanda, Azərbaycanın təklif etdiyi bir neçə regional layihə Baş katibin təşəbbüsü ilə İƏT-in rəsmi gündəminə daxil edilmişdir.
Gələcək Prioritetlər Və Rəhbərlik Vizyonu
Xusrav Nozirinin strateji baxışı İƏT-i gələcək illərdə aşağıdakı istiqamətlərdə inkişaf etdirməyə yönəlib:
- Rəqəmsal iqtisadiyyatın təşviqi və rəqəmsallaşma sahəsində əməkdaşlıq
- Təhsil və elm sahəsində İƏT Akademiyasının yaradılması
- Enerji keçidi və yaşıl texnologiyalar sahəsində ortaq platforma
- Kob və startap sahələrinin dəstəklənməsi üçün inkubator proqramları
- Turizm və mədəniyyət inteqrasiyasının gücləndirilməsi
Bu baxış region ölkələri arasında qarşılıqlı asılılığı artırmaq və davamlı iqtisadi model yaratmaq məqsədi daşıyır.
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı müasir dünyada regional inteqrasiyanın və çoxşaxəli əməkdaşlığın ən mühüm platformalarından biri olaraq inkişaf etməkdədir. Bu inkişafın mərkəzində duran Baş katib vəzifəsi təşkilatın strateji dayanıqlığını təmin edən, ölkələrarası koordinasiyanı gücləndirən və beynəlxalq müstəvidə təmsilçiliyi həyata keçirən əsas funksiyalardan biridir. Xusrav Nozirinin rəhbərliyi dövründə İƏT-in modernləşdirilməsi, praktiki layihələrə üstünlük verilməsi və texniki əməkdaşlığın gücləndirilməsi təşkilatı yeni mərhələyə çıxarmışdır. Onun şəxsində təşkilat yalnız kağız üzərində qalan protokollardan deyil, real iqtisadi nəticələr doğuran, regional sabitliyi dəstəkləyən və davamlı inkişaf məqsədlərinə uyğunlaşan bir quruma çevrilir. Azərbaycan da bu transformasiya prosesində fəal rol oynamaqla İƏT-in gələcəyində əhəmiyyətli mövqe tutur.
Ən Çox Verilən Suallar
Hazırda İƏT-in Baş katibi Xusrav Noziridir. O, 2021-ci ildən bu vəzifəni icra edir və Pakistan nümayəndəsidir.
Baş katib təşkilatın gündəlik işinə rəhbərlik edir, layihələrin icrasına nəzarət edir, beynəlxalq əlaqələri gücləndirir və İƏT-i beynəlxalq platformalarda təmsil edir.
Baş katib İƏT-ə üzv dövlətlərin konsensusu ilə müəyyən müddət üçün təyin olunur. Namizəd dövlətlər tərəfindən irəli sürülür.
Bəli, Baş katib Azərbaycana rəsmi səfərlər etmiş, konfranslarda iştirak etmiş və Azərbaycan rəhbərliyi ilə görüşlər keçirmişdir.
Ticarət, nəqliyyat, enerji, kənd təsərrüfatı, təhsil, elm və texnologiya sahələrində geniş fəaliyyət sahələri vardır.
Baş katib strateji qərarları icra edir, lakin siyasi qərarların qəbulunda üzv dövlətlərin razılığı əsas götürülür.
Təşkilatın baş qərargahı İranın paytaxtı Tehran şəhərində yerləşir.
Bəli, Xusrav Noziri uzun illər Pakistanın diplomatik xidmətində, o cümlədən beynəlxalq iqtisadi forumlarda çalışıb.
Rəqəmsallaşma, yaşıl enerji, təhsil sahəsində yeni proqramlar və regional startap dəstəyi kimi prioritetlər mövcuddur.
Baş katib adətən 3-4 illik müddətə seçilir. Bu müddət uzadıla bilər və üzv dövlətlərin razılığı ilə yenilənir.
