İffət : Lüğəvi , Terminoloji Mənası, Mədəni Köklər

İffət sözü Azərbaycan dilində və Şərq mədəniyyətində dərin mənəvi məna daşıyan anlayışlardan biridir. Cəmiyyətdə yüksək dəyərlər sırasında yer alan iffət, insanın mənəvi saflığını, əxlaqi möhkəmliyini və vicdani paklığını ifadə edir. Bu anlayış insanın davranışında, nitqində, niyyətində, hətta daxili düşüncələrində belə əxlaqi sərhədləri qorumağa yönəlir. Tarixən Azərbaycan və digər Şərq xalqlarında iffət, ailə və cəmiyyət münasibətlərində əsas meyar kimi qəbul edilib. O, yalnız qadın və ya kişi üçün deyil, bütün bəşəriyyət üçün əxlaqi davranış normalarının və şəxsiyyətin formalaşmasında aparıcı rol oynayır. İffət anlayışı ədəbiyyatda, folklorda, dini mənbələrdə və gündəlik həyatda müxtəlif aspektlərdən təsvir olunur və hər bir dövrün mənəvi-mədəni ehtiyaclarına uyğun olaraq yenilənir.

İffət sözünün lüğəvi və terminoloji mənası

İffət sözü ərəb mənşəlidir və sözün kökündə “paklıq”, “təmizlik”, “saflıq” kimi anlamlar dayanır. Lüğəvi mənada iffət insanın öz istəklərinə və ehtiraslarına nəzarət edə bilmə bacarığı, əxlaqi prinsiplərə sadiqlik və pis işlərdən çəkinmək deməkdir. Azərbaycan dilində iffət həm də insanın mənəvi saflığı, namus və vicdanlılıq kimi mənalarda istifadə olunur. Terminoloji baxımdan iffət əxlaqi keyfiyyət kimi həm fərdi, həm ictimai həyatda şəxsiyyətin saf və nümunəvi davranışlarını ifadə edir. Bir çox dini və fəlsəfi mənbələrdə iffət insanın mənəvi zirvəsi, ruhun paklığı və nəfsə qarşı mübarizədə qalib gəlmək qabiliyyəti kimi dəyərləndirilir.

Tarixi və mədəni köklər

İffət anlayışının tarixi qədim dövrlərə gedib çıxır. Qədim Şərq ədəbiyyatında, Azərbaycan xalq dastanlarında və atalar sözlərində iffət mövzusuna xüsusi yer verilir. “Namuslu yaşamaq”, “paklıqla yaşamaq”, “özünü qorumaq” kimi ifadələr xalq mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Klassik Azərbaycan poeziyasında, xüsusilə Nizami Gəncəvi, Füzuli və digər şairlərin əsərlərində iffət yüksək insani dəyər, qadın və kişi üçün ləyaqət rəmzi kimi təqdim edilir. Ailə institutu və cəmiyyətin formalaşmasında iffət meyarı əsrlər boyunca qorunub və müasir dövrə qədər gəlib çatıb.

İffət və din: İslamda iffət anlayışı

İslam dini iffətə xüsusi yer ayırır. Qurani-Kərimdə və Hədislərdə iffətli olmaq, haramdan çəkinmək, saf həyat tərzi sürmək, pis niyyət və əməllərdən uzaq durmaq bəndələrin vəzifəsi kimi göstərilir. İslam hüququnda və əxlaq təlimatlarında iffət həm qadın, həm kişi üçün vacib sayılır və hər iki cinsin mənəvi saflığının qorunmasına çağırış edilir. İslamda iffət yalnız cinsi münasibətlərlə məhdudlaşmır, insanın ümumi davranışında, niyyətində və niyyətinin təmizliyində də əsas meyarlardan biri hesab edilir. “İffət sahibləri” dini baxımdan yüksək məqamlı insanlar kimi tanınır.

Fəlsəfi baxışlarda iffət

Fəlsəfi cərəyanlarda iffət anlayışı insanın mənəvi-psixoloji quruluşunun ayrılmaz tərkib hissəsi kimi şərh olunur. Qədim yunan fəlsəfəsində – xüsusilə Aristotel və Platonun etik təlimlərində – iffət (sofronese) ruhun təmizliyi, ehtirasların idarə olunması və əxlaqi mükəmməlliyə aparan yolda zəruri olan fəzilətlərdən biri sayılır. İntibah və yeni dövr filosofları da iffəti insani kamilliyin simvolu kimi təqdim ediblər. Fəlsəfədə iffət şəxsi azadlıq və məsuliyyət, insan ləyaqəti və ruhi harmoniya anlayışları ilə vəhdət təşkil edir.

Cəmiyyətdə iffət və əxlaqi dəyərlər

Cəmiyyətin mənəvi sağlamlığının qorunmasında iffət anlayışının rolu əvəzolunmazdır. İffətə sadiq olan fərdlər cəmiyyətin nümunəvi üzvü kimi qəbul edilir. Ailə münasibətlərində, insan-insan əlaqələrində və sosial təbəqələrdə iffət cəmiyyətdə inam və etibarın bərqərar olmasına kömək edir. Azərbaycan cəmiyyətində iffətə hörmət və ehtiramla yanaşılır, ailə böyükləri və müəllimlər tərəfindən yeni nəsillərə bu dəyərlər öyrədilir. Xüsusilə ailə quruluşunda iffət əsas meyar kimi qəbul olunur.

Ailədə iffət: tərbiyə və münasibətlər

Ailədə iffət təkcə qadın və ya kişi üçün deyil, bütün ailə üzvləri üçün ümumi bir dəyər kimi formalaşır. Valideynlər övladlara uşaqlıqdan iffətli olmağın əhəmiyyətini aşılayır, bu keyfiyyət ailə münasibətlərində qarşılıqlı hörmət, sədaqət və etibar mühitini yaradır. Ənənəvi ailə modellərində iffət ailənin ləyaqət və şərəfinin qorunmasında başlıca rol oynayır. Gənclərin tərbiyəsində, ailədaxili münasibətlərdə və böyüklərlə kiçiklər arasında hörmətin əsas sütunu kimi qəbul edilir.

Ədəbiyyat və folklorda iffət

Azərbaycan ədəbiyyatı və folkloru iffət mövzusunu geniş şəkildə tərənnüm edib. Xalq nağıllarında, dastanlarda və atalar sözlərində iffət əsas motivlərdən biri olub. Poeziyada iffət və saflıq sevgidə sədaqət, dostluqda etibar, ailədə səadət kimi simvolizə edilir. Klassik və çağdaş yazıçıların əsərlərində iffət motivi insanın daxili dünyasının və mənəvi zənginliyinin ifadəsi kimi təqdim olunur. Bu, həm milli mədəniyyətin, həm də mənəvi tərbiyənin vacib elementidir.

Müasir dövrdə iffət anlayışı

Qloballaşan dünyada, texnoloji və sosial dəyişikliklərin baş verdiyi bir dövrdə iffət anlayışının qorunması və yenidən izah olunması zərurəti yaranıb. Sosial media, informasiya bolluğu və dəyişən həyat tərzi insanlarda yeni dəyərlər formalaşdırır. Lakin, müasir cəmiyyətdə də iffət anlayışının aktual olması, ailə və cəmiyyətin mənəvi bünövrəsinin qorunması baxımından əhəmiyyətli olaraq qalır. Yeni nəsillərə iffət və əxlaq dəyərlərinin öyrədilməsi cəmiyyətin sağlam inkişafı üçün vacibdir.

İffət və şəxsiyyətin formalaşmasında rolu

İffət insanın şəxsiyyətinin, mənəviyyatının və əxlaqi xarakterinin formalaşmasında əsas rol oynayır. Vicdanlılıq, ədalət, sədaqət və ləyaqət kimi yüksək insani keyfiyyətlərin yaranması iffət anlayışından qaynaqlanır. İnsan özünü dərk etdikcə, həyatdakı mövqeyini və münasibətlərini iffət prinsiplərinə əsasən qurarsa, cəmiyyətdə etibar və hörmət qazanır. Bu, həm fərdi, həm də ictimai uğur üçün vacibdir.

İffət sözü təkcə lüğəvi və dini anlam daşımır, o, bütöv bir mədəniyyət və mənəviyyat sisteminin bünövrəsidir. Azərbaycan cəmiyyətində, ailəsində və fərdi həyatında iffətə hörmətlə yanaşılır və bu anlayış daim aktual olaraq qalır. İffət insanı insan edən, onu cəmiyyətdə dəyərli və etibarlı edən ən ali mənəvi prinsiplərdən biridir. Cəmiyyətin sağlam inkişafı, ailə münasibətlərinin möhkəmliyi və insan ləyaqətinin qorunması iffət anlayışının yaşadılması və gələcək nəsillərə ötürülməsi ilə sıx bağlıdır.

Ən çox verilən suallar

1. Iffət nə deməkdir?
   Iffət insanın mənəvi saflığını, əxlaqi təmizliyini, pis əməllərdən uzaq olmasını və nəfsinə nəzarət etmə bacarığını ifadə edir.
2. Iffət sözünün mənşəyi haradan gəlir?
   Iffət sözü ərəb mənşəlidir və paklıq, təmizlik anlamı daşıyır.
3. Iffət yalnız qadınlara aid bir anlayışdırmı?
   Xeyr, iffət həm qadın, həm də kişi üçün əsas əxlaqi keyfiyyətdir.
4. Dinlərdə iffətə necə baxılır?
   Əksər dinlərdə iffət yüksək insani dəyər hesab edilir və onun qorunmasına xüsusi önəm verilir.
5. Iffət ailə münasibətlərində niyə vacibdir?
   Çünki iffət ailədə qarşılıqlı etibar, hörmət və sədaqət mühitinin yaranmasına zəmin yaradır.
6. Ədəbiyyatda iffət necə təsvir edilir?
   Ədəbiyyatda iffət saflıq, sədaqət və ləyaqət motivləri ilə simvolizə edilir və yüksək insani dəyər kimi təqdim olunur.
7. Müasir dövrdə iffət anlayışı necə dəyişib?
   Qloballaşma və sosial dəyişikliklərə baxmayaraq, iffət anlayışı hələ də aktualdır və müasir cəmiyyətdə yüksək qiymətləndirilir.
8. Iffət və vicdan arasında hansı əlaqə var?
   Iffət vicdanlı insanın əsas keyfiyyətlərindən biridir və hər iki anlayış insanın əxlaqi təmizliyini ifadə edir.
9. Iffət insanın şəxsiyyətinin formalaşmasında necə rol oynayır?
   Iffət insanın əxlaqını, davranışını və cəmiyyətdəki mövqeyini müəyyən edən əsas prinsiplərdəndir.
10. Iffətə sadiq qalmaq üçün nə etmək lazımdır?
    Əxlaqi prinsiplərə sadiq olmaq, mənəvi tərbiyəni gücləndirmək və öz nəfsinə nəzarət etmək vacibdir.