İffət və iffətli olmaq Azərbaycan xalqının həyatında hər zaman ən yüksək mənəvi dəyərlərdən biri hesab edilib. Bu anlayış təkcə qadın üçün deyil, həm də kişi üçün cəmiyyətin gözündə hörmətli və ləyaqətli insan olmanın əsas meyarı kimi qəbul olunur. Tarix boyu ailə, cəmiyyət və ədəbiyyatda iffətə bağlılıq insanın şəxsiyyətini, onun etibarlılığını, nüfuzunu və iç dünyasının təmizliyini göstərib. İffət sözü dildə və gündəlik həyatda sadəcə bir əxlaq simvolu yox, həm də ailə və cəmiyyət üçün təhlükəsizlik və etibar təminatıdır. Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dünyagörüşündə, atalar sözlərində, folklorda, klassik ədəbiyyatda iffət həmişə ən ali keyfiyyətlərdən biri kimi ön plana çıxıb.
İffətli sözünün leksik və mənəvi izahı
İffət sözü ərəb mənşəlidir və təmizlik, paklıq, əxlaqi saflıq, namus, düzgünlük və ləyaqət kimi mənaları əhatə edir. İffətli insan dedikdə, həm davranışında, həm də düşüncəsində mənəvi saflıq və əxlaqi düzgünlük nümayiş etdirən şəxs nəzərdə tutulur. İffətli olmaq təkcə insanın özünü qoruması deyil, ətrafındakı insanlara, ailəsinə, cəmiyyətə və dövlətə qarşı da vicdanlı, məsuliyyətli və dürüst davranmaq deməkdir. Bu anlayış, həm qadın, həm də kişi üçün sosial həyatın hər bir sahəsində yüksək dəyər kimi qorunub saxlanılır.
İffət anlayışının tarixi və etimoloji kökləri
Azərbaycan xalqının tarixində iffət, qadın və kişinin mənəvi simvolu kimi yüzillər boyu qorunub saxlanılıb. Qədim dövrlərdə, ailə və nəsil davamçılığı üçün iffət anlayışı əsas əxlaqi ölçü hesab edilirdi. Ərəb, fars və türk mədəniyyətlərinin təsiri ilə bu söz dildə, ədəbiyyatda, hüquqda və gündəlik həyatımızda köklənib. Klassik mənbələrdə, eləcə də dini kitablarda iffət insanı pis niyyətdən, əxlaqsızlıqdan, rüsvayçılıqdan və hər cür günahdan qoruyan ən güclü mənəvi qalxan kimi qiymətləndirilir.
Azərbaycan ədəbiyyatında və folklorunda iffət
Azərbaycan poeziyası və xalq ədəbiyyatında iffət qadın və kişinin bəzəyi, şərəfi, namusu və ləyaqəti kimi təsvir edilir. Nizami Gəncəvi, Füzuli, Xurşidbanu Natəvan, Mirzə Ələkbər Sabir kimi klassiklərimizin şeirlərində, dastan və nağıllarda iffətli qəhrəmanlar həmişə müsbət və nümunəvi obraz kimi təqdim olunub. Folklor nümunələrində “iffətli qadın ailənin sütunudur”, “iffət insanı ucaldar” kimi fikirlər xalqın bu dəyərə necə qiymət verdiyini göstərir.
Din və iffət: İslamda iffətli olmaq
İslam dini iffətə ən yüksək dəyər verən dinlərdən biridir. Qurani-Kərimdə və hədislərdə iffət, insanın həm niyyətində, həm də əməllərində təmizlik və paklıq kimi dəyərləndirilir. Dini qaydalara görə, iffətli olmaq insanı günahdan, pis əməldən, mənəvi çirkinlikdən qoruyur və Allahın rizasını qazandırır. Valideynlər uşaqlarına kiçik yaşlarından iffətli olmağın əhəmiyyətini aşılayır, ailələrdə isə iffət ən vacib tərbiyə meyarlarından biri hesab edilir.
İffət və ailə münasibətləri
Ailə münasibətlərində iffət qarşılıqlı hörmət, sədaqət, səmimilik və etibarın əsasını təşkil edir. İffətli ailədə hər bir üzv bir-birinə etibar edir, ailə daxilində münasibətlər sağlam və uzunömürlü olur. Uşaqlara nümunə olmaq üçün valideynlərin öz həyatında iffəti ön planda tutması cəmiyyətin gələcəyi üçün vacib şərtdir. Ailədə iffətə önəm vermək həm də yeni nəslin düzgün əxlaq və vicdan anlayışı ilə böyüməsinə şərait yaradır.
İffətli qadın və iffətli kişi anlayışlarının fərqi və birliyi
Azərbaycanda bəzən iffət anlayışı daha çox qadına aid edilir. Ancaq əslində bu dəyər kişi üçün də eyni dərəcədə vacibdir. Qadında iffət əsasən namus, paklıq, ailəyə sədaqət və davranışda təmizlik kimi başa düşülürsə, kişidə iffət – dürüstlük, ailəyə sədaqət, sadiqlik və sözünün üstündə durmaq kimi qəbul edilir. Müasir cəmiyyətin inkişafı ilə bu stereotiplər aradan qalxmağa başlayıb və artıq iffət hər iki cins üçün ümumi dəyər kimi qəbul edilir.
Müasir dövrdə iffət: sosial və psixoloji aspektlər
Qloballaşma, sosial şəbəkələrin təsiri, informasiya axınının sürətlənməsi fonunda müasir dövrdə iffət anlayışına münasibət də dəyişir. Ancaq bütün bu dəyişikliklərə baxmayaraq, Azərbaycanda ailə və cəmiyyət dəyərləri çərçivəsində iffət hələ də yüksək əxlaqi normadır. Psixoloji araşdırmalar göstərir ki, iffətli insanlar sosial mühitdə daha çox hörmət qazanır, daha dayanıqlı və möhkəm münasibətlər qurur, psixoloji baxımdan daha sağlam olur.
Gənclərdə iffət tərbiyəsinin rolu
Gənclər arasında iffət tərbiyəsi məktəb, ailə və cəmiyyətin birgə işi kimi aparılır. Maarifləndirici proqramlar, ailə və məktəb tərbiyəsi, ictimai layihələr gənclərin bu dəyərlə böyüməsində mühüm rol oynayır. İffət təkcə əxlaqi paklıq yox, həm də sosial və psixoloji rifah, insanın xarakterində sabitlik və möhkəm iradə formalaşdırır. Uşaqlara nümunə göstərməklə, onlara iffətin əhəmiyyətini, vicdanlı, məsuliyyətli və sadiq olmağı öyrətmək gələcək nəsillərin sağlam cəmiyyət qurmasında əsas amildir.
İffətli insanın sosial və psixoloji üstünlükləri
İffətli insanlar cəmiyyət tərəfindən daha çox etibar, hörmət və nüfuz qazanır. Onlar işdə, ailədə, dostluqda və sosial münasibətlərdə daha etibarlı və örnək hesab olunurlar. İffətli olmaq psixoloji sabitlik, daxili rahatlıq və özünəinam verir, insanı stress və mənəvi böhranlardan qoruyur.
Iffət və iffətli olmaq Azərbaycan cəmiyyətində dərin tarixi və mədəni köklərə sahib ən vacib mənəvi dəyərlərdəndir. Ailə, məktəb, cəmiyyət və dövlət səviyyəsində iffətin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi ölkənin sosial rifahı, milli mənəvi bütövlüyü üçün əsas faktordur. Iffətli insan nümunəsi nəinki fərdi həyat üçün, həm də bütöv cəmiyyətin inkişafı və möhkəmlənməsi üçün vacib amildir. Gələcəkdə də iffət dəyərlərinin qorunması hər birimizin borcu olmalıdır.
