İflic sözü: Tarixi, Mənası

Azərbaycan dilində gündəlik həyat və tibb sahəsində geniş işlənən “iflic” sözü həm elmi, həm də bədii anlamda güclü təsirə malikdir. İstər məişətdə, istərsə də bədii ədəbiyyatda bu söz tez-tez rast gəlinir, insanın bədənində və ya cəmiyyətdə baş verən ciddi bir pozuntuya, hərəkətsizliyə, inkişafın dayanmasına işarə edir. Bəzən “iflic” sözü qorxunc, bəzən isə dərindən düşündürən bir məna daşıyır. Müasir Azərbaycan cəmiyyətində bu söz həm tibb, həm də məcazi və psixoloji kontekstdə işlədilir. Ən geniş yayılmış forması bədənin hər hansı hissəsinin və ya bütövlükdə hərəkətinin itirilməsi, yəni “paraliz” kimi başa düşülür. Bəzən isə “iflic olmuş cəmiyyət”, “iflic vəziyyət” kimi sosial və bədii mətnlərdə də rast gəlinir.

Etimologiyası və Tarixi

“İflic” sözü ərəb mənşəli olub, ərəb dilindəki “feləc” (فَلَج) kökündən gəlir. Ərəb dilində bu söz “çat”, “yarıq”, “ayrılma”, “paraliz”, “kəsilmə” və s. mənalarını daşıyırdı. Sonradan fars və Osmanlı türkcəsi vasitəsilə Azərbaycan dilinə keçərək eyni məna ilə işlənməyə başladı. Klassik mətnlərdə “iflic” həm bədənin müəyyən hissəsinin hərəkətsiz qalması, həm də ümumi gücsüzlük, hərəkətsizlik kimi qeyd olunur.

Azərbaycan türkcəsində yüzillərdir həm tibbi termin, həm də gündəlik danışıqda işlənir. Sovet dövrü tibbi lüğətlərdə də “iflic” və “paraliz” sinonim kimi işlədilmiş, müasir dövrdə isə, bu sözün işlənmə tezliyi artır və məzmunu daha da genişlənir.

Lüğəvi və Tibbi Mənası

Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində “iflic” aşağıdakı mənalarda verilir:

• Bədənin bir hissəsinin və ya bütövlükdə hərəkətinin və ya hissiyyatının itməsi, hərəkətsizlik:
  İflic zamanı bədənin əzələləri normal fəaliyyət göstərmir, sinir siqnalları əzələlərə ötürülmür və nəticədə hissiyat, motor funksiya, bəzən isə daxili orqanların işi pozulur.
• Qismən və ya tam iflic:
  Qismən iflic – bədənin yalnız müəyyən bir hissəsində; tam iflic – bütün bədənin hərəkət və hissiyyatının itməsidir.
• Məcazi mənada:
  Fəaliyyətsiz, gücsüz, hərəkətsiz vəziyyət. Məsələn, “sistemin iflic olması”, “cəmiyyətin iflic vəziyyəti” və s.

Tibbi Kontekstdə İflic

Tibbdə “iflic” — sinir sisteminin, əzələ və ya periferik sinirlərin zədələnməsi nəticəsində bədənin müəyyən hissəsində və ya bütövlükdə hərəkətin və ya hissiyyatın qismən və ya tam itirilməsidir. Beyin və ya onurğa beyni, sinir ucları və ya əzələlər zədələndikdə, impulslar əzələlərə ötürülmür, nəticədə iflic meydana çıxır.

Əsas növləri:

• Spastik iflic (mərkəzi): Əzələlərin sərtliyi və bərkiliyi ilə müşahidə olunur. Adətən beyin və ya onurğa beyni zədələndikdə yaranır.
• Flaksid iflic (periferik): Əzələlər boş və gücsüz olur. Sinir uclarının və ya periferik sinirlərin zədələnməsi nəticəsində meydana çıxır.
• Serebral iflic: Uşaqlarda doğuş zamanı və ya erkən dövrdə beynin zədələnməsi nəticəsində yaranır. Əl, ayaq və bəzən nitq pozğunluqları ilə müşahidə olunur.

Tibbdə iflic həm qismən (paraliziya), həm də tam (plegiya) olur.

İflicin Əsas Səbəbləri

İflicin yaranmasına səbəb olan faktorlar müxtəlifdir:

• İnsult (beyin qan dövranının pozulması):
  Ən geniş yayılmış iflic səbəbidir. Beyində damar tıxanması və ya partlaması nəticəsində beynin müəyyən sahəsində hüceyrələr məhv olur, bu da həmin ərazidə hərəkətin və hissin itməsi ilə nəticələnir.
• Travmalar:
  Baş və onurğa beyni travmaları, zərbələr, qəzalar, idman və məişət hadisələri nəticəsində baş verə bilər.
• Şişlər və metastazlar:
  Sinir toxumasını sıxaraq, hərəkət və hissiyyatın itirilməsinə səbəb olur.
• İltihabi və infeksion xəstəliklər:
  Poliomielit, meningit, ensefalit və s. kimi infeksiyalar sinir toxumasına zərər verə bilər.
• Daxili və irsi faktorlar:
  Degenerativ xəstəliklər (skleroz, ALS və s.), genetik meyillilik.
• Sinir və əzələ sistemi xəstəlikləri:
  Sinir keçiriciliyinin, əzələlərin və sinir-əzələ birləşmələrinin patologiyası.

İflicin Əlamətləri və Klinik Görünüşü

İflic zamanı aşağıdakı əsas simptomlar müşahidə olunur:

• Hərəkətin itməsi və ya zəifləməsi: Əzələlərdə gücsüzlük və hərəkətsizlik.
• Hissiyyatın pozulması: Ağrı, toxunma, temperatur hissiyyatı azalır və ya tamamilə yox olur.
• Əzələlərin sərtliyi və ya boşalması: Spastik və ya flaksid iflic tipinə görə dəyişir.
• Nitq, udqunma və tənəffüs pozğunluqları: Beyin iflici zamanı rast gəlinir.
• Sidik və nəcis saxlamanın pozulması: Aşağı onurğa beyni zədələnəndə baş verir.
• Üz əzələlərində və görmə-dəyişikliklər: Üz siniri zədələndikdə və ya beyin iflicində mümkündür.

Məcazi və Bədii İfadə kimi “İflic”

“İflic” sözü təkcə tibbi anlamda yox, məcazi və bədii dildə də geniş yayılıb. Cəmiyyətin və ya sistemin tam fəaliyyətsiz qalması, hərəkətsiz, donmuş vəziyyət adətən “iflic” sözünün məcazi işlənməsidir:

• “İqtisadiyyat iflic oldu” – iqtisadi fəaliyyət tam dayanıb.
• “Cəmiyyət iflic vəziyyətindədir” – ictimai-sosial sistem fəaliyyət göstərmir.
• “Qorxudan iflic oldu” – kimsə qorxudan hərəkətsiz, çaşqın və donmuş vəziyyətdə qalıb.

Bu məna müasir mətbuatda, publisistikada, bədii əsərlərdə və gündəlik danışıqda tez-tez rast gəlinir.

“İflic” Sözünün Sinonim və Antonimləri

Sinonimlər:

• Paraliz
• Hərəkətsizlik
• Donma (bəzən məcazi mənada)
• Əlil qalmaq

Antonimlər:

• Aktivlik
• Hərəkətlilik
• Sərbəstlik

İflic Diaqnozu və Müalicəsi

İflic diaqnozu üçün aşağıdakılar aparılır:

• Nevroloji müayinə
• KT, MRT, EMQ və digər görüntüləmə metodları
• Laborator analizlər və damarların yoxlanması
• Əzələ və sinir keçiriciliyi testləri

Müalicə iflicin səbəbinə bağlı olaraq planlanır və adətən kompleks şəkildə aparılır:

• Medikamentoz və fizioterapiya
• Reabilitasiya və erqoterapiya
• Cərrahi müdaxilə (lazım gəldikdə)
• Psixoloji və sosial dəstək

İflicin Cəmiyyət və Şəxsiyyət üçün Mənəvi Təsiri

İflic təkcə bədənin funksiyasını deyil, həm də insanın həyat keyfiyyətini, psixoloji vəziyyətini və cəmiyyətlə münasibətini dərin təsir altına alır. İflicli insan üçün bəzən adi gündəlik fəaliyyətlər belə çətinləşir, bu da həm ailə, həm də sosial dəstək tələb edir.

Tarixi və Mədəniyyətimizdə İflic

Azərbaycan xalq təbabətində, nağıllarında, atalar sözlərində və ədəbiyyatında da “iflic” anlayışı mövcuddur. Məsələn, qədim zamanlarda “iflic” üçün müxtəlif otlar, yağlar və ənənəvi müalicə üsullarından istifadə edilirdi. Məşhur klassik ədəbiyyatda “iflic” bəzən cəmiyyətin donmuş, fəaliyyətsiz və ya ruhsuz vəziyyətini təsvir üçün işlədilib.

Qlobal Dildə “İflic” və Müasir Texnologiyalar

Dünyanın bir çox dilində “iflic” və “paraliz” eyni kökdən gəlir və bədən, psixika, cəmiyyət və texnologiya üçün işlədilir. Müasir dövrdə iflic xəstələrinin həyat keyfiyyətini artırmaq üçün robotik protezlər, kök hüceyrə tədqiqatları, yeni dərmanlar və texnoloji reabilitasiya üsulları inkişaf etdirilir.

“İflic” sözü Azərbaycan dilində həm elmi, həm məcazi, həm də bədii kontekstdə dərin və çoxşaxəli mənaya malikdir. Tibbi termin olaraq iflic ciddi bir sağlamlıq problemidir, lakin eyni zamanda bu söz həyatın, cəmiyyətin, sistemlərin və insan münasibətlərinin müxtəlif aspektlərində də simvolik olaraq işlədilir. İnsan üçün iflic – yalnız bədən deyil, ruh, iradə və sosial münasibətlərin də bəzən dayandığı, amma hər zaman ümid və bərpa üçün imkan olan bir mərhələdir.

Ən Çox Verilən Suallar