İflic Xəstəliyi: Əlamətləri, Səbəbləri, Müalicə Yolları

İflic (latınca “paralysis”), bədənin hər hansı bir hissəsində və ya bütövlükdə hərəkətin, hissiyatın və ya motor funksiyanın qismən və ya tam itirilməsi deməkdir. İflic müxtəlif səbəblərlə ortaya çıxır və insanın gündəlik həyat keyfiyyətinə, sosial münasibətlərinə və psixoloji vəziyyətinə ciddi təsir göstərir. Ən geniş yayılmış forması “insult” və ya “beyin iflici” olsa da, onurğa beyni, sinir və əzələ sisteminin digər zədələnmələri də iflicə səbəb ola bilər. İflic hər yaşda insanda yarana bilər. Ancaq risk qrupunda əsasən yaşlılar, ürək-damar sistemi xəstəlikləri olanlar, şəkərli diabet, yüksək təzyiq, qan-damar anomaliyaları və genetik meyilliliyi olanlar durur. Uşaqlarda da bəzi hallarda iflic müşahidə edilə bilər, xüsusilə beyin iflici (serebral iflic) və ya doğuş travmaları nəticəsində.

İflicin Əsas Növləri

İflic tibbdə müxtəlif növlərə bölünür. Ən çox rast gəlinənləri bunlardır:

Mərkəzi (spastik) iflic:
Beyində və ya onurğa beynində yerləşən motor neyronlarının zədələnməsi nəticəsində yaranır. Adətən insult, travma, şişlər və ya iltihabi xəstəliklər nəticəsində ortaya çıxır. Spastik iflicdə əzələlər sərtləşir, hərəkət imkanları məhdudlaşır.

Periferik (flaksid) iflic:
Əzələlərə siqnal verən periferik sinirlərin zədələnməsi zamanı baş verir. Bu zaman əzələlərdə zəiflik, tonusun itməsi, reflekslərin azalması və ya itməsinə rast gəlinir. Əsas səbəblər arasında sinir zədələnmələri, infeksiyalar və bəzi nevroloji xəstəliklər durur.

Serebral iflic (uşaq beyin iflici):
Doğuşdan və ya həyatın ilk illərində beynin zədələnməsi nəticəsində inkişaf edən xəstəlikdir. Əl və ayaqların hərəkətində pozğunluq, əzələ tonusunda anomaliya, nitq və motor inkişafda ləngimə olur.

Parçalı və ya ümumi iflic:
Bədən hissələrinin hansı sahəsinin təsirləndiyinə görə adlanır:

• Monoplegiya – bir əzanın iflici
• Hemiplegiya – bədənin bir tərəfində iflic
• Paraplegiya – aşağı ətrafların iflici
• Tetraplegiya – dörd əzanın tam iflici

İflicin Əsas Əlamətləri

İflicin simptomları xəstəliyin səbəbi və növündən asılı olaraq dəyişir. Lakin əsas əlamətlər belədir:

• Əzələlərin hərəkətsizliyi və ya gücsüzlüyü: Adətən bir və ya bir neçə bədən hissəsində əzələ tonusu və motor bacarıqların itməsi.
• Hissiyyatın itməsi və ya azalması: Zərər görmüş hissədə toxunma, ağrı, temperatur və ya vibrasiya hisslərinin zəifləməsi.
• Refleks pozuntuları: Bəzi reflekslər azalır və ya tamamilə itir.
• Əzələ sərtliyi və ya boşalması: Spastik iflicdə əzələlər bərk, flaksid iflicdə isə boş və zəif olur.
• Nitq və udqunma pozğunluğu: Beyin iflicində tez-tez rast gəlinir.
• Koordinasiya və tarazlığın pozulması: Xüsusilə serebellar (kiçik beyin) zədələnmələrdə.
• Sidik və nəcisin saxlanmasının pozulması: Aşağı onurğa beyni zədələnməsində müşahidə olunur.
• Üz əzələlərində və göz hərəkətində anomaliyalar: Üz siniri iflicində baş verir.

Xəstədə bu əlamətlər qəflətən (insult, travma) və ya tədricən (şiş, skleroz və s.) inkişaf edə bilər.

İflicin Əsas Səbəbləri

İflicin yaranma səbəbləri çoxşaxəlidir və adətən aşağıdakı qruplara bölünür:

• İnsult (beyin qan dövranının pozulması):
  İnsult zamanı beyin damarının tıxanması (işemik insult) və ya partlaması (hemorragik insult) nəticəsində müəyyən beyin sahəsində oksigen çatışmazlığı yaranır. Nəticədə orada olan sinir hüceyrələri məhv olur və bu da əzələlərin, bədən hissələrinin iflici ilə nəticələnir.
• Travmatik zədələnmələr:
  Baş və onurğa beyninə olan travmalar sinir toxumasına zərər verə, iflicə səbəb ola bilər. Yol-nəqliyyat hadisələri, düşmə, idman zədələri risk faktorudur.
• Şişlər və metastazlar:
  Beyin və onurğa beyni şişləri, həmçinin orqanizmin başqa sahələrindən yayılan metastazlar sinir toxumasını sıxaraq iflicə səbəb ola bilər.
• İltihabi xəstəliklər:
  Poliomielit, meningit, ensefalit kimi infeksion xəstəliklər sinir sistemini zədələyə bilər.
• Degenerativ və irsi xəstəliklər:
  Skleroz, amiotrofik lateral skleroz (ALS), Miasteniya Qravis kimi xəstəliklər sinir və əzələ funksiyasını pozur.
• Sinir və əzələ zədələnmələri:
  Periferik sinir zədələnmələri, sinir kəsilməsi və ya əzələlərin distrofiyası.
• Doğuş travmaları və genetik faktorlar:
  Xüsusilə uşaqlarda beyin iflicinin əsas səbəblərindəndir.

İflic Diaqnozu Necə Qoyulur?

İflicin diaqnozu üçün həkim, xəstənin anamnezini, klinik əlamətləri və laborator-instrumental müayinələrin nəticələrini qiymətləndirir. Əsas diaqnostik metodlar:

• Nevroloji müayinə: Hərəkət, güc, reflekslər, hissiyat və koordinasiya yoxlanılır.
• Kompüter tomoqrafiyası (KT) və maqnit-rezonans tomoqrafiyası (MRT): Beyin və onurğa beyni zədələnmələrinin aşkarlanmasında istifadə olunur.
• Elektromioqrafiya (EMG): Əzələ və sinir funksiyasının öyrənilməsi üçün.
• Laborator analizlər: İnfeksiya, iltihab və digər sistemik xəstəliklərin təyinində.
• Qan damarlarının doppleri: Beyin damarlarının keçiriciliyi və tromboz riskinin dəyərləndirilməsi üçün.

Diaqnozun düzgün qoyulması effektiv müalicənin başlanması üçün vacibdir.

İflicin Müalicəsi

İflicin müalicəsi səbəbdən və xəstənin ümumi vəziyyətindən asılıdır. Müalicə planı aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:

Təcili Yardım və Stasionar Müalicə

• İnsult və ya ağır travma halında xəstə dərhal xəstəxanaya yerləşdirilməlidir.
• Tənəffüs və ürək-damar sisteminin stabilliyi təmin olunur.
• Beyində şişkinlik və təzyiq varsa, onun azaldılması üçün dərmanlar və ya cərrahi müdaxilə tətbiq edilir.
• Qan damarının tıxanması zamanı trombolitik dərmanlar istifadə edilə bilər.

 Medikamentoz Müalicə

• Beyin qan dövranını yaxşılaşdıran preparatlar
• Sinir bərpasını stimullaşdıran dərmanlar
• Əzələ tonusunu tənzimləyən, spazmı azaldan dərmanlar
• Ağrı və iltihab əleyhinə preparatlar
• Antibakterial və antivirus preparatlar (infeksion səbəblərdə)
• Bəzən depressiya və ya psixoloji sarsıntı zamanı psixotrop dərmanlar

 Reabilitasiya və Bərpa Müalicəsi

• Fizioterapiya: Zədələnmiş əzələlərin və oynaqların hərəkət qabiliyyətinin bərpası üçün xüsusi hərəkət kompleksləri.
• Massaj və manual terapiya: Əzələ sərtliyini və ağrını azaltmaq, qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün.
• Erqoterapiya: Xəstənin gündəlik həyat bacarıqlarını bərpa etmək üçün məşqlər.
• Nitq terapiyası: Nitq və udqunma pozğunluğu zamanı tətbiq edilir.
• Psixoloji dəstək və sosial reabilitasiya: İflicli şəxsin motivasiyasını artırmaq, depressiya və sosial izolasiya ilə mübarizə.

 Cərrahi Müalicə

• Beyin şişlərinin, hematomaların çıxarılması və ya sinirlərin bərpası
• Onurğa beyni və sinir cərrahiyyəsi, lazım gələrsə implantlar və ya protezlər

Profilaktika və Sağlam Həyat Tərzi

İflicin qarşısını almaq üçün:

• Sağlam qidalanma və duzun, yağın azaldılması
• Arterial təzyiq, qan şəkəri və xolesterinin nəzarətdə saxlanması
• Fiziki aktivlik və müntəzəm idman
• Siqaret və spirtli içkilərdən imtina
• İnfeksiya və travmalardan qorunma
• Daimi tibbi nəzarət və risk faktorlarının idarə olunması

Uşaqlarda doğuş zamanı hamiləliyin düzgün müşahidəsi, vaxtında peyvənd və ana sağlamlığı iflicin profilaktikasında əhəmiyyətlidir.

İflicli Xəstələr üçün Gündəlik Baxım və Sosial Dəstək

İflic keçirmiş şəxslərin gündəlik həyatı üçün əlavə diqqət lazımdır:

• Gündəlik gigiyena və dərinin qorunması (yara və çürük riskinin qarşısını almaq üçün)
• Yataq xəstələri üçün xüsusi döşəklər və dəyişikliklər
• Yuxu və qidalanma rejiminin təşkili
• Dərman və terapiya rejiminə ciddi riayət
• Ailə və yaxınların dəstəyi, sosial adaptasiya proqramları
• Xüsusi avadanlıq və texniki vasitələrdən istifadə (əlil arabası, gəzinti üçün vasitələr və s.)

Sosial reabilitasiya iflic xəstələrinin cəmiyyətə inteqrasiyası və psixoloji sağalmasında böyük rol oynayır.

Müasir Tibb və Yeniliklər

Tibb elmi daim inkişaf edir. Son illərdə:

• Kök hüceyrə terapiyası
• Neyroprotektorlar və regenerativ tibbi texnologiyalar
• Robotlaşdırılmış reabilitasiya cihazları
• Virtual reallıq və biofeedback metodları

gibi yeni müalicə metodları sınaqdan keçirilir və bəzi hallarda uğurla tətbiq edilir.

İflic xəstəliyi ağır, lakin vaxtında və düzgün müalicə, reabilitasiya və profilaktika tədbirləri ilə insanın həyat keyfiyyətini artırmaq mümkündür. Erkən diaqnoz, peşəkar tibbi yardım, ailə və sosial dəstək iflic keçirmiş şəxslərin cəmiyyətə uğurla adaptasiyasına və həyatlarına yeni ümid verir. İflic xəstəliyinin qarşısının alınması üçün isə hər kəs öz sağlamlığına diqqət yetirməli, risk faktorlarından uzaq durmalı və profilaktik tədbirlərə əməl etməlidir.

Ən Çox Verilən Suallar