Immunoglobulin E ( IGE) : Diaqnostik Əhəmiyyəti, Müalicə yolu

İGE termini tibbi ədəbiyyatda “Immunoglobulin E” şəklində ifadə olunur və insan orqanizmində immun sisteminin ən mühüm komponentlərindən biri hesab edilir. İGE zülalı əsasən allergik reaksiyaların inkişafında birbaşa rol oynayan, bədəndə müxtəlif immunoloji proseslərin tənzimlənməsinə cavabdeh olan immunoglobulin sinfinə daxildir. Orqanizmdə müxtəlif amillərə qarşı müdafiə funksiyasını yerinə yetirən bu molekulun öyrənilməsi son illərdə həm tibbi, həm də elmi dairələrdə aktual mövzulardan biridir. Əsas səbəb İGE-nin allergik xəstəliklərin, astmanın, bəzi parazitar infeksiyaların patogenezində mərkəzi rola malik olmasıdır.

İGE-nin strukturu və fizioloji rolu insan bədənində baş verən bir çox mühüm proseslərin açarını təqdim edir. Onun vasitəsilə orqanizm xarici allergenləri və parazitləri sürətlə tanıyır, immun sistemi isə bu amillərə qarşı dərhal reaksiya göstərir. Son illərdə Azərbaycanda allergik xəstəliklərin artması, respirator problemlərin, qida allergiyalarının və atopik dermatitin yayılması İGE-nin klinik diaqnostikada və profilaktikada xüsusi yer tutmasına səbəb olub.

İGE-nin Elmi Strukturu və Bədənə Təsiri

İGE zülalı, insan orqanizmində digər immunoglobulin siniflərindən fərqli olaraq, daha az miqdarda tapılır. Bu zülal, əsasən mast hüceyrələrin və bazofillərin səthində yerləşir. İGE-nin əsas xüsusiyyəti onun allergenlərə qarşı yüksək spesifikliyidir. Yəni bədənə daxil olan və ya təmasda olunan istənilən yad zülal (tozcuq, ev heyvanı tükləri, bəzi qidalar və s.) İGE-nin təsiri ilə tez bir zamanda tanınır və hüceyrə səviyyəsində reaksiyaya səbəb olur.

İGE-nin əsas mexanizmini daha yaxşı anlamaq üçün aşağıdakı sxemə nəzər salmaq olar:

İGE-nin təsir mexanizmi:

Bu prosesin hər bir mərhələsi klinik simptomların şiddətinə, allergik reaksiyanın tipinə və fərdi xüsusiyyətlərə görə dəyişir.

İGE və Allergik Xəstəliklər

İGE-nin ən çox öyrənilmiş funksiyası allergik xəstəliklərin inkişafında iştirakı ilə bağlıdır. Qandakı İGE səviyyəsinin yüksəlməsi bir çox allergik xəstəliklər üçün xarakterikdir. Bunlara bronxial astma, atopik dermatit, allergik rinit, qida allergiyaları və bəzi dərman reaksiyaları daxildir.

Allergik proseslərin baş verməsi zamanı İGE anticisimləri bədənə daxil olan allergenlərlə birləşir və mast hüceyrələrin səthinə yapışır. Nəticədə həmin hüceyrələrdən histamin və digər kimyəvi maddələr ifraz edilir, bu da klinik simptomların – burun axıntısı, asqırma, qaşınma, səpgilər və tənəffüs çətinliklərinin yaranmasına səbəb olur.

Allergiyaların diaqnostikası zamanı qanda İGE səviyyəsinin ölçülməsi mütləq tətbiq olunur. Bununla yanaşı, spesifik allergenlərə qarşı İGE analizi aparılır ki, bu da konkret allergiyanın növünü və səbəbini müəyyənləşdirməyə imkan verir.

İGE-nin Klinik və Diaqnostik Əhəmiyyəti

İGE testi tibbdə əsasən iki istiqamətdə istifadə olunur:

1. Ümumi İGE testi: Orqanizmdə ümumi İGE səviyyəsinin artıb-artmadığını müəyyən edir. Bu test allergik xəstəliklərə meyilli şəxslərdə, həmçinin bəzi parazitar infeksiyalarda tətbiq olunur.
2. Spesifik İGE testi: Müəyyən bir allergenə qarşı yaranan İGE-nin miqdarını ölçür. Məsələn, inək südü, toyuq yumurtası, ev tozu kimi allergenlərə qarşı İGE səviyyəsi ayrıca təhlil edilir.

Cədvəldə ümumi və spesifik İGE testinin klinik tətbiqi göstərilmişdir:

İGE testinin nəticələri həkim tərəfindən xəstənin klinik vəziyyəti, şikayətləri və digər laborator göstəricilərlə birlikdə dəyərləndirilir. Hər bir insanda İGE səviyyəsi fərqli ola bilər və bəzən yüksək İGE səviyyəsi hər zaman ağır allergiyanı göstərmir.

İGE-nin Fizioloji Rolunun Hissələrə Bölünmüş İzahı

İGE-nin fizioloji funksiyalarını daha dərindən anlamaq üçün bu rolu ayrı-ayrı hissələrə bölmək mümkündür:

1. Müdafiə və siqnal vermə

İGE orqanizmdə əsasən immun müdafiə funksiyasını yerinə yetirir. O, yad zülalların (allergenlərin) erkən tanınmasını və onlara qarşı immun cavabın sürətli yaranmasını təmin edir.

2. Allergik reaksiyaların təşkili

Allergenlərlə təmas zamanı İGE mast hüceyrələrin və bazofillərin aktivləşməsinə səbəb olur. Nəticədə histamin və digər iltihabi mediatorlar ifraz edilir və allergik simptomlar yaranır.

3. Parazitar infeksiyalara qarşı qorunma

İGE bəzi parazitar infeksiyalara qarşı immun müdafiənin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Bu, xüsusilə helmintlərə (qurd infeksiyaları) qarşı bədənin mübarizəsində əhəmiyyətlidir.

4. İltihabi proseslərin tənzimlənməsi

İGE orqanizmdə bəzi iltihabi və immun proseslərin modulyasiyasında iştirak edir. Onun təsiri ilə bəzi immun hüceyrələrin aktivliyi artır və ya azalır.

İGE Səviyyəsinin Artma Səbəbləri və Klinik Əhəmiyyəti

İGE-nin səviyyəsinin yüksəlməsi aşağıdakı hallarda daha çox müşahidə edilir:

• Atopik xəstəliklər (astma, rinit, dermatit)
• Qida və dərman allergiyaları
• Parazitar infeksiyalar
• Bəzi qan xəstəlikləri və immun pozuntular

Qanda İGE-nin normadan artıq olması hər zaman ağır xəstəlik demək deyil. Bəzi hallarda genetik faktorlar, ətraf mühit təsirləri, stress və hətta bədənin yaşına görə də İGE səviyyəsində dəyişikliklər müşahidə oluna bilər.

İGE-nin Ölçülməsi və Laborator Diaqnostika Prosesi

İGE səviyyəsinin təyini müasir laboratoriyalarda xüsusi analizatorlar vasitəsilə həyata keçirilir. İGE testi əsasən aşağıdakı hallarda aparılır:

• Davamlı və təkrarlanan allergik simptomlar zamanı
• Spesifik allergenin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə
• Parazitar infeksiyalardan şübhə olduqda
• Müalicə prosesinin monitorinqi üçün

Laborator diaqnostika üçün əsas mərhələlər belədir:

1. Qan nümunəsinin götürülməsi: Xəstənin venasından qan nümunəsi götürülür.
2. Serumun ayrılması: Qan sentrifuqadan keçirilərək serum ayrılır.
3. İGE-nin analiz edilməsi: Xüsusi immunokimyəvi üsullar vasitəsilə İGE səviyyəsi ölçülür.
4. Nəticənin təhlili: Həkim laborator nəticəni xəstənin şikayətləri və anamnezi ilə birlikdə dəyərləndirir.

İGE Səviyyəsinin Norması və Yaşa Görə Dəyişkənliyi

İGE səviyyəsi yaşdan asılı olaraq dəyişir və hər bir yaş qrupu üçün norma göstəriciləri fərqlidir. Aşağıdakı cədvəldə əsas göstəricilər təqdim olunub:

Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi sağlam insanlarda da İGE normadan bir qədər yüksək ola bilər və bu, həkim tərəfindən əlavə müayinə və izah tələb edir.

İGE və Müalicə Yanaşmaları

İGE ilə bağlı müalicə əsasən simptomların aradan qaldırılmasına və allergik reaksiyaların qarşısının alınmasına yönəldilir. Bunun üçün müxtəlif müalicə üsulları mövcuddur:

• Antihistamin preparatları: Allergik simptomların azaldılması məqsədilə istifadə olunur.
• Kortikosteroidlər: Ağır allergik proseslərdə iltihabı azaltmaq üçün təyin edilir.
• Allergen spesifik immunoterapiya: Xüsusi allergenə qarşı immun sisteminin öyrədilməsi üçün tətbiq olunur.
• Parazitar infeksiyalarda antihelmintik preparatlar: Parazitlərə qarşı təsirli müalicə üsuludur.

İGE səviyyəsinin təkcə azalması deyil, həm də səbəbin tapılması əsas məqsəddir. Bu səbəbdən hər bir müalicə individual şəkildə həkim tərəfindən planlaşdırılır.

İGE və Müasir Tədqiqatlar

İGE sahəsində son illər ərzində bir çox elmi tədqiqatlar aparılır. Araşdırmalar göstərir ki, İGE təkcə allergik proseslərdə deyil, bəzi autoimmun xəstəliklərdə, hətta xərçəngin bəzi formalarında da rola malik ola bilər. Yeni biotexnoloji üsulların inkişafı İGE-yə qarşı antikorların hazırlanmasına və klinik təcrübədə istifadəsinə şərait yaradıb.

Bundan əlavə, Azərbaycanda da İGE ilə bağlı araşdırmalar artır, klinik praktikada yerli tibb müəssisələrində İGE testləri daha geniş tətbiq olunur və profilaktika işləri gücləndirilir.

İGE-nin Azərbaycanda Allergik Xəstəliklərə Təsiri və Statistik Məlumat

Azərbaycanda allergik xəstəliklərin yayılması tendensiyası son on ildə əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Müasir statistikaya görə, paytaxt və regionlarda uşaq və yeniyetmələr arasında atopik xəstəliklərin, allergik rinitin və astmanın rastgəlmə tezliyi hər il yüksəlir. Qida allergiyaları, xüsusilə süd, yumurta, çərəz və bəzi meyvələrə qarşı həssaslıq, İGE-nin rolunu aktuallaşdırır.

Tibbi müəssisələrdə İGE analizi həm diaqnostik, həm də müalicə prosesinin tərkib hissəsi olaraq daim aparılır. Həkimlərin müşahidəsinə əsasən, Azərbaycanda allergik xəstəliklərə meyilli əhali daha çox Bakı, Gəncə, Sumqayıt və Abşeron yarımadasında toplanıb. Bunun səbəbi həm ekoloji faktorlar, həm də urbanizasiya ilə əlaqədardır.

İGE-nin Qarşısının Alınması və Maarifləndirmə

İGE səviyyəsinin normada saxlanması üçün profilaktik tədbirlər çox vacibdir. Əsas prinsiplər bunlardır:

• Evdə və iş yerlərində toz, heyvan tükləri və digər allergenlərə qarşı tədbir görmək
• Balanslı qidalanma və təmiz su istifadəsi
• Parazitar infeksiyaların vaxtında müalicəsi və qarşısının alınması
• Həkimə vaxtında müraciət və lazımi laborator müayinələrdən keçmək

Valideynlər üçün uşaqlarda allergik simptomların vaxtında aşkarlanması, mütəxəssisə müraciət edilməsi və diaqnostik testlərin (o cümlədən İGE testinin) tətbiqi mütləqdir.

İGE immun sistemi üçün vacib olan zülallardandır və onun fizioloji rolu təkcə allergik xəstəliklərlə məhdudlaşmır. Bu zülal orqanizmin bir çox müdafiə və siqnal mexanizmlərində iştirak edir, allergik və parazitar xəstəliklərin diaqnostika və müalicəsində əsas göstərici hesab olunur. Müasir tibbi təcrübədə İGE səviyyəsinin ölçülməsi xəstəliyin vaxtında aşkarlanmasına, düzgün müalicə və profilaktikanın seçilməsinə şərait yaradır. Azərbaycanda da İGE analizi tibb praktikasının vacib tərkib hissəsinə çevrilib və bu sahədə maarifləndirmə tədbirləri getdikcə artır. Sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma və mütəmadi tibbi nəzarət İGE ilə əlaqədar risklərin azaldılmasında ən effektiv vasitə hesab olunur.

Ən Çox Verilən Suallar