İgid sözü: Tarixi, Əsas xüsusiyyətləri

İgidlər anlayışı Azərbaycan xalqının tarixində, ədəbiyyatında, folklorunda və gündəlik həyatında özünəməxsus yer tutur. Hər bir dövrün igidləri cəmiyyətin mənəvi dayağı, milli ruhun təcəssümü kimi qəbul olunub. Onlar yalnız müharibə meydanlarında deyil, həm də sülh dövrlərində, elin qoruyucusu, haqqın və ədalətin carçısı olublar. İgidlik anlayışı, bir çox xalqlarda olduğu kimi, azərbaycanlıların şüurunda da sadəcə fiziki güc və cəsarətlə deyil, mənəvi kamillik, sədaqət, mərdlik, fədakarlıq, qorxmazlıq və yüksək əxlaq normaları ilə də ölçülür. Xalqın qəhrəmanlıq salnaməsi məhz belə igidlərin əməlləri və xatirəsi üzərində formalaşıb. Azərbaycanın keçmişi və bu günü igidlik örnəkləri ilə doludur. Bu igidlər təkcə cəbhədə, savaşda deyil, gündəlik həyatın müxtəlif sınaqlarında, xalqın rifahı və mənəvi bütövlüyü üçün apardıqları mübarizədə də önə çıxıblar. İgidliyin ən uca zirvəsi isə Vətən uğrunda canını qurban vermək, şərəfi, ləyaqəti qorumaq və haqqın tərəfində dayanmaqdan keçir.

İgidliyin Tarixi Kökü və Mənəvi Təməli

Azərbaycan igidliyinin kökləri ən qədim çağlara, türklərin dövlətçilik ənənələrinə, oğuznamələrə və xalq dastanlarına gedib çıxır. Qədim türklərdə igidlik yalnız fərdi cəsarət və döyüşkənlik deyil, həm də cəmiyyətin birliyinin, dövlətin qüdrətinin əsas sütunu kimi dəyərləndirilib. Oğuznamə, Kitabi-Dədə Qorqud kimi eposlarda igidlərin yeri və rolu xüsusi vurğulanır. Qazan xan, Basat, Beyrək kimi qəhrəman obrazları igidliyin, namusun, dostluğun, vətənpərvərliyin simvoludur. Onların həyat yolu, davranışı, sözləri və əməlləri nəsildən-nəslə ötürülərək, igidliyin mənəvi təməlini formalaşdırıb. Həmçinin, İslamın yayılması dövründən sonra igidlik Allaha, Peyğəmbərə, haqq-ədalətə bağlılıqla daha da mənəvi rəng alıb, kamil insan ideyası ilə birləşib. Sufi ənənələrdə igidlik ruhaniliyə, insan sevgisinə, fədakarlığa əsaslanırdı.

Folklorda və Ədəbiyyatda İgidlər

Azərbaycan folklorunda igidlər daim aparıcı mövzulardan biri olub. Dastanlar, rəvayətlər, nağıllar, bayatılar, atalar sözləri və aşıq şeiri igidliyi müxtəlif rakurslardan təsvir edib. “Koroğlu” dastanı igidlik simvolunun ən parlaq təcəssümüdür. Koroğlunun başçılıq etdiyi igidlər dəstəyi, haqqı tapdananların köməyinə çatması, zalımlara qarşı çıxması xalqın igidliyə münasibətini əks etdirir. Məsələn, Koroğlunun qəhrəmanları: Nigar, Eyvaz, Bəlli Qasım, Dəli Həsən və digərləri fərdi igidlik, sədaqət və fədakarlığın canlı nümunələridir. Folklorun digər nümunələrində – “Qoca” nağılında, “Aran igidləri”, “Dağlı igidləri” rəvayətlərində də igidlik təbliğ olunur. Ədəbiyyatımızda isə Səməd Vurğunun, Hüseyn Cavidin, Məhəmməd Hadinin əsərlərində igidlərə və qəhrəmanlıq motivlərinə geniş yer verilib. Bu obrazlar gənc nəsil üçün əsl mənəvi örnək rolunu oynayır.

İgidliyin Əsas Xüsusiyyətləri

İgidlik sadəcə döyüşkənlik, fiziki güc deyil, həm də yüksək əxlaqi və mənəvi keyfiyyətlər toplusudur. İgidlərin fərqləndirici cəhətləri aşağıdakılardır:

• Qorxmazlıq – təhlükə və sınaq qarşısında özünü itirməmək, çətinliklərə sinə gərmək.
• Ədalət və haqqpərəstlik – haqsızlığa, zülmə qarşı çıxmaq, zəifi müdafiə etmək.
• Vətənpərvərlik – doğma torpağa, millətə və dəyərlərə sədaqət.
• Sədaqət və fədakarlıq – dostlarına, ailəsinə, vətəninə bağlılıq, lazım gəldikdə öz mənafeyini kənara qoymaq.
• Ləyaqət və şərəf – öz mənliyini, adını və şərəfini qorumaq.
• Cəsarət və təşəbbüskarlıq – yeni yollar axtarmaq, qorxmadan addım atmaq.
• Böyüklərə hörmət və insanpərvərlik – alicənablıq, mərhəmət, başqasının dərdinə şərik olmaq.

Bu xüsusiyyətlər igid obrazını təkcə hərbi və fiziki güc sahibi deyil, həm də mənəvi lider, cəmiyyətin yolgöstərəni kimi formalaşdırır.

Tarixdə Azərbaycan İgidləri

Tarix boyunca Azərbaycan xalqı bir çox igid və qəhrəman yetirib. Bu igidlər həm daxili sabitliyin qorunmasında, həm də xarici işğalçılara qarşı mübarizədə aparıcı rol oynayıblar. Azərbaycanın orta əsrlər tarixində Şah İsmayıl Xətai, Babək Xürrəmi, Cavanşir, Qafqaz İslam Ordusunun döyüşçüləri, Qarabağ və Zəngəzur qəhrəmanları, 1918-ci ilin Qafqaz İslam Ordusunun igidləri, sovet dövründə Böyük Vətən Müharibəsinin qəhrəmanları – Mehdi Hüseynzadə, Həzi Aslanov kimi şəxsiyyətlər xalqın milli qürur mənbəyidir. Müasir dövrdə isə Qarabağ müharibələrinin, Vətən müharibəsinin şəhid və qaziləri xalqımızın igidlik simvolları kimi yaddaşlarda əbədi yer alıblar.

Qədimdən Müasirə: İgidlik Salnaməsi

Aşağıdakı cədvəldə Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövrlərində ad çıxarmış igidlərdən nümunələr təqdim olunur:

Bu igidlərin hər biri dövrünün çağırışlarına cavab verərək, öz xalqının gələcəyinə təsir göstərib. Onların əməlləri nəsillərə örnək, milli ideologiyanın, milli birliyin təməl daşına çevrilib.

İgidlər və Ailə, Cəmiyyət

İgidlər ailənin, kəndin, elin, tayfanın, şəhərin qoruyucusu kimi çıxış ediblər. Ənənəvi cəmiyyətdə igid oğul böyütmək valideynlər üçün qürur sayılıb. İgidlər arasında həm də ən ağır, məsuliyyətli işlər, səfərbərliklər, toplumu birləşdirən tədbirlər onların adı ilə bağlı olub. Onlar münaqişələrin həllində, düşmənə qarşı müdafiədə, kəndin, tayfanın adını qorumaqda aparıcı rol oynayıblar. İgidlərin cəmiyyətə nüfuzu hər zaman böyük olub və onların fikri, məsləhəti, sözü daim qiymətləndirilib. Xalq məişətində igidlik ailənin, nəsilin şərəfinin, soyun adının ucaldılması deməkdir. Hətta toylarda, bayramlarda, milli məclislərdə igidlər xüsusi hörmətlə qarşılanıb, onların haqqında dastanlar, rəvayətlər yaradılıb.

İgidlik və Müasir Düşüncə

Müasir dövrdə igidlik yalnız silah tutmaq, döyüş meydanına çıxmaq anlamına gəlmir. Yeni çağırışlar igidlik anlayışını fərqli sahələrə daşıyıb: elm, təhsil, tibb, mədəniyyət, idman və digər istiqamətlərdə uğur qazananlar da xalqın igid oğulları və qızları kimi qəbul olunur. Bu gün əsl igidlik bəzən bir insanın haqq yolunda durması, çətin situasiyada doğrunu müdafiə etməsi, əqidəyə, ləyaqətə sadiq qalması ilə ölçülür. İgidlik cəmiyyətdə insanlara ümid, güvən və dayaq verir. O, həm də gələcək nəsillər üçün örnəkdir, milli kimliyi və ruhi bütövlüyü qoruyan dəyərlər sırasında xüsusi yer tutur.

İgidlik və Mifologiya

Azərbaycan mifologiyasında igidlər fövqəltəbii gücə, qeyri-adi qabiliyyətlərə malik qəhrəmanlar kimi təsvir olunur. Mifoloji igidlər bəzən nəhəng canavarlarla, divlərlə, əjdahalarla vuruşur, xalqı bəladan xilas edir. Onların adı xalq inanclarında, miflərdə, folklorun nağıl və dastan janrlarında geniş əksini tapıb. Bu mifoloji obrazlar uşaqlara, gənclərə qəhrəmanlıq, qorxmazlıq, ədalətlilik kimi keyfiyyətlərin təlqin edilməsində mühüm rol oynayır. Həmin obrazlar milli özünüdərk prosesinin, vətənpərvərlik tərbiyəsinin formalaşmasında vacibdir.

İgidlərin Məişətdə və Dildə Yeri

İgidlik anlayışı Azərbaycan dilində də geniş yayılıb. İgid oğul, igid qız, igid ata, igid döyüşçü kimi ifadələr, atalar sözlərində və deyimlərdə igidliyin dəyəri ön plana çəkilir. Məsələn, “İgid ölər, adı qalar”, “İgidin işi meydanda bəlli olar”, “İgidlik ata mirasıdır”, “İgid atdan düşməz” kimi atalar sözləri xalqımızın igidliyə münasibətini əks etdirir. Həmçinin, adət-ənənələrdə igidlik simvolik jest və rəmzlərlə qeyd olunur. Gəlin köçürüləndə igid oğlanın qabaqda at sürməsi, el şənliklərində igidlərin səhnəyə çıxarılması qədim ənənələrin davamı kimi yaşamaqdadır.

İgidlik və Onun Dildə İfadəsi

İgid sözünün sinonim və antonimləri, müxtəlif frazeoloji birləşmələrdə işlənməsi də dilimizdə onun dərin köklərə sahib olduğunu göstərir. Hissələrə bölmək üçün aşağıdakı cədvələ baxaq:

Bu ifadələr gündəlik danışıqda və yazıda igidliyin nümunələrini, mahiyyətini izah edir.

İgidlik və Gənc Nəsil

Gənclərin tərbiyəsində igidlik xüsusi yer tutur. Ailə və məktəb mühitində uşaqlara igidlərdən nümunə göstərilir, onların həyat və əməlləri barədə danışılır. Şəhidlərimizin, qazilərimizin həyat yolu, davranışları, vətənə sevgisi gənclərə təqdim olunur. Təhsil müəssisələrində, vətənpərvərlik dərslərində, məktəb tədbirlərində igidlik və qəhrəmanlıq ən önəmli mövzulardandır. Hər bir gəncin milli ruhda böyüməsi, vətənə, ailəyə, xalqına faydalı olması üçün igidlik ən böyük stimuldur.

İgidliyin Gələcək Nəsillərə Təsiri

İgidlik milli yaddaşımızın tərkib hissəsidir. Xalq arasında belə bir deyim var: “İgidin adını tarix yazar, adını nəsillər yaşadar.” Bu günün gəncləri keçmiş igidlərdən örnək alaraq, öz həyatlarında və cəmiyyət üçün faydalı işlərdə igidlik göstərirlər. Həm real həyatda, həm də informasiya məkanında igidliyin təbliği milli birlik və həmrəylik üçün vacibdir. Müasir şəraitdə gənclərin motivasiyasında, mənəvi-psixoloji hazırlığında igidlik ən təsirli dəyərlərdəndir.

İgidlik anlayışı əsrlər boyu Azərbaycan xalqının taleyində, məişətində və şüurunda xüsusi yer tutub. Hər bir igid, fərdi güc və cəsarəti ilə yanaşı, milli kimliyimizin, mənəvi bütövlüyümüzün, tarixi davamlılığımızın təcəssümüdür. İgidlər öz əməlləri, fədakarlıqları, haqq və ədalət uğrunda mübarizələri ilə yalnız bir nəsli deyil, bütöv bir xalqı ruhlandırıblar. Bu gün də igidlik dəyərləri təkcə müharibə və münaqişələr zamanı deyil, gündəlik həyatda, ictimai və mənəvi müstəvidə yaşayır və yeni nəsillərə ötürülür. İgidliyin tərənnümü, onun gündəlik həyatda təzahürləri Azərbaycan cəmiyyətində həmişə xüsusi yer tutacaq.

Ən Çox Verilən Suallar