Üz çevirmək ( ignor etmək) : Əsas səbəbləri, Sinonimlər

İnsan münasibətləri uzun illərin formalaşdırdığı, təcrübə, hiss və davranışların bir araya gəldiyi mürəkkəb bir sistemdir. Bəzən bu sistemin daxilində elə anlar yaşanır ki, insanlar bir-birinə qarşı üz çevirir, yəni əvvəlki münasibətlərindən, diqqətdən və emosional yaxınlıqdan uzaqlaşırlar. Üz çevirmək davranışı sadəcə fiziki olaraq arxa çevirmək deyil, həm də mənəvi bir məsafələşmədir. İstər ailə münasibətlərində, istər dostluqda, istərsə də peşəkar aləmdə bu hadisə insanların emosional durumunu dəyişdirə, qarşılıqlı münasibətlərin istiqamətini yenidən müəyyən edə bilər.

Bu davranışın kökündə bəzən qırılmış ümidlər, xəyanət, anlaşılmazlıq, bəzən də məqsədli soyuqluq dayanır. İnsanlar qarşısındakına emosional cəza vermək, ondan uzaq qalmaq və ya özünü qorumaq üçün bu üsula müraciət edirlər. Üz çevirmək davranışı təkcə fərdi deyil, eyni zamanda kollektiv təsirlər yarada biləcək sosial bir fenomendir. Məsələn, bir insanın ailədə və ya işdə gördüyü rəddedici münasibət onun ümumi psixoloji halını və gələcək münasibətlərə baxışını da formalaşdıra bilər. Məsələnin mahiyyətini dərindən anlamaq üçün bu davranışın tarixi, psixoloji və sosial yönlərinə diqqət yetirmək vacibdir.

Üz çevirməyin psixoloji təhlili

Üz çevirməyin əsas psixoloji səbəblərindən biri emosional reaksiya formasıdır. İnsanlar bəzən açıq qarşıdurmalardan qaçmaq, daxili sarsıntını gizlətmək və ya qarşı tərəfi cəzalandırmaq üçün qarşısındakına laqeyd yanaşmağa başlayırlar. Bu, özünü qoruma instinktindən doğur. Xüsusilə travmatik hadisələrdən sonra insanlar özlərini daha çox qorumağa çalışırlar.

Psixoloji baxımdan üz çevirmək təkcə qarşı tərəfə yox, özünə də yönəlmiş bir münasibətdir. İnsan öz içindəki təlatümlə başa çıxmağa çalışarkən ətrafındakı insanlardan uzaqlaşa bilər. Bu isə bəzən depressiya, sosial fobiya, hətta şəxsiyyət pozuntuları ilə nəticələnə bilər. Müasir psixologiyada bu davranış “emosional dissosiasiya” və ya “passiv-aqressiv davranış” kimi təhlil olunur.

Üz çevirmə ilə əlaqəli sosial nümunələr

Cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrində üz çevirmə fərqli şəkillərdə təzahür edir. Ailə daxilində valideynin övladına qarşı, həyat yoldaşlarının bir-birinə qarşı laqeyd münasibəti, dost çevrəsində isə ani sükut və münasibətlərdə soyuqluq bu davranışın göstəricisidir. Sosial mediada da bu hal daha qabarıq formada özünü göstərir – mesajlara cavab verməmək, paylaşımları görməzdən gəlmək və ya sadəcə vizual olaraq mövcudluğu inkar etmək üz çevirmənin virtual formasıdır.

Sosial kontekstdə bu davranış bəzən qeyri-səmimi ünsiyyətin nəticəsi, bəzən isə status və güc fərqlərinin nəticəsi kimi də baş verir. Məsələn, iş yerində rəhbərin işçiyə qarşı etdiyi laqeydlik, ya da sosial cəhətdən daha üstün olan şəxsin digərlərinə qarşı etdiyi münasibət bu qəbildəndir.

Mədəniyyət və üz çevirmə davranışı

Hər bir mədəniyyət üz çevirməyə fərqli yanaşır. Azərbaycan cəmiyyətində xüsusilə yaşlı nəslin təmsilçiləri arasında birinə qarşı üz çevirmək çox sərt və ağır qiymətləndirilir. Bu, həm sosial etiketlərin, həm də ailə bağlarının güclü olduğu cəmiyyətlərdə daha dramatik təsir göstərir.

Şərq mədəniyyətlərində üz çevirmək bəzən “ayıb”, bəzən “tədbir” hesab edilir. Kimsə bir ailə üzvünə və ya yaxın dosta qarşı bu davranışı göstərdikdə, ətraf bu münasibəti qəbuledilməz hesab edə bilər. Amma Qərb mədəniyyətlərində fərdiyyətçiliyin ön planda olduğu cəmiyyətlərdə üz çevirmək daha çox şəxsi sərhədin qorunması kimi dəyərləndirilir.

Üz çevirməyin nəticələri

Münasibətlərdə üz çevirməyin təsiri uzunmüddətli və dərin ola bilər. İlk baxışda sakit görünən bu davranış qarşı tərəfdə travmatik psixoloji təəssürat yarada bilər. Özünü dəyərsiz hiss edən insan zamanla münasibətlərdən uzaqlaşa, təkliyə çəkilə və özünü ifadə etməkdə çətinlik çəkə bilər. Bu isə insanın sosial həyatını zəiflədir və nəticədə tənha, psixoloji olaraq zəif bir fərd formalaşır.

Digər tərəfdən, üz çevirən şəxs də bəzən daxili vicdan əzabı ilə qarşı-qarşıya qalır. Qarşısındakı şəxslə ünsiyyəti tamamilə kəsmək bəzən onun özünü də mənfi emosional vəziyyətə salır. Bu cür hal münasibətlərdə ikitərəfli bir zərər formalaşdırır.

Üz çevirmənin mərhələləri

Üz çevirmənin əsas səbəbləri

Üz çevirmənin səbəbləri çoxşaxəlidir. Bəzən bu davranışın kökündə qarşılıqlı anlaşılmazlıq, güvənin pozulması və ya psixoloji travmalar dayanır. İki insan arasında dialoqun olmaması, məsələlərin açıq şəkildə müzakirə edilməməsi bu davranışı gücləndirir.

Digər səbəblərə xəyanət, emosional manipulyasiya, qarşılıqsız sevgi və ya uzun müddət davam edən psixoloji zorakılıq daxildir. Bir insan bir neçə dəfə qarşısındakının səssiz qalmasına, təhqiramiz davranışına və ya diqqətsizliyinə məruz qalırsa, zamanla ona qarşı üz çevirir.

Üz çevirməyə qarşı yanaşmalar və çıxış yolları

Bu davranışın qarşısını almaq üçün ilk növbədə ünsiyyətə açıq olmaq vacibdir. Qarşı tərəflə danışmaq, emosiyalarını və gözləntilərini aydın ifadə etmək, eyni zamanda qarşı tərəfi də dinləmək münasibətləri qorumağın əsas şərtidir. Mütəxəssislər üz çevirmə vəziyyətində olan insanlara psixoloji dəstək tövsiyə edirlər.

Ailə psixoloqu və münasibət mütəxəssisləri bu davranışın səbəblərinin müəyyən olunmasını, qarşılıqlı empati qurulmasını və anlaşmanın gücləndirilməsini vacib hesab edirlər. İki insan arasında yenidən bağların qurulması üçün səmimi təşəbbüs və qarşılıqlı istək lazımdır.

Virtual aləmdə üz çevirmə və təsirləri

İnternet və sosial media dövründə üz çevirmə daha incə, amma daha təsirli formalarda özünü göstərir. Onlayn platformalarda birinin mesajlarını görməməzlikdən gəlmək, paylaşım və şərhlərə cavab verməmək və ya onu “səssiz rejimə” salmaq artıq rəqəmsal münasibətlərin “üz çevirmə” üsuludur. Bu, xüsusilə gənc nəsil arasında özünü göstərən bir fenomendir və sosial təcridə səbəb ola bilir.

Sosial mediada üz çevirmə bəzən emosional zorakılıq forması kimi də qəbul olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, sosial şəbəkələrdə uzun müddət diqqətdən kənarda qalmaq, fərddə özünə inamsızlıq, sosial çətinliklər və hətta depressiya simptomları yarada bilər.

Tərbiyə və etik aspektdə üz çevirmə

Uşaqlıqdan formalaşan dəyərlər sistemində insanlar qarşı tərəfə hörmətlə yanaşmağı öyrənirlər. Amma ailədə və ya məktəbdə münasibətlərdə hörmətsizlik, etinasızlıq və rədd edilmə kimi hallar müşahidə olunursa, həmin fərddə gələcəkdə üz çevirmə davranışı dominant hala gələ bilər.

Əxlaqi baxımdan bu davranış, qarşı tərəfə qarşı laqeydlik göstərmək və ona psixoloji zərbə vurmaq kimi qiymətləndirilir. Əxlaq filosofları və sosioloqlar bu davranışın arxasında duran niyyətin önəmli olduğunu vurğulayırlar – əgər bir insan qarşısındakına zərər vermək üçün üz çevirirsə, bu artıq etik qaydaların pozulması deməkdir.

Qadın və kişi münasibətlərində üz çevirmə

İki fərqli cins arasında münasibətlərdə üz çevirmə daha emosional və dramatik təsirlər yarada bilər. Bəzi hallarda qadınlar qarşılarındakı kişidən duyduqları biganəliyə, diqqətsizliyə və laqeydliyə cavab olaraq üz çevirirlər. Kişilər isə bəzən özlərini zəif və müdafiəsiz hiss etdikdə münasibətdən uzaqlaşırlar.

Bu davranışın cinsiyyətə görə formaları müxtəlif ola bilər. Məsələn, qadınlar daha çox danışmamaqla, kişilər isə fiziki olaraq uzaqlaşmaqla üz çevirmə davranışını ifadə edirlər. Bu fərqləri anlamaq münasibətləri daha sağlam qurmaq üçün vacibdir.

Üz çevirmək davranışı insanların psixoloji, sosial və emosional reaksiyalarının mürəkkəb bir formasıdır. Həm fərdi, həm də kollektiv münasibətlərdə ciddi nəticələr doğura bilən bu davranış, bəzən müdafiə mexanizmi, bəzən isə emosional cəza forması kimi istifadə olunur. Məsələyə empatik yanaşmaq, qarşılıqlı ünsiyyəti gücləndirmək və problemin kökünə enmək, bu davranışın yaratdığı boşluğu aradan qaldıra bilər. Cəmiyyətin hər bir üzvü bu halın fərqində olmalı və münasibətlərdə qarşılıqlı hörmətə əsaslanan davranış tərzi qurmalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar