“İldırım” Təşkilatı : Tarixi , Yaranma Səbəbi

Azərbaycanın XX əsr tarixi millətimizin azadlıq uğrunda apardığı gərgin mübarizələr, siyasi çəkişmələr və xalqın istiqlal iradəsi ilə zəngindir. 1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra ölkəmizdə Sovet işğalına qarşı geniş müqavimət hərəkatı baş qaldırdı. Bu dövrdə xalqın azadlıq arzularını həyata keçirmək üçün bir sıra gizli təşkilatlar, müqavimət dəstələri və milli silahlı birləşmələr yaradıldı. Onlardan ən məşhurlarından biri və milli-azadlıq hərəkatının simvollarından biri “İldırım” təşkilatı idi. İldırım təşkilatı, milli müstəqillik uğrunda, Sovet hakimiyyətinin qanunsuzluğuna, zorakılığına və ideoloji assimilyasiyasına qarşı silahlı və ideoloji mübarizə aparan gənclərdən, ziyalılardan və keçmiş cümhuriyyət ordusunun zabitlərindən ibarət olmuşdur.

“İldırım” təşkilatının yaranma tarixi və zərurəti

1920-ci ilin mayında Azərbaycan Demokratik Respublikasının devrilməsi ilə bolşeviklər ölkədə amansız repressiyalar, kütləvi həbs və sürgün dalğası başlatdılar. Əhalinin bir hissəsi bu rejimə tabe olmağa məcbur olsa da, bir çox ziyalılar, cümhuriyyət hökumətinin keçmiş üzvləri, milli ordunun qalıqları və təhsil görmüş gənclər mübarizəni davam etdirmək üçün gizli təşkilatlar yaratmağa başladılar. Məhz belə bir şəraitdə “İldırım” təşkilatı Bakı və Gəncə ətrafında, eləcə də Azərbaycanın qərb rayonlarında fəaliyyətə başladı.

Təşkilatın yaranma səbəbi Sovetlərin millətə qarşı həyata keçirdiyi zorakılıq, siyasi repressiyalar, milli-mədəni dəyərlərin məhv edilməsi, mülkiyyətin müsadirəsi və xalqın iradəsinin pozulması idi. “İldırım” təşkilatı millətin milli ruhunu, istiqlal arzularını yaşatmaq, Sovet hakimiyyətinin süqutu və istiqlalın bərpası üçün gəncləri, zabitləri və ziyalıları birləşdirən silahlı, gizli bir birlik idi.

Təşkilatın strukturu və əsas üzvləri

Tarixi mənbələrə görə, “İldırım” təşkilatı əsasən keçmiş cümhuriyyət dövründə hərbi təhsil almış zabitlər, tələbələr, müəllimlər və vətənpərvər gənclər tərəfindən yaradılmışdı. Təşkilatın liderləri sırasında cümhuriyyət ordusunun gizli çalışan generalları, milli ziyalılar, maarifçi müəllimlər və bəzi ruhanilər də vardı. Təşkilat konspirativ əsasda işləyir, üzvlər bir-birlərini kod adlarla tanıyır, görüşlər və əlaqələr gizli şəkildə həyata keçirilirdi. Bu struktur təhlükəsizlik üçün əsas idi.

Təşkilat üzvləri əsasən Bakıda, Gəncədə, Şəkidə, Zaqatalada və Qərbi Azərbaycanın bəzi bölgələrində fəaliyyət göstərirdilər. Onların əsas fəaliyyəti silahlı müqavimət, məlumat toplama, sovet hakimiyyəti əleyhinə təbliğat, gizli çap və paylama, yerli əhali arasında maarifləndirmə, həmçinin Sovet repressiya orqanlarının fəaliyyəti haqqında xəbərdarlıqlar idi.

Təşkilatın fəaliyyət istiqamətləri

“İldırım” təşkilatı fəaliyyətində əsasən aşağıdakı istiqamətləri ön plana çəkirdi:

• Silahlı müqavimət: Sovet hakimiyyətinin orqanlarına qarşı diversiya və silahlı hücumlar təşkil edilir, yerli silahlı dəstələr yaradılırdı.
• Maarifləndirmə və təbliğat: Milli-azadlıq ideyalarını yaymaq, gənclərdə müstəqillik ruhu oyatmaq, Sovet ideologiyasının əsl mahiyyətini izah etmək məqsədilə gizli vərəqələr, bəyannamələr, milli şüarlar yayılırdı.
• Milli dəyərlərin müdafiəsi: Azərbaycan dilinin, tarixinin, adət-ənənələrinin qorunması, milli mənəvi irsin yaşadılması istiqamətində işlər görülürdü.
• Əlaqələndirmə: Digər gizli təşkilatlarla – “Qurtuluş”, “Milli Müdafiə”, “Qurtuluş Ordusu” kimi birliklərlə əlaqələr yaradılır, məlumat və təcrübə mübadiləsi aparılırdı.

Sovet hakimiyyətinin reaksiyası və təşkilatın taleyi

Sovet təhlükəsizlik orqanları – ÇK, NKVD və digər daxili işlər strukturları “İldırım” təşkilatı və digər analoji milli-azadlıq birliklərinin fəaliyyətini aşkara çıxarmaq üçün amansız əməliyyatlar keçirirdilər. Təşkilatın bir çox üzvü satqınlıq və ya sorğu-sual nəticəsində ələ keçirilmiş, kütləvi həbs, sürgün və ya edam edilmişdir. 1921-1922-ci illərdə təşkilatın əsas rəhbər şəxsləri və aktiv üzvləri ya öldürülmüş, ya da sürgün olunmuş, gizli təşkilat tamamilə sıradan çıxarılmışdı.

Buna baxmayaraq, “İldırım” təşkilatının fəaliyyəti Azərbaycan milli-azadlıq mübarizəsi tarixində rəmzə çevrildi, xalqın istiqlal iradəsinin, dözümlülüyünün, milli qürurunun canlı təzahürü kimi yadda qaldı. Təşkilatın mübarizəsi gələcək nəsillər üçün müstəqillik yolunda ilham mənbəyi oldu.

“İldırım” təşkilatının tariximizdə yeri və rolu

Tarixçilərin və tədqiqatçıların yekdil rəyinə görə, “İldırım” təşkilatı sovet işğalına qarşı ilk illərdə xalqın etiraz səsini ucaldan, real müqavimət göstərən təşkilatlardan biri kimi Azərbaycanın müstəqillik ənənəsinin qorunub saxlanmasında mühüm rol oynayıb. Təşkilatın üzvləri gizli qəhrəmanlıq nümayiş etdirmiş, xalqın iradəsini boğmağa çalışan sovet maşınına qarşı sonadək dirəniş göstərmişdir.

Bu təşkilat haqqında məlumatlar əsasən arxiv sənədləri, mühacirətdə yazılmış memuarlar, milli tarixşünaslıq və bəzi tədqiqatçıların araşdırmaları vasitəsilə günümüzə gəlib çatıb. Rəsmi sovet tarixşünaslığı isə bu kimi təşkilatların adını çəkməkdən və onların rolunu etiraf etməkdən çəkinmişdir. Buna baxmayaraq, “İldırım” təşkilatı Azərbaycanda milli kimlik, mübarizə və istiqlal ruhunun simvollarından biri olaraq qalır.

Müasir tarixşünaslıqda “İldırım” təşkilatına baxış

Bugünkü müstəqil Azərbaycan Respublikasında “İldırım” təşkilatının fəaliyyəti, liderləri və apardığı mübarizə milli yaddaşda yenidən qiymətləndirilir. Tədqiqatçılar və tarixçilər bu təşkilatın sənədlərini araşdırır, onun rolunu, taktikalarını və nəticələrini tədqiq edir, xalq arasında azadlıq ruhunun yaşadılmasında tarixi əhəmiyyətini vurğulayırlar.

“İldırım” təşkilatı Azərbaycan xalqının sovet işğalı dövründə milli azadlıq uğrunda apardığı qısa, lakin şərəfli müqavimət tarixinə yazılmış şanlı səhifədir. Onun fəaliyyəti xalqın istiqlal iradəsini, milli kimliyini, öz tarixi və mədəni köklərinə bağlılığını əks etdirir. Bu təşkilatın müqavimət irsi müstəqillik və azadlıq ideyalarının davamlılığının və yeni nəslin milli şüurunun formalaşmasının rəmzidir.

Sovet işğalı dövründə yaranan “İldırım” təşkilatı Azərbaycan tarixində qısa, lakin çox önəmli və simvolik bir dövrün ifadəsidir. Bu təşkilat, xalqın azadlıq ruhunun sarsılmadığını, milli kimliyin, istiqlal iradəsinin və fədakarlıq ənənəsinin ən çətin şəraitdə belə yaşadığını göstərdi. “İldırım” təşkilatı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqut etdikdən sonra ölkənin müxtəlif bölgələrində milli müqavimətin təşkilatlanmış forması idi. Onun üzvləri gizli və təhlükəli şəraitdə, həyatlarını riskə ataraq, müstəqillik uğrunda mübarizə apardılar.

Təşkilatın fəaliyyəti, sovet hakimiyyətinin amansız repressiyalarına, kütləvi həbslərə və edamlara baxmayaraq, milli ideyanın yaşadılması, xalq arasında azadlıq arzularının sönməməsi üçün zəmin yaratdı. “İldırım” təşkilatı sovet rejiminin ideoloji təzyiqlərinə, assimilyasiya və qorxutma siyasətinə qarşı milli iradənin simvoluna çevrildi. Onun fəaliyyəti nəinki tariximizin bir səhifəsi, həm də müasir Azərbaycan gəncliyinə, vətənpərvərlik ruhuna, dövlətçilik ənənəsinin davamçılığına böyük örnəkdir.

Bugünkü müstəqil Azərbaycanda “İldırım” təşkilatının xatirəsi, apardığı mübarizənin mahiyyəti və dəyərləri milli yaddaşda daim qorunur və öyrənilir. Bu təşkilat bir daha sübut etdi ki, xalqın azadlıq ruhu heç bir işğal və zorakılıq qarşısında sarsılmır, yeni nəslin vətən sevgisi və mübarizə əzmi isə keçmişin qəhrəmanlıq irsindən qaynaqlanır. “İldırım” təşkilatının fəaliyyəti tariximizdə müqavimət, milli özünüdərk və istiqlal uğrunda fədakarlığın əbədi simvolu olaraq qalacaq.

Ən Çox Verilən Suallar