İlliada və Odisseya : Ədəbiyyat, Mədəniyyət

İlliada və Odisseya dünya ədəbiyyatının ən qədim və möhtəşəm abidələri sırasında dayanır. Bu iki əsər klassik Yunan mədəniyyətinin, eyni zamanda Avropa ədəbi ənənəsinin formalaşmasında bənzərsiz rol oynamış, bəşər tarixinin unudulmaz mənəvi irsi kimi minilliklər boyunca yaşamaqda davam etmişdir. Müəllif Homer hesab olunsa da, bu epik dastanların əsl yaradıcısı və yazıya alınması ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr vardır. İlliada və Odisseya insan ruhunun dərinliklərinə, qəhrəmanlıq, şərəf, vətənə bağlılıq və insan iradəsinin sarsılmazlığına dair əsrlər boyu bəşəriyyəti düşündürən universal suallara cavab axtarır. Eyni zamanda, bu əsərlər qədim dövr Yunanıstanının siyasi, dini, sosial və mədəni həyatının təsvirini təqdim edir.

Homer və Antik Epik Ədəbiyyat

Homerin kimliyi haqqında dəqiq və qəti məlumatlar yoxdur. Əfsanəyə görə, o, e.ə. VIII əsrdə yaşayıb və İoniya şəhərlərindən biri olan Smirnada (indiki İzmir) doğulub. Homerin kor şair olduğu, Yunanıstanı qarış-qarış gəzib, əsərlərini şifahi şəkildə söylədiyi, bu şeirlərin yüz illər sonra yazıya alındığı güman edilir. Homer antik Yunan dünyasının ilk və ən məşhur epik şairidir. Onun yaradıcılığı epik poeziyanın, obrazlı dilin, qəhrəmanlıq ideallarının, mifologiyanın və qədim Yunan həyat tərzinin əsas təməl sütunu sayılır. Homerin adı ədəbiyyatda, incəsənətdə, fəlsəfədə və elmdə zaman-zaman “bəşər şüurunun banisi” kimi dəyərləndirilir.

İlliada Poeması: Qəhrəmanlıq və Müharibə Dastanı

İlliada Homer yaradıcılığının ən qədim və möhtəşəm abidəsidir. Poemanın adı Troyanın digər adı olan “İllion”dan götürülüb və əsərin mərkəzində Troya müharibəsinin son ili, xüsusilə axillesin qəzəbi və nəticələri dayanır. İlliada 24 nəğmədən ibarətdir və təxminən 16 min misradan ibarət epik əsərdir. Süjet xətti əsasən axillesin Troyalı Hektorla döyüşü, müharibənin qəhrəmanlarının qarşıdurması, tanrı və tanrıçaların insan taleyinə müdaxiləsi ətrafında cərəyan edir. İlliada yalnız bir müharibənin yox, bütövlükdə insanın şərəf, vəfa, sevgi, ölüm və ölümsüzlük uğrunda apardığı mübarizənin bədii təcəssümüdür.

Poemada Yunan və Troya tərəfdarları — axilles, Hektor, Priam, Agamemnon, Menelay, Patrokl, Paris, Odysseus, Helen və digər tarixi-mifik şəxsiyyətlərin həyat dramı böyük ustalıqla təsvir edilir. Burada Homer həm qəhrəmanlıq, həm də insan zəifliklərini eyni dərəcədə bədii şəkildə əks etdirir. İlliada yalnız bir döyüşün salnaməsi deyil, insanlıq idealının, azadlıq və ədalət anlayışının, dostluq və düşmənlik münasibətlərinin fəlsəfi-poetik ümumiləşməsidir.

İlliada Poemasının Quruluşu və Əsas Məqamları

İlliada poeması klassik epik janrın bütün xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir. Əsərin başlanğıcında Axillesin Agamemnonla mübahisəsi, Troya müharibəsinin fonunda baş verən hadisələr, tanrı və tanrıçaların yunan və troya tərəflərində yer tutması, savaş səhnələri, qəhrəmanlıq və fədakarlıq, insan və ilahi iradə arasında dialoq əsas mövzulardandır. Axillesin dostu Patroklun ölümündən sonra yaşadığı dərin sarsıntı, Hektora qarşı intiqam hissi və bu dramın kulminasiya nöqtəsi — Axillesin insanlıq və mərhəmət duyğuları ilə sarsılması əsərin əsas fəlsəfi yüküdür.

İlliada poeması qəhrəmanlıq ideyasının tərənnümüdür. Burada fiziki güc, igidlik, şərəf, dözümlülük, fədakarlıq kimi bəşəri keyfiyyətlər ön plana çıxır. Homerin dili geniş epitetlər, təsvirlər, simvollar və metaforalarla zəngindir. Poemada hadisələrin məkan və zaman ölçüsü, qəhrəmanların daxili aləmi, mənəvi böhranları və cəmiyyətlə münasibətləri yüksək bədii səviyyədə açılıb.

Odisseya Poeması: Səyahət, Arzu və Ağıl

Odisseya Homerin ikinci böyük epopeyası və bəşəriyyətin sivilizasiya tarixində ən təsirli macəra poemalarından biridir. Odisseya da 24 nəğmədən ibarətdir və əsas süjet xətti Troya müharibəsi bitdikdən sonra Odisseus adlı yunan qəhrəmanının öz doğma yurduna — İtaka adasına qayıtmaq üçün 10 illik uzun, çətin və möcüzələrlə dolu səfərindən bəhs edir. Odisseya həm fiziki, həm də mənəvi səyahət dastanıdır. Odisseus ağılı, çevikliyi, uzaqgörənliyi, insan iradəsi və inadı ilə seçilən universal qəhrəmandır.

Poemanın süjetində fantastik varlıqlar, tanrılar, ifritələr, dənizdə və adalarda baş verən möcüzəvi hadisələr, Odisseusun sınaqları, dost və düşmənlə qarşılaşmaları, vətən və ailə üçün darıxması, möhkəm əqidəsi və inadkarlığı əsas yer tutur. Odisseya yalnız qəhrəmanın səyahət salnaməsi deyil, insan idrakının, zəkanın və iradənin qələbəsi, vətən sevgisinin, ailə bağlarının, sədaqətin və dözümün himnidir.

Odisseya Poemasının Quruluşu və Əsas Məqamları

Odisseya əsərində hadisələr xronoloji ardıcıllıqla yox, daha çox retrospektiv şəkildə, Odisseusun müxtəlif adalarda başına gələn macəraların ardıcıllığı ilə təqdim olunur. Odisseus nəhəng Polifemlə (Kiklop), ifritə Kirke, dəniz nəhəngi Skilla və Karibda, sirenlər və digər mifoloji varlıqlarla rastlaşır. Yunan tanrısı Poseydon ona mane olur, lakin tanrıça Afina qəhrəmanı qoruyur. Odisseus ağıllı planları, məntiqi və bacarığı sayəsində bütün sınaqlardan çıxır və nəhayət, İtaka adasına çatır, orada onu gözləyən həyat yoldaşı Penelopa və oğlu Telemaxla qovuşur.

Poemada ailə dəyərləri, vətənə bağlılıq, sədaqət, insan əzmi, səbr və ağıllı davranışın üstünlüyü əsas motivlərdəndir. Odisseusun səfəri təkcə məkan yox, həm də zaman və mənəvi inkişaf səfəridir. Burada insanın təbiətlə, taleylə və öz daxili dünyası ilə apardığı mübarizə poetik dillə təsvir edilir.

İlliada və Odisseyanın Ədəbiyyat, Mədəniyyət və Tarixdə Yeri

Bu iki epopeya Qərb ədəbiyyatının təməl daşlarıdır. Antik Yunanıstandan başlayaraq Roma ədəbiyyatına, orta əsrlər Avropa poeziyasına, yeni dövr roman və dramlarına qədər Homerin təsiri universal olub. Dünya bədii fikrinin formalaşmasında İlliada və Odisseya bənzərsiz nümunələrdir. Bu əsərlər həm qəhrəmanlıq epik ənənəsini, həm də fərdi psixologiyanın, insan ruhunun, arzuların, qorxuların və ümidlərin incə poetik təsvirini bəşəriyyətə bəxş edib.

Arxeologiya və tarix elminin inkişafı nəticəsində Troya şəhərinin, Odisseusun adasının real coğrafi mövcudluğu elmi cəhətdən də maraq obyektinə çevrilmişdir. Troya qazıntılarında tapılmış qalıqlar, Yunanıstan, Kiçik Asiya və Aralıq dənizi sahillərindəki arxeoloji abidələr bu iki dastanın tarixi reallıqlarla əlaqəsinə dəlalət edir. Homerin təsviri və dili, obrazların bənzərsizliyi, motiv və simvolların zənginliyi dünya ədəbiyyatında və incəsənətində saysız-hesabsız yeni əsərin yaranmasına ilham mənbəyi olmuşdur.

Azərbaycan və Şərq Ədəbiyyatında İlliada və Odisseya

Azərbaycan və ümumilikdə Şərq ədəbiyyatında Homer epopeyasının təsiri özünü müxtəlif səviyyələrdə göstərmişdir. Klassik Azərbaycan poeziyasında qəhrəmanlıq, vətənə bağlılıq, səyahət və ailə motivləri, tanrı-insan münasibətləri, dastan və mifoloji süjetlər Homerdən gələn ənənənin izlərini daşıyır. Hətta minilliklər boyu söz sənətində qəhrəmanlıq dastanlarının — “Dədə Qorqud”, “Koroğlu”, “Kitabi-Əsəd” və digər milli eposların yaranmasında İlliada və Odisseya tipli epik bədii düsturun təsiri mövcuddur. XX əsrdə Homer irsinin Azərbaycan dilinə tərcüməsi, yerli ədəbiyyatşünaslığın tədqiqatları, məktəb və universitet proqramlarında bu əsərlərin öyrənilməsi milli humanitar fikrin zənginliyinə dəlalət edir.

İlliada və Odisseya: Bədii Sənət və Simvolika

Homer epopeyasının ən güclü tərəflərindən biri simvolika və poetik təsvirlərin bənzərsizliyi, bədii dilin zənginliyi və musiqiliyidir. İlliada və Odisseya yalnız hadisələrin salnaməsi yox, insanın daxili dünyasının, ruhi dəyişkənliyinin və bəşəri ideallarının fəlsəfi-poetik mənzərəsidir. Qəhrəmanların taleyi, seçimi, əzmi və sarsıntısı, insanın məğrurluğu və zəifliyi, ölüm və ölümsüzlük, taleyin və tanrıların insan həyatında rolu klassik epik şeirin bədii zirvəsidir. Homerin dili canlı, obrazlı, təsvirlərlə zəngindir, onun epitet və metaforaları Avropa və dünya poeziyasının formalaşmasına birbaşa təsir etmişdir.

İlliada və Odisseya Müasir Düşüncədə

Bu iki abidə təkcə antik dövrün deyil, eyni zamanda müasir dövrün bədii, fəlsəfi və psixoloji problemlərinə də aydınlıq gətirir. Qəhrəmanlıq, şərəf, sadiqlik, azadlıq və insan iradəsinin qüdrəti kimi motivlər bu gün də aktuallığını saxlayır. Homer irsi yeni dövrdə müxtəlif incəsənət növlərində — kino, teatr, musiqi, təsviri sənətdə, psixologiya və fəlsəfə elmlərində öz əksini tapır. Dünya miqyasında Homerin “İlliada” və “Odisseya” əsərləri humanizm, sülh, mədəniyyətlərarası dialoq və bəşəri dəyərlərin tərənnümü baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.

İlliada və Odisseya bəşər mədəniyyətinin əbədi dəyərlər xəzinəsində xüsusi yerə malik olan, dünya ədəbiyyatı və humanitar fikrin zirvəsi sayılan abidələrdir. Bu epopeyalarda insanın şücaəti, ağlı, sadiqliyi və azadlıq arzusu bədii dillə təsvir olunub, qəhrəmanlıq və sədaqət ideyası bütün nəsillərə örnək kimi təqdim edilib. Homerin poetik irsi, obrazların canlılığı, hadisələrin zənginliyi və bədii təsvirlərin qüdrəti bəşər övladına əsrlərdən bəri ruh, güc və ilham verməkdədir. Azərbaycan oxucusu üçün də İlliada və Odisseya yalnız qədim yunan irsi deyil, həm də insanlıq tarixinin, ümumbəşəri dəyərlərin, klassik ədəbiyyatın bənzərsiz örnəyidir.

Ən Çox Verilən Suallar