Azərbaycan cəmiyyətinin ən qədim və dayanıqlı təsərrüfat ənənələri arasında heyvandarlıq xüsusi yer tutur. Min illərdir kənd həyatının ritmini, ailə rifahını, kəndli mədəniyyətini formalaşdıran heyvanlar içərisində inəyin rolu danılmazdır. İnək həm tarixi, həm də müasir dövrdə Azərbaycan kənd təsərrüfatının simvolu, iqtisadi və sosial həyatın dayaq nöqtəsi kimi çıxış edir. Onun südü, ət məhsulları, dərisi, hətta nəcisi belə bir çox sahədə xalqımız üçün faydalı olmuş, əhalinin gündəlik ehtiyaclarının qarşılanmasında əsas rol oynamışdır. İnəklə bağlı folklor, etnoqrafiya, ədəbiyyat və məişət dilləri zənginləşib, o, həm uşaq nağıllarında, həm lətifələrdə, həm də atalar sözlərində özünəməxsus yer tutub.
Azərbaycan coğrafiyasının iqlimi, otlaq və çəmənliklərinin zənginliyi inəkçilik üçün əlverişli şərait yaradıb. Ən qədim dövrlərdən etibarən inək kənd evlərinin həyətində əziz saxlanılıb, ailənin zəhmətinin və sabit gəlirinin əsas mənbəyinə çevrilib. Hətta şəhərlərdə belə, inəyə olan münasibət hər zaman hörmət və ehtiramla müşayiət olunub. İnəyin gündəlik həyatdakı funksiyası bir neçə nəsli, ailəni, icmanı birləşdirən güclü sosial bağlara da səbəb olub.
İnəyin bioloji xüsusiyyətləri və növləri
İnək məməlilər sinfinə, cüt dırnaqlılar dəstəsinə, maldarlıq ailəsinə aid iri heyvanlardan biridir. Onun bioloji quruluşu yüksək adaptasiya qabiliyyəti, məhsuldarlıq və uzunömürlülük ilə fərqlənir. Orta yaş müddəti 15-20 il, bəzən isə daha çox olur. İnəklər əsasən ot və digər bitki mənşəli yemlərlə qidalanır. Həzm sistemi çoxkameralı olmaqla (4 bölməli mədə) sərt bitki liflərinin asanlıqla mənimsənməsinə imkan verir. Bu səbəbdən inəklər həm təbii otlaqlarda, həm də təsərrüfat şəraitində yüksək məhsuldarlıq göstərə bilir.
Dünyada yüzlərlə inək cinsi məlumdur. Bunlar arasında südçülük istiqamətli (Holstein, Jersey, Swiss, Ayrshire və s.), ətlik istiqamətli (Aberdeen-Angus, Hereford və s.), həmçinin qarışıq məhsuldar (Simmental, Qafqaz, Şərqi Avropa və s.) cinslər geniş yayılıb. Azərbaycanda isə əsasən Qafqaz, Simmental, Yerli Qara, Holstein və Qarabağ inəkləri daha çox təsərrüfatlarda saxlanılır. Hər bir cinsin öz məhsuldarlıq göstəriciləri, uyğunlaşma səviyyəsi, xəstəliklərə davamlılığı və süd/ət keyfiyyəti fərqlidir.
Tarix boyu inəkçiliyin Azərbaycanda rolu
Azərbaycan ərazisində inəkçilik ənənələri çox qədimdir. Arxeoloji tapıntılar, tarixi mənbələr və etnoqrafik materiallar göstərir ki, hələ Eneolit və Tunc dövrlərində maldarlıq, xüsusilə inəkçilik, yerli icmaların əsas təsərrüfat sahəsi olub. Qədim qayaüstü rəsmlərdə, saxsı məmulatlarda, dastan və əfsanələrdə inək və mal təsvirlərinə rast gəlinir.
Orta əsrlərdə karvan yolları, ipək ticarəti və kənd təsərrüfatı inkişaf etdikcə, inək məhsullarının bazarlarda dövriyyəsi artıb. Kəndli ailələrinin rifahı inək sayının çoxluğu, süd və ət məhsullarının bolluğu ilə ölçülüb. El arasında “kimin inəyi varsa, süfrəsi bollu olar” deyimi də inəyin xalq məişətində oynadığı rolu təsdiqləyir.
Sovet dövründə dövlət təsərrüfatları, kolxoz və sovxozlarda inəkçiliyin sənayeləşdirilməsi, süni mayalanma, yem istehsalı və süd məhsullarının emalı sahəsində böyük yeniliklər baş verdi. Müstəqillik illərində isə fərdi təsərrüfatçılıq inkişaf etməyə başladı, yeni cinslərin gətirilməsi, seleksiya işlərinin aparılması, süd və ət sənayesinin müasirləşdirilməsi üçün müxtəlif dövlət proqramları həyata keçirildi.
Azərbaycanda inəkçiliyin yayılması və iqtisadi əhəmiyyəti
İnəkçilik Azərbaycanın bütün bölgələrində, xüsusən aran, dağətəyi və dağlıq rayonlarda geniş yayılıb. Kənd təsərrüfatının əsas sütunu hesab olunan bu sahə həm kiçik ailə təsərrüfatları, həm də iri fermer təsərrüfatları üçün iqtisadi dayaq nöqtəsidir. Qəbələ, Şəki, Qax, Zaqatala, Tovuz, Ağcabədi, Bərdə, Ağdam, Şəmkir, Göygöl və digər rayonlarda yüksək məhsuldarlığa malik inək cinsləri saxlanılır.
Süd və ət məhsullarının əldə olunması, xama, qaymaq, pendir, yağ, qatıq kimi süd məhsullarının istehsalı, eləcə də yerli bazarlarda satışı kənd təsərrüfatı üçün stabil gəlir mənbəyidir. İnək həmçinin nəsil artırmaq, tarlaların gübrələnməsi üçün nəcisin istifadə olunması, maldarlıq ənənəsinin qorunması və kənd həyatının davamlılığı baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Müasir dövrdə süd məhsullarının sənaye emalı, ölkə iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorunun inkişafında inəkçiliyin rolunu bir qədər də artırıb.
İnəyin saxlanma qaydaları və düzgün yemləmə prinsipləri
İnəyin sağlam, məhsuldar və uzunömürlü olması üçün düzgün saxlanma və yemləmə mühüm şərtdir. Adətən inəklər geniş, havalı, təmiz, rütubətsiz və yaxşı işıqlandırılmış tövlələrdə saxlanılmalıdır. Döşəmənin qalın saman və ya torpaq örtüklü olması heyvanın rahatlığını təmin edir. İnək üçün təmiz su, daim yem, lazımi miqdarda duz və minerallar vacibdir.
Yemləmədə əsasən yaşıl ot, saman, silos, kök bitkiləri, dənli yemlər və əlavə vitamin-mineral komplekslərdən istifadə olunur. İnək gündəlik olaraq bədən kütləsinə uyğun yem almalı, rasion müntəzəm dəyişdirilməlidir. Xüsusilə sağım dövründə keyfiyyətli yemləmə süd məhsuldarlığına və keyfiyyətinə birbaşa təsir edir.
Heyvanların baytarlıq nəzarəti altında saxlanılması, vaxtlı-vaxtında peyvəndlənməsi, xəstəliklərə qarşı profilaktik tədbirlərin görülməsi də vacibdir. İnəyin təmiz saxlanması, tez-tez su ilə yuyulması, dırnaqlarının kəsilməsi, tövlənin dezinfeksiya edilməsi sağlamlığın əsas təminatçısıdır.
İnək cinslərinin müxtəlifliyi
Azərbaycanda müxtəlif məhsuldarlıq göstəricilərinə malik inək cinsləri saxlanılır. Yerli Qara cinsi öz iqlimə uyğunlaşması, dözümlülüyü və orta məhsuldarlığı ilə seçilir. Simmental və Holstein cinsləri süd məhsuldarlığına görə öndə gedir, lakin bu cinslər xüsusi qulluq və yaxşı yem bazası tələb edir. Qarabağ inəyi isə yerli şəraitə yüksək uyğunlaşma qabiliyyəti və zərif südü ilə seçilir.
Son illərdə südçülük istiqamətli cinslərin kütləvi gətirilməsi, süni mayalanma və seleksiya proqramlarının tətbiqi məhsuldarlığın artmasına, inək genofondunun zənginləşməsinə imkan yaradıb. Təmiz cinslərin artırılması və yeni hibridlərin yaradılması süd sənayesində keyfiyyət və rəqabətliliyin yüksəlməsinə şərait yaradır.
İnəyin xalq həyatında, folklorda və mədəniyyətdə yeri
İnək Azərbaycan xalqının mədəniyyətində, adət-ənənələrində, nağıl və lətifələrdə, atalar sözləri və deyimlərdə daim yer alıb. “Süd kimi ağ”, “inəyin südü bərəkətli olar”, “kimin inəyi varsa, dərdi yoxdur” kimi ifadələr xalqın inəyə münasibətini əks etdirir. Qədim folklorda inək bolluq, firavanlıq, ailə rifahı, ana məhəbbəti və səbir rəmzi kimi təqdim olunur.
Toy və nişan mərasimlərində, xeyir-dualarda inək motivləri, bərəkət və xoşbəxtlik arzusu ilə bağlı rituallar geniş yayılıb. Uşaq oyunları, nağıllar, məhəbbət dastanlarında da inək obrazı tez-tez rast gəlinir. Bütün bu nümunələr Azərbaycan xalqının inəyə sadəcə heyvan kimi deyil, həm də ailənin, evin və kəndin əziz sakini kimi yanaşdığını göstərir.
İnəyin müasir iqtisadiyyatda rolu
Müasir dövrdə inəkçilik iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunda prioritet sahədir. Dövlət tərəfindən südçülük və maldarlığın inkişafı üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirilir, yeni texnologiyalar və innovativ idarəetmə üsulları tətbiq edilir. Fermer təsərrüfatlarının subsidiyalaşdırılması, yem bazasının inkişafı, süd emalı müəssisələrinin qurulması inəkçiliyin perspektivlərini artırır.
Ekoloji təmiz, orqanik süd və ət məhsullarının istehsalı, yerli bazarlarla yanaşı, ixrac imkanlarının genişləndirilməsi bu sahənin gələcək inkişafına təkan verir. Azərbaycan inəkçiliyi gələcəkdə də kənd təsərrüfatında dayanıqlılığın, ərzaq təhlükəsizliyinin, sosial sabitliyin əsas dayaqlarından biri olaraq qalacaq.
İnək Azərbaycan xalqının tarixində, mədəniyyətində, təsərrüfat həyatında və gündəlik məişətində özünəməxsus yeri və rolu olan bir canlıdır. Onun bioloji xüsusiyyətləri, məhsuldarlığı, zəhmətsevərliyi, kənd həyatına bəxş etdiyi rifah və bərəkət, folklorda və ədəbiyyatda aldığı yer bu heyvanı sadəcə təsərrüfatın deyil, xalq ruhunun bir parçasına çevirir. İnəkçiliyin inkişafı Azərbaycan kəndlərinin sabit gəlir mənbəyi, ailə rifahı və milli irsin qorunub saxlanması baxımından daim əhəmiyyətli olacaq.
Ən çox verilən suallar
-
Azərbaycanda ən çox hansı inək cinsləri saxlanılır?
Azərbaycanda əsasən Qafqaz, Simmental, Yerli Qara, Holstein və Qarabağ inəyi cinsləri yayılıb. -
İnək neçə il yaşayır və nə qədər məhsuldar olur?
İnək adətən 15-20 il yaşayır, süd məhsuldarlığı isə cinsə və qulluq səviyyəsinə görə dəyişir. -
İnəklər nə ilə qidalanır?
İnəklər əsasən ot, saman, silos, kök bitkiləri, dənli yemlər və vitamin-mineral əlavələrlə qidalanır. -
İnəklərdən ən çox hansı məhsullar alınır?
Əsas məhsullar süd, ət, dəri, bəzən də nəcisdən gübrə kimi istifadə olunur. -
İnəklərin saxlanma şəraiti necə olmalıdır?
Geniş, təmiz, havalı və işıqlı tövlə, təmiz su və keyfiyyətli yem inək üçün vacibdir. -
İnək südünün keyfiyyətinə nə təsir edir?
Yemləmə, su, genetik faktor, xəstəliklərin olmaması və düzgün sağım prosesi südün keyfiyyətini müəyyənləşdirir. -
İnəkçiliyin inkişafı üçün dövlət tərəfindən hansı tədbirlər görülür?
Fermerlərə subsidiyalar, yeni texnologiyaların tətbiqi, seleksiya və süni mayalanma proqramları həyata keçirilir. -
İnəklər xəstəliklərə qarşı necə qorunur?
Vaxtında peyvəndləmə, baytarlıq nəzarəti, təmiz şərait və profilaktik tədbirlər xəstəliklərin qarşısını alır. -
İnək folklorda hansı mənanı daşıyır?
İnək bolluq, bərəkət, ailə rifahı, səbir və ana məhəbbəti rəmzi kimi folklor və atalar sözlərində yer alır. -
Müasir iqtisadiyyatda inəkçiliyin rolu nədən ibarətdir?
İnəkçilik qeyri-neft sektoru üçün sabit gəlir, ərzaq təhlükəsizliyi və sosial rifah mənbəyi kimi əhəmiyyətlidir.
