İnulin : Mənası , İstifadəsi

İnsan sağlamlığının qorunmasında qidalanma ən mühüm amillərdən biri hesab olunur. Qida rasionunda olan hər bir maddə, vitamin və mikroelementin orqanizmə təsiri müxtəlifdir. Son illər dünya tibb və qida sənayesində inulin adlı təbii maddəyə xüsusi diqqət yetirilir. Bu söz Azərbaycan ictimaiyyətində də getdikcə daha tez-tez işlədilir. Lakin, əhalinin əksəriyyəti inulinin nə olduğunu, hansı qidalarda rast gəldiyini və sağlamlıq üçün faydasını tam şəkildə bilmir.

İnulin Nədir? Elmi Tərif və Mənşə

İnulin, təbii mənşəli polisaxaridlər qrupuna aid olan və əsasən bir çox bitkidə toplanan bir karbohidratdır. Kimyəvi baxımdan inulin fruktozadan ibarət olan zəncirvari molekuldur. O, bitki hüceyrələrinin enerji ehtiyatı kimi toplanır və bu xüsusiyyətinə görə nişasta ilə oxşarlıq təşkil edir. İnulin əsasən topinambur, çuğundur, soğan, sarımsaq, yer armudu və hindiba kimi bitkilərin kök və kök yumrularında olur. İnsan orqanizmində inulini parçalaya biləcək xüsusi fermentlər olmadığından, o, dəyişmədən yoğun bağırsağa çatır və burada probiotik xüsusiyyət göstərir.

İnulinin Tarixi və Kəşfi

İnulin ilk dəfə 1800-cü illərin əvvəllərində alman alimləri tərəfindən araşdırılmışdır. Adı latınca “inula” – “hindiba” sözündən götürülüb. XIX əsrdə Avropada inulinin həm qida, həm də tibbi sahələrdə istifadəsi yayılmışdır. Qədim dövrlərdə insanlar təsadüfən onun bəzi xəstəliklərin müalicəsində faydalı olduğunu müşahidə etmiş, lakin müasir elmi təsdiq və dəlillər yalnız son 50-60 ildə əldə olunub.

İnulinin Biokimyəvi Xüsusiyyətləri

İnulin fruktanlar ailəsinə aiddir və əsas tərkibi fruktoza molekullarından ibarətdir. Onun zənciri əsasən 2-60 fruktoza molekulundan ibarət olur. Bu xüsusiyyət inulini həm prebiotik, həm də diyetik lif kimi dəyərləndirməyə imkan verir. İnsan orqanizmi inulini həzm edə bilmir, o dəyişməz qalır və yoğun bağırsağa çatır. Burada faydalı mikroorqanizmlər tərəfindən fermentləşir və qısa zəncirli yağ turşuları əmələ gəlir. Bu isə bağırsaq mikroflorasının sağlamlığına və ümumi immun sisteminə müsbət təsir göstərir.

İnulinin Qida Mənbələri və Azərbaycan Mətbəxində İstifadəsi

İnulin əsasən yer armudunda, hindibada, soğanda, sarımsaqda, çuğundurun bəzi növlərində, banan, buğda və çovdar kimi məhsullarda tapılır. Xüsusilə yer armudu (topinambur) inulinlə ən zəngin təbii məhsul sayılır. Azərbaycan mətbəxində yer armudu, soğan və sarımsağın geniş istifadəsi inulinin gündəlik qidada payını artırır. Lakin, insanların çoxu bu bitkilərdə inulin olduğunu bilmədən, sadəcə dad və faydasına görə bu məhsullara üstünlük verir.

İnulinin Sağlamlıq Üçün Faydaları

İnulin tibb və qidalanma sahəsində prebiotik kimi tanınır. Onun başlıca faydaları aşağıdakılardır:

Bağırsaq Sağlamlığı – İnulin yoğun bağırsaqda probiotik bakteriyaların çoxalmasına yardım edir. Bu isə disbakteriozun qarşısını alır, həzmi yaxşılaşdırır və immun sistemini gücləndirir.

Qan Şəkərinin Tənzimi – İnulin qan şəkərinin yavaş yüksəlməsinə səbəb olur və diabet riskini azaldır. O, şəkərin sorulmasını gecikdirir və insulinə tələbatı azaldır.

Arıqlama və Doyma Hissinin Gücləndirilməsi – İnulin mədə və bağırsaqda şişərək doyma hissini artırır, bu isə pəhriz saxlayanlar üçün önəmli faktordur.

Xolesterinin Azaldılması – Bəzi tədqiqatlar inulinin pis xolesterini (LDL) aşağı saldığını göstərir, bu da ürək-damar sağlamlığını qorumağa kömək edir.

Kalsium və Maqneziumun Sorulması – İnulin mineralların bağırsaqdan sorulmasını artırır, sümüklərin və dişlərin möhkəmliyini dəstəkləyir.

İnulinin İstifadə Sahələri və Sənayedə Əhəmiyyəti

İnulin qida sənayesində aşağıdakı məqsədlərlə geniş tətbiq edilir:

• Qida əlavəsi: Müxtəlif dietik məhsullara, yoqurt və kefirlərə inulin əlavə olunur. O, məhsulun teksturasını yaxşılaşdırır və kalori dəyərini aşağı salır.
• Şəkər əvəzedicisi: Şirniyyat sənayesində, aşağı kalorili və diabetik məhsullarda təbii şəkər əvəzedicisi kimi istifadə olunur.
• Qida lifinin artırılması: Çörək və un məmulatlarında inulin istifadə etməklə məhsulun lif dəyəri yüksəldilir.
• Farmakologiya və tibbdə tətbiq: Bağırsaq mikroflorasının bərpasında, bəzi dərman preparatlarının tərkibində və dietik məhsullarda inulinə üstünlük verilir.

İnulinin İstifadəsində Ehtiyatlılıq və Əks Göstərişlər

İnulin çox zaman təhlükəsiz hesab olunsa da, bəzi şəxslər üçün həddindən artıq qəbul edilərsə, narahatlıq yarada bilər. Mədə köpü, qaz, qarında narahatlıq hissi və nadir hallarda allergik reaksiyalar müşahidə oluna bilər. Xüsusilə, həssas həzm sistemi olan insanlarda inulinin yüksək dozaları narahatlıq verə bilər. Həmçinin, bəzi xroniki bağırsaq xəstəlikləri zamanı (məsələn, qıcıqlanan bağırsaq sindromu) inulinin miqdarını artırmaq məsləhət görülmür. Hamilə və laktasiya dövründə olan qadınlar, eləcə də uşaqlar üçün inulinin miqdarı həkim məsləhəti ilə müəyyən edilməlidir.

İnulinin Əlavə Olunması və Günlük Doza

İnulin təkcə təbii qidalardan deyil, hazır əlavələr şəklində də qəbul oluna bilər. Dünya Səhiyyə Təşkilatı və müxtəlif diyetoloqlar gündəlik 5-10 qram inulin istifadəsini optimal hesab edir. Bu miqdarın artırılması əlavə fayda vermir, əksinə, həzm problemləri yarada bilər. Qidalanmada müxtəliflik və təbii mənbələrdən istifadə etmək tövsiyə olunur.

İnulinin Tibbi Tədqiqatlarda Təsdiqlənmiş Təsiri

Elmi araşdırmalar inulinin insan sağlamlığına bir çox müsbət təsir göstərdiyini sübut edib. Harvard Universiteti, Avropa Qida Təhlükəsizliyi İdarəsi və bir sıra tibb universitetlərinin son araşdırmaları göstərir ki, inulin davamlı istifadədə bağırsaq mikroflorasını gücləndirir, immun sistemini aktivləşdirir, mineral sorulmasını artırır. Eyni zamanda, artıq çəki və diabetlə mübarizədə inulinin vacib rol oynadığı elmi cəhətdən təsdiqlənib.

Azərbaycan Cəmiyyətində İnulinə Marağın Artması

Son illərdə Azərbaycanda sağlam qidalanma, təbii məhsullar və diyetik qidalar bazarı genişlənir. İctimaiyyət arasında inulinə maraq artıb, bir çox aptek və qida mağazalarında inulin əlavələri satılır. Həkimlər də bir çox həzm problemlərində, xroniki qəbizlikdə və bağırsaq mikroflorasının pozulmasında inulin istifadəsini məsləhət görür. Gündəlik qidalanmada daha çox yerli və təbii məhsullara üstünlük verilməsi inulinin də populyarlaşmasına səbəb olur.

İnulinin Gələcəyi və Yeniliklər

Biotexnologiyanın inkişafı nəticəsində inulinin yeni istifadəsi və sintezi imkanları genişlənir. Artıq, inulinin molekulyar səviyyədə modifikasiya olunmuş formaları hazırlanır ki, bu da onun funksional imkanlarını artırır. Qida sənayesində isə inulinin əsas məqsədi təbii və sağlam qida məhsullarının hazırlanması, şəkər və yağ istifadəsini azaltmaqdır.

İnulin – müasir dövrdə insan sağlamlığı üçün əhəmiyyətli hesab edilən, təbii mənşəli və çoxistiqamətli funksiyalara malik bir maddədir. Həm təbii məhsulların tərkibində, həm də sənayedə geniş istifadə olunan inulin, bağırsaq mikroflorasının qorunması, həzm sisteminin yaxşılaşdırılması, immunitetin yüksəldilməsi və bir çox digər sağlamlıq aspektləri üçün əvəzsiz rol oynayır. Onun düzgün və balanslı istifadəsi həyat keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, bir sıra xəstəliklərin qarşısının alınmasına və ümumi rifahın yaxşılaşdırılmasına xidmət edir. Bu səbəbdən, Azərbaycan əhalisinin qida rasionunda inulinin yer alması vacibdir. Həm təbii qida mənbələrindən, həm də əlavə şəklində istifadə edilməklə inulinin gündəlik həyatda tətbiqi daha sağlam cəmiyyətin formalaşmasına dəstək verir.

Ən Çox Verilən Suallar