İnzibati İcraat: Anlayışı, Prinsipləri, Aktlar

İnzibati icraat dövlətin idarəetmə sistemində olduqca vacib yer tutan anlayışdır. Bu anlayış, dövlətin icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən ictimai idarəetmə funksiyalarının hüquqi mexanizmlər vasitəsilə həyata keçirilmə forması kimi təsvir olunur. İnzibati icraat, vətəndaşlarla dövlət orqanları arasında ədalətli, şəffaf və qanunlara dayanan münasibətlərin qurulmasında əhəmiyyətli rola malikdir. Hüquqi sistemdən anlayışı olmayan sadə vətəndaşdan tutmuş peşəkar hüquqşünasa qədər hər kəs bu anlayışın mahiyyətini bilməli və onunla rastlaşdıqda nə etməli olduğunu dəqiq anlamalıdır.

İnzibati İcraatın Anlayışı

İnzibati icraat, dövlətin icra hakimiyyəti orqanlarının və bəzi hallarda bəzi qeyri-dövlət qurumlarının, konkret hüquqi şəxslərə və ya fiziki şəxslərə dair inzibati-hüquqi xarakterli tədbirlərinin toplusudur. Bu tədbirlər, əsasən bir tərəfli qaydada icra edilir və vətəndaşın hüquqi statusunu dəyişir, ona yeni hüquq və ya öhdəlik yarada bilir.

Bu baxımdan inzibati icraat səmərəli ictimai idarəetmənin ayrılmaz hissəsidir və onun vasitəsilə dövlətin idarəetmə funksiyaları qanuni şəkildə reallaşdırılır. Misal üçün, tikinti icazəsinin verilməsi, sahibkarlıq fəaliyyəti üçün lisenziya təqdim olunması, sosial yardımla bağlı qərarların verilməsi kimi hallarda dövlət orqanları inzibati icraat əsasında hərəkət edir.

Hüquqi Təəminat və Qanunvericilik Bazası

İnzibati icraatın təşkilinin hüquqi bazası çoxşaltı qanunvericilik aktlarına dayanır. Bunlar arasında ən əsas rol oynayanlar bunlardır:

• “İnzibati icraat haqqında” AR Qanunu (2010);
• “İnzibati Prosessual Məcəllə”;
• AR Konstitusiyasının idarəetmə, icra hakimiyyəti və hüquqlarla bağlı müdəaaları;
• AR Nazirlər Kabinetinin təlimat və qaydaları;
• Mübafiq icra hakimiyyəti orqanlarının normativ aktları.

Bu normativ sənədlər inzibati icraatın səhih, qanunlara uyğun və vətəndaş mərkazli icra edilməsini təmin edir.

İnzibati İcraatın Prinsipləri

Hər bir inzibati icraat prinsiplər sisteminə sadiq qalmaqla aparılmalıdır. Bu prinsiplər inzibati idarəetmənin əsas dayaqlarını təşkil edir:

• Qanunauyğunluq – hər bir hərəkət və ya qərar qanun əsaslı olmalıdır;
• Tərəfsizlik – orqanlar siyasi, dini, şəxsi maraqlardan uzaq, obyektiv davranmalıdır;
• Məqsədəuyğunluq – verilən hər bir qərar dövlət siyasətinə və sosial maraqlara uyğun olmalıdır;
• Eşitlik və diskriminasiyasızlıq – bütün şəxslər eyni şəkildə qiymətləndirilməlidir;
• Dinlənmə hüququ – tərəflərə fikir bildirmə imkanı verilməlidir.

İnzibati İcraat Prosesinin Mərhələləri

İnzibati icraat aşağıdakı addımlar vasitəsilə reallaşdırılır:

1. Icraatın başlanması – orqana müraciət, öz-inişbat prinsipi;
2. Təhlil və araşdırma – faktların toplanması, şərtlərin qiymətləndirilməsi;
3. Dinlənmə mərhələsi – maraqlı şəxslərin rəy və təkliflərinin dinlənməsi;
4. Qərar verilmə – səhih sənədlə təsdiqlənməli;
5. Qərarın icraya yönləndirilməsi;
6. Yoxlama və ya şikayət hüuqunun təmin olunması.

İnzibati Aktlar və Onların Hüquqi Təsiri

İnzibati icraat nəticəsində verilən qərarlara inzibati aktlar deyilir. Onlar əsasən aşağıdakı kateqoriyalara ayrılır:

• Fərdi inzibati akt – tək bir şəxsə dair hüquqi nəticə yaradan qərarlardır;
• Normativ inzibati akt – birdən çox şəxsə aid edilə bilən, ümumi hüquqi normanı əks etdirən qərarlardır.

Bu aktların müdafiə olunması üçün məhkəməyə müraciət hüququ əsas prinsiplərdəndir.

Vətəndaşın Hüquqları və Şikayət Mükanları

Vətəndaşlar inzibati icraat prosesində aşağıdakı hüquqlara malikdir:

• Onu maraqlandıran məlumatları almaq;
• Prosesdə iştirak və fikir bildirmək;
• Qərardan narazı olduqda inzibati yuxarı orqana şikayət vermək;
• Məhkəməyə müraciət etmək;
• İcraya nəzarət əldə etmək.

İnzibati icraat dövlət idarəetməsinin şəffaflıq, ədalətlilik və qanunauyğunluq prinsiplərinə sadiq qalaraq reallaşmasını təmin edir. Bu sistemin effektivliyi dövlət orqanlarının şəffaf hərəkət etməsi, vətəndaşların hüquqlarını daha açıq formada qoruması və idarəetmə prosesində ədalətin bərpası baxımından əhəmiyyətlidir. Bu baxımdan hər bir vətəndaşın bu proses haqqında məlumatlı olması onun sosial məsuliyyətini artırmaqla yanaşı, hüquqlarını daha əminliklə qorumasına imkan yaradar.

Ən Çox Verilən Suallar